Biên giới – Nguồn cảm hứng cho âm nhạc

Trong tâm thức người Việt, biên giới dường như là mộtkhái niệm vừa đẹp đẽ vừa thiêng liêng. Nó đã là nguồn cảm hứng cho những sángtác của các nhạc sĩ thuộc nhiều thế hệ, đến mức sẽ là không quá nếu nói rằngchúng ta có cả một dòng “nhạc biên giới”.

“Có nơi nào đẹp hơn?”

Không hẹn mà gặp, tất cả các sáng tác về chủ đề nàyđều làm toát lên hình ảnh biên cương với một nét chung: Đẹp.

Đó là đẹp nên thơ:

Em ơi, có nơi nào đẹp hơn

chiều biên giới

khi mùa đào hoa nở

khi mùa sở ra cây

lúa lượn bậc thang mây

mùi tỏa ngát hương bay...

(Chiều biên giới- nhạc: Trần Chung, thơ: Lò NgânSủn, 1980)

Anh ở biên cương,

nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt

Ở nơi ấy mùa này con nước lắng phùsa in bóng đôi bờ...

(Gửi em ở cuối sông Hồng - nhạc: Thuận Yến, thơ: DươngSoái, 1979-1980)

Và đẹp hùng vĩ, dữ dội:

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

(Tây Tiến - nhạc: Phạm Duy, thơ: QuangDũng)

Tuần trabảo vệ biên giới. Ảnh: Ngọc Tâm

Hành khúc viễn chinh

Tuy nhiên, thời kỳ mà các bài ca biên giới ra đờinhiều hơn cả, có lẽ là giai đoạn cuối những năm 70, đầu những năm 80 của thế kỷtrước.

Ngay trong đêm 17/2/1979, khi nghe tin chiến sự bùngnổ ở biên giới Việt - Trung, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã viết ca khúc mở màn chodòng nhạc “biên giới phía Bắc” thời kỳ này. Đó là bài Chiến đấu vì độc lậptự do, được dàn hợp xướng Đoàn ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam biểu diễnlần đầu tiên chỉ vài ngày sau đó. Ca từ rất hào hùng:

Tiếng súng đã vang trên bầu trờibiên giới,

gọi toàn dân ta vào cuộc chiến đấumới...

Cùng thể loại hùng ca với Chiến đấu vì độc lập tựdo là bài Lời tạm biệt lúc lên đường của nhạc sĩ Vũ Trọng Hối, thậtsự là một bản hành khúc viễn chinh đầy bi tráng:

Ngày ra đi, hướng biên cương, gióbấc tràn về lòng anh lạnh buốt.

Nòng súng đen dán câu thơ,

Và không thể không nhắc tới bản hùng ca Bốn mươithế kỷ cùng ra trận (1979) của nhạc sĩ Hồng Đăng. Không trong sáng, thiếttha như “tiếng ve trên đường vắng, hát theo bước hành quân, mãi xa vẫn cònngân, tiễn tôi ra mặt trận” (Kỷ niệm thành phố tuổi thơ) năm nào, Bốnmươi thế kỷ cùng ra trận hừng hực khí thế cả nước lên đường chiến đấu, mộtlần nữa.

Lịch sử gọi ta xông lên phía trước

Sẽ viết trọn bài ca anh hùng cứunước.

Nhạc sĩ Trần Tiến góp vào không khí của thời kỳ đóvới bài Những đôi mắt mang hình viên đạn. Ca từ gợi hình ảnh siêu thực:đôi mắt của những người già và trẻ em đang khóc than nơi biên giới.

Nhạc sĩ Thế Hiển thì có bài Hát về anh,đề cập trực tiếp tới những hy sinh thầm lặng của người lính biên phòng.

Cho tôi ca bài ca về người chiến sĩnơi tuyến đầu.

Nơi biên cương rừng sâu, anh âm thầmchịu đựng gió sương.

Dẫu có những gian lao,

dẫu có những nhọc nhằn

mang trong trái tim anh trọn niềmtin...

Núi đôi ở Hà Giang. Ảnh: Tư liệu

Tình ca biên giới

Tuy vậy, có sức sống mãnh liệt nhất trong dòng nhạcbiên giới vẫn là các bản tình ca. Đậm chất trữ tình, chan chứa tình cảm đôilứa, đó là điều làm nên sự khác biệt giữa dòng nhạc biên giới với dòng ca khúctrong hai cuộc chiến chống Pháp và nhất là chống Mỹ.

Nếu như nhạc thời chiến tranh chống Mỹ (kể cả tìnhca) có phần hào hùng, mang tính cổ vũ chiến đấu cao hơn, thì những khúc tình cabiên giới giờ đây nhiều tình cảm với nỗi nhớ nhung được tô đậm hơn. Ở đây, tìnhyêu đôi lứa hòa quyện một cách nhuần nhuyễn với tình yêu quê hương đất nước,không hề có sự “lên gân”, “hô khẩu hiệu”. Nói cách khác, nếu nhạc chống Mỹ cònnhiều bài “cứng” thì các ca khúc thời kỳ này mềm mại hơn hẳn, trữ tình hơn hẳn.

Chính vì thế, những bản ballad cách mạng này dễ đivào lòng người và có sức sống bền lâu. Không ai quên được những nét nhạc và lờica tha thiết tình cảm của Hoa sim biên giới (Minh Quang), Thư gửi chonhau (Phan Huấn)…

Nếu em lên biên giới,

Em sẽ gặp bạt ngàn hoa -

- hoa sim, giữa đồi nắng gió, tímnhư ai chờ mong…

Như một lời thủ thỉ với người thương. Hoa sim biêngiới rất được những người lính biên cương yêu thích.

Một điều thú vị là có tới ba bài hát cùng được ngườiyêu nhạc gọi tên là Chiều biên giới.

Chiều biên giới em ơi

Có nơi nào xanh hơn

Như chồi non cỏ biếc

Như rừng cây của lá,

như tình yêu đôi ta…

(Chiều biên giới - nhạc: Trần Chung, thơ: LòNgân Sủn)

Chiều biên giới anh thầm nhớ về, nơiem đó bộn bề,

bao nỗi nhớ tha thiết

Hỡi anh có biết những lời em thươngbao ngày qua, tuy rằng xa em để trong lòng…

(Lời thương ta ngỏ cùng nhau - Đức Miêng)

Do thói quen của nhiều khán thính giả Việt Nam là lấy luônnhững từ đầu tiên của ca khúc làm tên bài hát, nên bài “quan họ mới” Lờithương ta ngỏ cùng nhau của nhạc sĩ Đức Miêng đã bị nhiều người gọi nhầm làChiều biên giới.

Bài Chiều biên giới thứ ba là của nhạc sĩNguyễn Văn Hiên, sáng tác khi ông đang tham gia chiến đấu ở vùng biên giới phíatây nam của Tổ quốc, năm 1978.

Sinh thời nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng có một tác phẩmvề biên giới - bài Em ở nông trường, em ra biên giới(1981), ông viết như một cách tưởng nhớ 20 cô gái thanh niênxung phong tình cờ gặp mặt, và họ đều đã hy sinh ởbiên giới Tây Nam.  

Từ biên giới xa chốn em sương mù

Rừng sâu tìm những lối mòn qua...

Anh hùng, lãng mạn và bình dị

Chất trữ tình nhiều hơn - đó là nét khác biệt; cònđiểm chung giữa dòng nhạc biên giới thời này và nhạc chống Mỹ, chống Pháp thờitrước vẫn là lòng yêu nước, tinh thần lạc quan và can đảm của người lính. Khôngmột chút bi lụy hay lùi bước trước hiểm nguy.

Mọi thế hệ người yêu nhạc đều sẽ luôn cảm thấy sứctrẻ, tình yêu cuộc sống và ý chí của tuổi thanh xuân trong các ca khúc như: Ngàymai anh lên đường (Thanh Trúc, khoảng 1978), Gửi lại em (Vũ Hoàng,1978, sáng tác trong thời kỳ chiến tranh biên giới Tây Nam), Nơi đảo xa(Thế Song, 1979), Tình ca mùa xuân (nhạc Trần Hoàn, thơ Nguyễn Loan,1979), Chút thư tình người lính biển (nhạc Hoàng Hiệp, thơ Trần ĐăngKhoa, 1981), Cánh hoa lưu ly (Diệp Minh Tuyền), Mùa xuân bên cửa sổ(Xuân Hồng)...

Nơi địa đầu đã là nguồn cảm hứng sáng tác nhưthế đối với các nghệ sĩ. Nó gắn với Tổ quốc, gắn với hình ảnh người lính cầmsúng gác cho bình yên miền biên thùy, với mối tình của họ vừa lãng mạn vừa bìnhdị.

Đẹp và lãng mạn thay là hình ảnh:

Anh ở biên cương, nơi con sông Hồngchảy vào đất Việt

… Em ở phương xa, cách mười sông banúi bốn đèo.

Bình dị và cảm động thay là hình ảnh:

Và chúng mình yêu nhau, bắt đầu tựđộ ấy

Em đi vào xưởng máy, khi trời cònhơi sương

Và anh lại ra đi, vui như ngày hội

Mùa xuân biên giới,súng anh gác trời xa.

Theo TuầnViệt Nam