Sachi có thể sa lầy

Nhiều hộ bỏ bê sachi

Tháng 8 năm 2018, gia đình bà Nguyễn Thị Bốn, ở thôn 8, xã Đắk Búk So (Tuy Đức) vượt 200 km lên Đắk Lắk mua 3.000 cây sachi với giá 4.000 đồng/cây về trồng, tương đương 1,5 ha. Để giảm chi phí, gia đình bà tận dụng trồng sachi trong vườn cao su. Lúc đó, gia đình bà Bốn xác định, cây sachi sẽ giúp gia đình phát triển kinh tế. Thế nhưng, sau 1 năm trồng, loại cây này đã cho thu hoạch nhưng nó đang làm cho gia đình thất vọng vì không như mình tưởng!

Bà Nguyễn Thị Bốn, ở thôn 8, xã Đắk Búk So (Tuy Đức) vượt 200 km lên Đắk Lắk mua 3.000 cây sachi với giá 4.000 đồng/cây về trồng trên 1,5 ha xen trong vườn cao su

Bà Bốn chia sẻ: “Tôi xem trên internet thấy người ta bảo cây sachi là cây trồng mới và cho thu nhập cao 150.000 đồng/ kg quả khô. Cây sachi trồng không phải phun thuốc sâu, chúng tôi cảm thấy làm cũng nhàn và trồng. Trong quá trình trồng, cây to, nhiều trái nhưng giá quá rẻ nên không muốn chăm, không muốn hái. Thực tế cho thấy, nếu giá đắt thì cao hơn trồng hồ tiêu nhưng giờ không được giá nên chúng tôi không hái vì hái về bán rẻ không đủ tiền công. Hiện gia đình còn hơn 1 tấn quả thu trữ từ đầu năm đến nay chưa bán vì họ trả rẻ. Mới đây, một công ty ở Đắk Mil cũng xuống chốt giá nhưng trừ tiền phân, thuốc, giống thì cũng hết nên bây giờ gia đình tôi không hái”.

Bà Nguyễn Thị Bốn nói về quá trình trồng cây sachi:

Cách đây 1 năm, ông Phạm Văn Khang, ở thôn 8, xã Đắk Búk So được Hội Nông dân tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ khảo sát, triển khai trồng thử nghiệm 1ha sachi, nguồn giống từ Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam. Nhân tiện, ông Khang mua giống trồng thêm 3 ha. Vốn là một nông dân sản xuất giỏi, nhận thấy những bất ổn của cây sachi, ông Khang sớm bỏ 2 ha, mặc dù trước đó đã đầu tư hàng chục triệu đồng tiền giống, phân bón và thuê công chăm sóc. Với ông Khang, việc sớm bỏ chăm sóc 2 ha sachi là đúng đắn để không “lún sâu” vào thiệt hại.

Sachi được Hội Nông dân tỉnh triển khai trồng thí điểm tại vườn của ông Phạm Văn Khang ở xã Đắk Búk So (Tuy Đức) phát triển tốt

Ông Khang cho biết: “Năm vừa rồi gia đình phải bỏ không chăm sóc 2 ha sachi trồng ở xã Trường Xuân (Đắk Song). Diện tích này tôi trồng trong mùa khô, cây chậm phát triển do thiếu nước. Tôi theo dõi và trao đổi kinh nghiệm với những nông dân trồng sachi thì thấy cây trồng này đòi hỏi lượng nước tưới phải nhiều, gấp 2-3 lần so với tưới cho cà phê. Vì chưa tin tưởng vào cây sachi nên tôi trồng xen cùng với cây sầu riêng là cây cần nhiều nước nhưng mình trồng sachi trong vườn cùng với sầu riêng thì sầu riêng lên tốt vùn vụt nhưng sa chi thì không lên nổi. Mùa khô, sachi cần lượng nước nhiều, hạn chế nữa là vào mùa khô 2-3 ngày phải tưới một lần, tưới như tưới rau. Ba nữa là nông dân phải hái lai rai, rất mất công vì sachi không ra trái đồng loạt, mặc dù quả chính để 1 tháng mới hái cũng được nhưng vẫn rất mất thời gian”.

Hiện nay gia đình ông Khang chỉ còn lại 2 ha sachi được trồng tại Tuy Đức, trong đó có 1 ha Hội Nông dân tỉnh chọn trồng thử nghiệm và đều phát triển tốt vì chủ động được nước tưới. Theo tính toán của ông Khang và những hộ trồng sachi thì từ khi mua giống đến thu hoạch tổng chi phí hết khoảng 100 triệu đồng, nếu không tận dụng vườn cao su thì còn tiêu tốn thêm vài chục triệu đồng làm trụ để cây bám. Ông Khang cũng cho biết, thời điểm ông trồng sachi có giá 120.000 đồng/kg quả khô. Thế nhưng hiện nay nông dân bán ra thị trường các công ty, doanh nghiệp chỉ mua với giá 10.000 đồng/kg quả khô, nếu tách vỏ giá 20.000 đồng/kg thì không bỏ công đi hái nên không hái.

Không chỉ ông Khang mà một số hộ sau khi trồng sachi thấy giá cả thu mua thấp đã bỏ không chăm sóc hoặc phá bỏ trồng cây trồng khác.

Ông Phạm Văn Khang nói về những hạn chế khi trồng sachi:

Diện tích tăng nhanh

Theo thống kê chưa đầy đủ của Hội Nông dân tỉnh Đắk Nông, đầu mùa khô vừa qua nông dân đã trồng khoảng 120 ha cây sachi. Một số công ty, doanh nghiệp, hợp tác xã dự kiến trong mùa mưa năm nay sẽ mở rộng diện tích và đến nay có thể đã tăng lên khoảng 1.000 ha sachi trồng trên địa bàn tỉnh. Sachi được người dân trồng chủ yếu tại các huyện như Tuy Đức, Cư Jút, Đắk Song, Đắk Mil, Krông Nô.

Trong khi những nông dân từng trồng sachi nhưng thấy không mang lại hiệu quả kinh tế bỏ không chăm sóc, không thu hoạch, thậm chí đã chặt bỏ để chuyển sang trồng những cây trồng khác thì mới đây, Hợp tác xã Nông nghiệp Nam Thịnh, thôn 7, xã Nam Bình (Đắk Song) cho biết có kế hoạch liên kết với một công ty trên địa bàn huyện Đắk Mil phát triển cây sachi.

Theo lời ông Lê Công Sinh, Giám đốc Hợp tác xã Nam Thịnh cho biết thì giai đoạn 2018-2020, hợp tác xã liên kết trồng 300 ha sachi. Hiện nay, hợp tác xã đã hợp đồng với các hộ dân là thành viên trồng 100 ha sachi, trong đó 10 ha trồng từ năm 2018 bắt đầu cho thu hoạch, còn lại đa số diện tích trồng trong năm nay.

Nói về cây sachi, ông Sinh chia sẻ: “Sachi trồng 6 tháng ra trái, 9 tháng cho thu và thu hoạch kéo dài 15 năm. Thời tiết năm nay mưa ít nên cây không phát triển mấy còn năm trước thời tiết mưa nhiều nên vườn đẹp. Sau khi làm việc  với công ty, thỏa thuận hợp đồng thì hợp tác xã  vận động bà con trồng theo quy trình của công ty và được bao tiêu sản phẩm trong vòng 15 năm. Công ty này sẽ thu mua hạt ở mức thấp nhất 50.000 đồng/kg khô và thu mua lá để làm trà. Từ đầu năm đến nay, hợp tác xã mới bán cho công ty mà hợp tác xã hợp đồng khoảng 1 tấn hạt khô với giá 35.000 đồng/kg. Giải thích về việc bán với giá 35.000 đồng, ông Sinh cho rằng do các hộ dân này trước đây trồng tự phát, nay xin vào hợp tác xã nên chưa thực hiện sản xuất theo quy trình của công ty. Sau này, các hộ dân trồng theo quy trình sẽ được mua theo giá đã hợp đồng”.

Ông Lê Công Sinh, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Nam Thịnh (Đắk Song) thăm vườn sachi của gia đình bà Nguyễn Thị Chiến ở thôn Thuận Hải, xã Thuận Hạnh (Đắk Song) hợp đồng với hợp tác xã trồng 1,5 ha được 4 tháng

Ông Sinh cho biết: “Bây giờ người dân của hợp tác xã đang cầm của công ty gần 2 tỷ đồng. Mỗi hộ trồng 1 ha đã cầm của công ty 20 triệu đồng gồm phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Cây giống công ty bán mỗi cây 4.000 đồng thì người dân chỉ trả một nửa, dây cũng trả một nửa, khi nào thu hoạch thì khấu trừ 20%. Công ty hợp đồng với hợp tác xã hướng dẫn kỹ thuật và hỗ trợ cây giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cho nông dân”.

ông Lê Công Sinh lo ngại về đầu ra của cây sachi khi diện tích ngày một tăng:

Gia đình bà Nguyễn Thị Chiến, ở thôn Thuận Hải, xã Thuận Hạnh (Đắk Song)  hợp đồng với Hợp tác Nông nghiệp Nam Thịnh vừa trồng 1,5 ha sachi được 4 tháng.

Nói về việc quyết định trồng sachi, bà Chiến chia sẻ: “Nghe công ty vào họ nói bao tiêu sản phẩm thì mình cảm thấy mình làm được thì mình làm. Thu nhập thì họ nói năm đầu được 1,2 tấn, sang năm thì được 3 – 4 tấn, giá thì nếu thị trường 50.000 đồng/kg thì cũng mua cho 50.000 đồng/kg mà thị trường 40.000 thì họ cũng  mua 50.000 đồng/kg thì mình thấy có lợi thì mình làm. Mình có hợp đồng với hợp tác xã thì mình mới dám làm, không hợp đồng không dám làm. Đất trước đây trồng hoa màu, giờ thấy công ty nói mà được như làm thì ngon hơn”.

Bà Nguyễn Thị Chiến nói về quyết định trồng sachi: 

Một phần diện tích sachi của ông Phạm Văn Khang ở xã Đắk Búk So (Tuy Đức) bị chết vì thiếu nước tưới

Rất cần thận trọng

Ông Hồ Gấm, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh cho biết: “Cây sachi là cây mới của Việt Nam nên hệ thống nghiên cứu về nó chưa được nhiều. Đặc điểm của cây sachi trồng ở các địa phương cũng chưa được các cơ quan chức năng, cơ quan chuyên môn nghiên cứu đẩy đủ. Đặc điểm bên ngoài mình nhìn thấy  thì cây sachi dễ trồng, không khó. Chính vì dễ trồng nên nông dân tưởng kỹ thuật dễ, hầu hết  kỹ thuật nông dân chưa biết vì chưa được ai tập huấn, có chăng chỉ một vài doanh nghiệp nhỏ tập huấn theo hướng sử dụng các sản phẩm của họ. Thật ra, nó trồng cần nhiều nước chứ không phải ít nước. Mấy năm trước, cây sachi được các doanh nghiệp đưa vào trồng ở các tỉnh Tây Nguyên như Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk … và hầu hết bị thất bại do các  doanh nghiệp không mua. Họ nói một đường làm một nẻo, “xúc” vào để cho nông dân trồng trồng rồi không có đầu ra, để dân mua giống, mua phân bón của mình”.

Thực tế, theo tính toán của những hộ dân ở Tuy Đức đã trồng sachi thì đầu tư cho cây trồng này trong 1 năm hết khoảng 100 triệu đồng, đó là gia đình đã tận dụng cọc,  trụ hồ tiêu bị chết, máy móc phục vụ sản xuất sẵn có từ trồng hồ tiêu và cà phê…

Ông Khang còn cho biết, nếu người dân liên kết với các công ty mua cây giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, dây làm giàn… thì không khéo còn lỗ nặng so với nông dân tự mua phân bón, thuốc bảo vệ thực vật của các công ty sản xuất có uy tín trên thị trường.

Ông Khang so sánh riêng về cây giống: “Nếu mình mua hạt sachi với giá 120.000 đồng/kg và về tự ươm thì chỉ mất khoảng 1.000 đồng/cây. Sachi rất dễ ươm. Quả khô mà mình không hái, hạt rụng xuống là một thời gian sau tự mọc thành cây. Nông dân nếu sản xuất theo hợp đồng với công ty mua 1 cây giống với giá từ 4.000 đồng đến 6.000 đồng là quá đắt. 1kg hạt sachi có tới 200 hạt và nếu 1 ha trồng tới 2.000 cây thì chỉ bán giống thôi các công ty cũng đã quá lời”.

Ông Hồ Gấm, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Đắk Nông thì cho biết: “Các doanh nghiệp bây giờ vẫn chơi kiểu không công bằng đối với nông dân. Phân, thuốc, giống của họ không có người kiểm định, không ai định giá. Tôi ví dụ, 1 kg phân thực chất giá chỉ 2.000 đồng nhưng doanh nghiệp tính 4.000 đồng và họ chỉ thu về 2.000 đồng trước, cho nông dân nợ 2.000 đồng. Những trường hợp này đã xảy ra ở thực tế và với cây sachi nông dân cũng cần cẩn trọng. Bởi mục đích có thể công ty, doanh nghiệp chủ yếu bán phân bón, thuốc, bảo vệ thực vật và cây giống rồi sau đó họ tìm lý do do nông dân không sản xuất đúng quy trình để không mua sản phẩm. Thực tế, một số doanh nghiệp cố tình “thổi” quy mô, năng lực của mình để nông dân trồng các loại cây trồng theo mục đích trục lợi và sau đó “rũ bỏ” mặc nông dân tự bơi”.

Ông Hồ Gấm, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Đắk Nông bày tỏ quan điểm về trồng cây sachi:

Ông Gấm cũng nhấn mạnh: “Hiện nay, đa số diện tích sachi được nông dân Đắk Song trồng trên vùng diện tích hồ tiêu bị chết. Hội chưa có khuyến cáo nông dân trồng sachi và cũng không khuyến cáo không trồng. Tuy nhiên, do nông dân đã trồng rồi nên Hội Nông dân tỉnh phải tìm cách  giảm tác hại cho nông dân. Hiện nay, với mức 1.000 ha sachi do nông dân trồng trên địa bàn tỉnh là quá nhiều vì chưa có đầu ra cụ thể. Thời gian tới, hội sẽ tổ chức tập huấn cho nông dân ở những vùng trồng nhiều, nhất là Đắk Song về kỹ thuật  trồng, chăm sóc, thu hái và sơ chế còn chế biến. Sản phẩm chủ lực của Đắk Nông đó là cà phê, hồ tiêu, cao su, cây ăn quả và phải ưu tiên  cho những cây này”.

Vườn sachi của người dân ở huyện Tuy Đức trồng nhưng bỏ bê không thu hoạch vì giá rẻ

Ông Hồ Gấm, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Đắk Nông khuyến cáo việc trồng sachi:

Ông Hồ Gấm, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh cho biết: “Trong năm 2017 và 2018, nhiều doanh nghiệp, công ty đến địa bàn các huyện để chèo kéo, vận động nông dân trồng cây sachi và vận động Hội Nông dân tỉnh hợp tác, vận động nông dân trồng. 2 năm trước, trên địa bàn huyện Tuy Đức cũng là một trong những địa phương có nhiều doanh nghiệp, công ty đến rầm rộ, chèo kéo nông dân trồng sachi. Thấy “nóng” như thế nên Hội Nông dân tỉnh đề xuất xin Sở Khoa học – Công nghệ xây dựng đề án trồng 2 ha trồng trên vùng đất của nông dân trồng để thử nghiệm. Giống của học Viện Khoa học Việt Nam cung cấp và trồng theo quy trình của viện. Mô hình được triển khai trồng tại đất của gia đình ông Khang cho thấy sinh trưởng khá nhưng chưa dám thúc đẩy phát triển vì thiếu doanh nghiệp có đủ năng lực để hợp tác, liên kết sản xuất. Vì vậy, nếu nông dân biết được có doanh nghiệp, công ty, hợp tác xã nào muốn vận động trồng sachi thì nên báo cáo với các cơ quan chức năng, cơ quan chuyên môn và các cấp Hội Nông dân để kiểm tra năng lực thực tế từ đó có giải pháp hỗ trợ nên trồng hay không”.

Ông Gấm cũng cho rằng, với diện tích sachi mà nông dân trên địa bàn tỉnh hiện nay đã trồng kết nối được với doanh nghiệp lớn, có đầu ra sản phẩm tốt thì rất tốt cho nông dân và góp phần giải quyết việc làm, đa dạng hóa nông nghiệp và phủ xanh đất trống. Bởi, hạt sa chi có thể làm lương thực, bánh, kẹo, dầu ăn, mĩ phẩm và lá làm trà, vỏ và thân ủ làm phân bón…