Kỷ niệm 40 năm Hiệp định Paris (27/1/1973 – 27/1/2013): Mốc son chói lọi nhất trong lịch sử ngoại giao Việt Nam

LTS: Ngày 27/1/2013, chúng ta kỷ niệm 40 năm Ngày ký Hiệpđịnh Paris mở đường cho việc chấm dứt chiếntranh, lập lại hòa bình trên toàn cõi Việt Nam. Trong cuộc kháng chiến trườngkỳ ấy, có nhiều mốc son; một trong những mốc son đáng được ngợi ca chính làcuộc đối đầu giữa hai nền ngoại giao: Một của Mỹ với dầy dạn kinh nghiệm và mộtlà của Việt Namcòn rất non trẻ. Thế nhưng, cuộc đàm phán kéo dài nhất trong lịch sử ngoại giaoMỹ và Việt Nam trong thế kỷXX lại ghi danh người chiến thắng là Việt Nam.

Toàn cảnh Hội nghị Paris

Lập các tổ công tác, chuẩn bị đàm phán

Sau cuộc Tổng tiếncông và nổi dậy của quân và dân ta ở miền Nam Xuân Mậu Thân 1968, Tổng thống MỹL.Johnson buộc phải xuống thang cuộc chiến tranh phá hoại bằng hải quân vàkhông quân ở miền Bắc và đề nghị tiến hành đàm phán với Việt Nam Dân chủ Cộnghòa (VNDCCH).

Thực ra trước đó, ngaytừ cuối năm 1967, đón trước cục diện này, tại Bộ Ngoại giao ta có một tổ chứcmới được thành lập gọi là Vụ II. Vụ này chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chínhtrị Ðảng ta lúc bấy giờ. Vụ II do Thứ trưởng Nguyễn Cơ Thạch chuyên trách, đồngchí Phan Hiền làm Vụ trưởng. Ðây là một đơn vị đặc biệt có nhiệm vụ nghiên cứuđưa ra lộ trình đấu tranh ngoại giao với Mỹ và chuẩn bị các giải pháp chính trịđể kết thúc cuộc chiến tranh.

Trong Vụ II có hai tổcông tác là tổ “Giải pháp” và tổ “Bước đi”. Tổ “Giải pháp” do đồng chí Ðinh NhoLiêm làm Tổ trưởng chuẩn bị các kịch bản từ cao đến thấp có thể sử dụng vàothời điểm ký kết Hiệp định tùy sự so sánh lực lượng lúc ấy. Còn tổ “Bước đi” dođồng chí Võ Văn Sung làm Tổ trưởng. Tổ này chịu trách nhiệm nghiên cứu lộ trìnhkết hợp đàm phán ngoại giao với các bước đấu tranh quân sự trên chiến trườngtrong những năm 1968 - 1970.

Tổ “Bước đi” là đầumối tập trung nhiều điều cơ mật từ chiến lược đến cụ thể, cả về quân sự, chínhtrị và ngoại giao, làm việc theo một quy chế giữ bí mật nghiêm ngặt nhất, nhằmđảm bảo tính chất bất ngờ và hiệu quả cao trong các đợt “Tấn công ngoại giao” củata.”

Về những ngày Tết MậuThân năm ấy, ngay trong ngày 31/3/1968, sau khi Mỹ tuyên bố đơn phương ngừngném bom, Bộ Chính trị Ðảng ta họp để bàn, cân nhắc giữa 3 vấn đề: Nhận, khôngnhận, nhận thế nào? Sau đó, Bộ Chính trị quyết định không bác, không nhận nhưngnhận mức trung bình tức là nhận tiếp xúc.

Cụ thể, nhân dịp Mỹhạn chế ném bom miền Bắc ta nhận cử đại diện tiếp xúc với phía Mỹ để bàn chuyệnxác nhận việc Mỹ hạn chế ném bom miền Bắc. Mấy ngày sau đó, nhóm công tác gồmcác đồng chí Phan Hiền, Trần Hoàn, Nguyễn Khắc Huỳnh đã thảo luận suốt 1 ngày 1đêm để có bài trả lời hay nói cách khác là Tuyên bố của VNDCCH. Tuyên bố nóirõ, dù Mỹ chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của Việt Namnhưng vì thiện chí hòa bình, Việt Nam sẵn sàng cử đại diện tiếp xúcvới phía Mỹ. “Tiếp xúc để xác định việc Mỹ hoàn toàn chấm dứt ném bom miền Bắctrên cơ sở đó bàn các vấn đề liên quan.

Bộ trưởng Xuân Thủy phát biểu tại một cuộc họp báo

ở Paristrong thời gian đàm phán

Hai giai đoạncủa đàm phán

Ðàm phán Paris diễn ratrong 4 năm 8 tháng 16 ngày; đã có tổng cộng 202 phiên họp công khai tại Trungtâm Hội nghị Kleber và 36 phiên họp riêng cấp cao tại nhiều địa điểm khác nhauở Paris.Trong đó, giai đoạn thứ nhất(còn gọi là diễn đàn thứ nhất) là giữa hai bên Việt Nam - Hoa Kỳ. Bộ trưởngXuân Thủy dẫn đầu đoàn VNDCCH và Cố vấn đặc biệt là UV BCT Lê Ðức Thọ. Ðại sứHarriman dẫn đầu đoàn Hoa Kỳ.

Giai đoạn đầu kéo dàisuốt năm 1968 (từ 13/5 đến tháng 10/1968) với 28 phiên họp công khai và 12 cuộcgặp riêng. Tại diễn đàn này, hai bên bàn việc Mỹ chấm dứt ném bom miền Bắc.Giai đoạn hai kéo dài hơn 3 năm(25/1/1969đến 27/1/1973). Ðây là giai đoạn giằng co với 174 phiên công khai và 24 phiênhọp bí mật; là diễn đàn 4 bên gồm VNDCCH, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền NamViệt Nam, sau là Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam; cònbên kia là Mỹ và chính quyền Sài Gòn.

Từ cuối năm 1970 đếnnăm 1973, đồng chí Võ Văn Sung được điều động sang Paris. Cũng từ năm 1971, Vụ II đổi tên thànhCP50. Công khai về mặt ngoại giao, đồng chí Võ Văn Sung là Tổng Ðại diện Chínhphủ VNDCCH tại Pháp, nhưng nhiệm vụ chính là tham gia vào nhóm do Cố vấn đặcbiệt Lê Ðức Thọ lãnh đạo đàm phán bí mật với đối tác phía Mỹ là ông HenriKissinger.

Ðồng chí Lê Ðức Thọ làđại diện toàn quyền của lãnh đạo Việt Nam đối với tất cả các cơ quan và cácphái đoàn chính thức, các tổ chức thuộc lực lượng kháng chiến hai miền Nam -Bắc Việt Nam tham gia đấu tranh ngoại giao tại Paris.

Từ đầu năm 1971 đếncuối Hè năm 1972, nhóm “đàm phán bí mật” do đồng chí Lê Ðức Thọ lãnh đạo gồm cóđồng chí Xuân Thủy - Trưởng đoàn đàm phán VNDCCH tại Hội nghị bốn bên; các đồngchí Phan Hiền và Võ Văn Sung được giao trách nhiệm theo sát nắm bắt tình hìnhtrong quá trình thảo luận; ngoài ra có đồng chí Nguyễn Ðình Phương là phiêndịch cả tiếng Anh và tiếng Pháp. Cuối năm 1972 có thêm một số nhân sự của CP50từ Hà Nội sang tham gia vào công việc dự thảo văn bản Hiệp định.

Ngày 27/1/1973, Hiệpđịnh Paris về Chấm dứt chiến tranh, lập lại hòabình ở Việt Namđược ký kết. Có thể nói đây là một mốc son chói lọi nhất trong lịch sử ngoạigiao Việt Nam, đánh dấu bước ngoặt quan trọng của cuộc đấu tranh chống Mỹ cứunước; tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải phóng hoàn toàn miền Nam, thốngnhất đất nước năm 1975.

Về mặt ngoại giao,Hiệp định Paris đã kết thúc thắng lợi cuộc thương lượng kéo dài giữa Việt Namvà Hoa Kỳ sau gần 5 năm Hội nghị bốn bên công khai và sau hơn hai năm (1971 –1973) tiến hành thảo luận thực chất trong cuộc “đàm phán bí mật” giữa đoàn LêÐức Thọ và đoàn Henri Kissinger. Ðây thực sự là việc chưa từng có trong lịch sửthế giới mà ta gọi là “vừa đánh, vừa đàm”. Kết quả cuộc thương lượng đã đáp ứngmong đợi của mọi người; nó làm cho toàn thế giới trút được gánh nặng tinh thầnvà tâm lý đè trĩu hàng chục năm.

P.V (TheoÐại Ðoàn Kết)