"Bấp bênh" lao động thời vụ

Nhiều rủi ro, nguy hiểm

Anh Y Dem ở TP. Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) có hơn 10 năm làm nghề thu hoạch cà phê khoán. Cứ độ tháng 10 hằng năm, vợ chồng anh Y Dem lại cùng một nhóm thợ khác trong xã, vượt vài chục cây số đến Đắk Nông thu hoạch cà phê thuê.

Mỗi vườn cà phê, nhóm thợ của anh Y Dem chỉ lưu lại khoảng 4-5 ngày, sau đó lại đến vườn cà phê khác để làm việc. Không hợp đồng, nhiều năm qua, việc hái cà phê khoán giữa nhóm thợ và chủ vườn chỉ bằng lời nói.

Mùa thu hoạch cà phê, Đắk Nông đón một lượng lớn lao động phi chính thức đến làm nghề thu hái khoán

“Gia đình nhiều con, ít đất sản xuất nên vợ chồng tôi phải đi làm thuê mới đủ tiền cho con đi học. Từ trước đến nay, đi làm cũng không biết ký hợp đồng là gì, cứ thấy vườn cà phê nào sai quả, dễ thu hoạch thì nhận hái khoán cho người ta. Công thu hoạch cà phê cao, tranh thủ làm được khoảng 2 tháng là hết vụ nên mỗi vườn đều cố gắng làm thật nhanh để đi vườn khác”, anh Y Dem nói.

Nhiều năm đi làm thuê, anh Y Dem cũng như lao động thời vụ khác đã chứng kiến nhiều tai nạn, chấn thương trong làm việc, người nhẹ thì gãy tay, gãy chân, người nặng thì tổn thương cột sống, mất sức lao động... Tuy nhiên, vì thu nhập cao, lại không có việc làm ổn định, nhiều người lao động như anh Y Dem vẫn chấp nhận công việc này.

Trước đó, cuối năm 2019, do hoàn cảnh khó khăn nên bà Sòng Thị Da, sinh năm 1968 và chồng là ông Giàng A Lệnh sinh năm 1968 cùng con trai út sinh năm 2005 từ tỉnh Sơn La vào Đắk Nông hái khoán cà phê.

Sau mùa thu hoạch, gia đình bà Da quyết định không về quê nữa mà bám trụ lại ở Đắk Nông để tìm kế sinh nhai. Năm 2020, trong lúc đang chở con lưu thông trên đường, ông Lệnh cùng con trai gặp tai nạn giao thông. Ông Lệnh nhập viện trong tình trạng nguy kịch còn con trai thì tử vong ngay sau đó do vết thương nặng. Vì không có bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, gia đình bà Da phải tự trang trải kinh phí điều trị, mai táng.

Nhóm đối tượng lao động thời vụ thường đối diện với nhiều rủi ro, nhưng vẫn chưa được tiếp cận với các chính sách an sinh

Chưa tiếp cận được các chính sách

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Ðắk Nông, cà phê là cây trồng chủ lực của tỉnh với diện tích trên 122.000 ha. Ðể thu hoạch số diện tích trên, tỉnh cần khoảng 240.000 lao động (theo định mức công thu hoạch 116 công/ha). Trong khi nguồn lao động tại chỗ chỉ có khoảng trên 120.000 người, nên số nhu cầu còn lại phải thuê mướn từ các tỉnh khác.

Vào mùa thu hoạch cà phê, tỉnh tiếp nhận một lượng lớn lao động thời vụ từ các tỉnh phía Bắc, miền Trung và miền Tây, với hàng vạn lao động đến thu hái cà phê. Người lao động được trả công theo ngày hoặc theo sản phẩm (khoán). Hết mùa, hầu hết người lao động lại trở về nơi thường trú, số lượng ở lại làm việc lâu dài rất ít.

Do làm việc trong thời gian ngắn (mỗi nơi làm việc, người lao động sẽ lưu trú khoảng 7-15 ngày), công việc giản đơn nên hầu hết số lao động này không có giao kết bằng văn bản (hợp đồng lao động) mà chỉ thỏa thuận miệng. Chính vì thế, số lao động mang tính thời vụ đối diện với nhiều rủi ro trong quá trình làm việc, cũng như ít được tiếp cận với các chính sách an sinh, việc làm.

Lao động thời vụ đối diện với nhiều nguy cơ mất an toàn

Theo Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, khi làm việc theo hình thức này, người lao động đối diện với tình trạng chủ sử dụng trả công không đầy đủ, kịp thời; bắt làm việc nặng nhọc, nguy hiểm hay phát sinh mâu thuẫn giữa các nhóm thợ, giữa các hộ thuê mướn lao động.

Trong những năm qua, để bảo vệ quyền lợi cho lao động thời vụ, các cơ quan chức năng, chính quyền chủ yếu đẩy mạnh tuyên truyền các hộ gia đình thuê mướn lao động thực hiện đầy đủ các quy định như thông báo tạm trú, trả công đầy đủ… Nguyên nhân là công tác quản lý lao động chưa chặt chẽ. Các hộ gia đình tự thuê mướn lao động và ở luôn trong rẫy, không ký kết hợp đồng lao động; không khai báo tạm trú, tạm vắng hoặc khai báo không đầy đủ với chính quyền địa phương. Bộ luật Lao động hiện nay cũng chưa có những quy định cụ thể bảo vệ quyền lợi của nhóm lao động thời vụ.

Trong thời gian tới, để thực hiện tốt các chính sách an sinh, giúp người lao động ngoại tỉnh yên tâm tới Đắk Nông làm việc, ngành chức năng, địa phương tăng cường thực hiện các giải pháp để  bảo đảm quyền lợi cho nhóm đối tượng này như tăng cường quản lý lao động, tiền lương, an toàn vệ sinh lao động đối với lao động thời vụ tại các địa phương.