Lễ hội Cha Kchiah của người Giẻ Triêng

Tái hiện lễ hội Cha Kchiah tại làng Đăk Răng, xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum.

Đây là lễ hội đã có và tồn tại từ lâu đời, được cha ông truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác. Lễ hội Cha Kchiah được người Giẻ Triêng tổ chức với mục đích tổng kết mùa màng sau một vụ thu hoạch trong năm để cộng đồng ăn mừng, tạ ơn thần linh đã phù hộ; đồng thời là dịp chuẩn bị các dụng cụ lao động sản xuất để bước vào vụ sản xuất mới, cầu mong thần linh luôn luôn phù hộ cho dân làng được khỏe mạnh, mùa màng bội thu...

Trước khi tổ chức, hội đồng già làng họp bình xét, chọn khoảng bảy thành viên trong làng, đủ tiêu chuẩn quy định để lên rừng đốt than. Trong bảy thành viên được chọn, bắt buộc phải có một người là thành viên của hội đồng già làng, am hiểu về nghi thức đốt than. Theo tiêu chuẩn quy định, người được chọn phải là người trong một vài năm liền luôn gặp nhiều may mắn, lao động sản xuất luôn được mùa bội thu, không bị ốm đau, tính tình trong sáng, ngay thẳng, không vi phạm luật tục của làng...

Trong thời gian bảy thành viên được chọn lên rừng đốt than thì các thành viên khác trong làng cũng đồng thời làm cây nêu, ngôi nhà rèn và các thực phẩm dùng trong nghi thức lễ và phần hội được tổ chức tại nhà rông. Những người phụ nữ Giẻ Triêng vào rừng cắt lấy đọt đòng đòng của cây đót mang về. Lúa mới trên nhà kho cũng được lấy xuống giã làm bánh. Gạo lúa mới được trộn với đót đòng đòng, sau khi giã xong thêm muối, ớt hoặc trộn với bột gạo để nấu canh. Cùng với các món thịt khô thú rừng, đây là những món ăn chính trong lễ hội Cha Kchiah.

Già làng Blong Vẽ, làng Đăk Răng, xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi cho biết, trong thời gian đốt than và lấy đọt đòng đòng, người Giẻ Triêng kiêng cữ bảy ngày. Thời gian này, khách không được vào làng bởi vì ở cổng làng có treo cây dứa gai làm dấu, báo hiệu sự kiêng cữ. Buổi tối, đàn ông có thể ngồi uống với nhau những ghè rượu nhỏ nhưng tuyệt đối không được say. Đàn bà soạn sửa gạo, nếp, lá gói bánh và làm những công việc nội trợ khác chuẩn bị thức ăn, đồ uống cho các ngày lễ.

Khi than đã về, dân làng nổi cồng chiêng ngân vang. Tại lò rèn, người dân phân công nhau, người thì xếp than và nhóm lửa, người thụt hơi của lò rèn, người thì chuẩn bị dao, rựa, rìu... Già làng làm lễ đưa than vào nhà rèn và chỉ rèn tượng trưng một nông cụ để xin thần linh cho dân làng có cái cuốc, con dao thật bền, sắc bén. Chủ rèn lấy lá non của cây đót nhai nát, trộn với bột cua đá nướng chín, giã nhuyễn và thêm nước, khuấy đều bôi lên cây sắt trước khi đưa chúng vào lò rèn. Theo quan niệm của dân tộc Giẻ Triêng, hỗn hợp nước này bôi lên các công cụ lao động sản xuất, sẽ giúp các công cụ mới sắc bén, không bị cong vênh, nứt mẻ. Sau khi các công cụ lao động sản xuất đã “ăn no” lửa, họ đưa vào máng đựng nước được làm từ thân cây và mài các công cụ cho đến khi sắc bén.

Nghi thức rèn công cụ lao động sản xuất tại ngôi nhà rèn kết thúc, dân làng tiếp tục thực hiện nghi thức cõng những người đi lấy than lên nhà rông. Dân làng tập trung lên nhà rông để làm nghi thức cho những người đi lấy than ăn cơm lam, thịt chuột rừng, cá suối nướng trong ống và uống rượu cần. Sau đó, dân làng mời những người đi lấy than uống rượu của mình rồi cùng nhau chung vui tiệc rượu của lễ hội Cha Kchiah đến khi thấm hương men rượu cần.