Vâng, chỉ riêng cái tên “hoa xoan” thôiđã là đầu đề cho bao bài thơ nói về loài hoa làm nên vẻ đẹp trữ tình của vùngquê yên ả và thanh bình ấy. Nhà thơ Trần Vương Việt đã hoài niệm về hoa xoanbắt đầu từ những kỷ niệm của những ngày thơ ấu – những ngày mà nhà thơ trốn họccùng lũ trẻ trong làng chơi trò trốn tìm và trèo cây xoan đùa nghịch. Bị cha mẹla mắng vì những lần trèo cây xoan bị ngã đau, bị nhựa xoan dính vào làm ố hoenquần áo. Nhà thơ và lũ trẻ vẫn không rời gốc cây xoan, nhưng lần này thì chỉchơi trò đếm sao và đùa nhặt những bông xoan tím đã rơi rụng. Kỷ niệm ngày thơấu như ùa vào trong thơ: “Tháng ba hoa xoan nở/ Những chùm tím xinh xinh/Hoa tươi cười rạng rỡ? Trong nắng trời lung linh? Ôi những ngày thơ ấu/ Cùngchơi trò đếm sao/ Đếm từng bông hoa rụng/ Lòng tràn đầy xôn xao” (Hoa xoan– Trần Vương Việt).
Khác với nhà thơ Trần Vương Việt, nhà thơKhải Nguyên lại hoài niệm về hoa xoan ở cái tuổi mười tám, đôi mươi với mốitình đầu đầy xao xuyến: “Tháng Ba rồi, em có nhớ anh không?/ Hoa xoan tímbâng khuâng… trời cũng tím/ Mưa bụi vương để mắt nhìn ngọt lịm/ Rét nàng Bânthương quá, khúc giao mùa/ Em có còn nhung nhớ tháng Ba xưa?/ Nơi quê mình haiđứa cùng rong ruổi/ Thả diều trên đê, tóc em xòa bối rối/ Ngẩn ngơ chiều traothương nhớ trong anh/ Mùa gọi mùa hoa tím giữa trời xanh/ Hương vẫn thế vẫnnồng nàn đến thế/ Câu hát gửi tình yêu bao điều mới mẻ/ Em đâu rồi sao lại cómình anh?/ Tháng Ba ơi, xa xa quá… mong manh/ Ngơ ngác cả bờ đê, anh một mìnhngóng đợi/ Tháng Ba mong chờ để mùa sau lại tới/ Là bấy nhiêu mùa xoan nở mãitrong nhau” (Hoa xoan – Khải Nguyên).
Mạnh bạo hơn, quyết liệt hơn, nhà thơNguyễn Đăng Trình lại có trò chơi tập “làm vợ, làm chồng” khi mùa xoan đến. Tròchơi đó đã đi mãi trong anh trong chặng hành trình vào đời vất vả, gian truân.Một lần trong đời gieo một dấu ấn nào đó là anh lại nhắc đến thuở “Thềm xoan– tim tím mùa bông/ Thuở hai đứa – tập – làm chồng vợ nhau/ Rồi em quên –thoáng – tình đầu/ Ta ru ta- trắng - nhánh sầu đông mưa”.
Tuy nhiên, trong quá trình đô thị hóa,cây xoan không còn chỗ đứng như ngày xa xưa nữa. Thị thành bây giờ là thị thànhcủa những “hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng”, chứ đâu có những câyxoan sau một mùa rơi hạt đã nảy lên những mầm xanh biêng biếc khắp nơi để nhàai đó có vườn rộng thênh thênh đã không ngại ngần để cho một vườn xoan mọc tựnhiên đua nhau xanh tốt. Bây giờ có lẽ chỉ có ở miền quê xa xôi hẻo lánh, trênnhững con đường làng, gò đất hay đồng bãi mới có mặt của cây xoan và hoa xoancũng từ đó mà nở tím cả trời xanh. Bài thơ “Hoa xoan” của Nguyễn Hồng Hải đãgiúp chúng ta biết thêm về điều đó: “Riêng ở quê nhà mới gặp/ Mùa hoa xoannở ngát đường/ Ngàn ngàn cánh tím lả lướt/ Dịu dàng gió thoảng làn hương” (Hoaxoan – Nguyễn Hồng Hải). Ngàn cánh tím thả hương dìu dịu lên bầu trời; ngàncánh tím rụng rơi ngan ngát trên mặt đất; trong mùi hương thơm dịu của nhữngcánh hoa tím dịu hiền đó là tưng bừng tiếng hát lời ca của những mùa lễ hội.Những tiếng hát giao duyên, những trò chơi vui nhộn. Và ở đó là cuồn cuộn nhữngdòng người và cuồn cuộn những tâm trạng của những con người trong những dòngthác người trên khắp các nẻo đường quê đất Việt ấy, trong đó có tâm trạng củanhững người đứng tuổi hoài niệm về tuổi xuân xưa: “Cái tuổi biết mùa xuânsang/ Mơ màng như hoa xoan ấy/ Phía cuối bờ dâu xóm bãi/ Mắt ai biêng biếc mongchờ” (Hoa xoan – Nguyễn Hồng Hải). Những cành hoa xoan trong gió “rét nàngBân” đã đưa tâm trạng của lớp người “xưa nay hiếm” về với những phút giây củacái thuở “Ngỡ ngàng lối cũ tìm em/ Hoa xoan đã rụng tím thềm xưa xanh/ Chimtươi giọng hót xao cành/ Gió chiều đông buốt tê lòng cố nhân” (Hoa xoan –Nguyễn Nguyên Phượng). Thậm chí nói như cách nói của Chu Mạnh Cường thì: Hoaxoan đã đi vào hoài cảm của nhiều người với gió mưa, rơi rụng, nhàu nát và ubuồn: “Gió thổi hoa xoan lan tan đầy tóc/ Màu hoa nhàu nát/ Đưa tay hứng hoanghiêng chiều tím/ Mắt rưng rưng buồn/ Vạn cành hoa tìm theo khói sương…”.
Nhưng đó là tâm trạng cá biệt. Còn tâmtrạng chung của nhiều người khi mùa hoa xoan đến là tâm trạng nôn nao nhung nhớđến xao lòng, bởi “Ngày ấy tình yêu còn rất trẻ/ Anh vin cành, em nhặt tímhoa xoan/ Chỉ biết say mê, chẳng biết lỡ làng/ Đầy ắp lối đi về hò hẹn” (Ngàyấy hoa xoan – Bùi Kim Anh). Vậy đó, hoa xoan tuy không phổ biến bằng hoa hồngnhưng cũng là biểu tượng của “Tình yêu”. Không những thế, chỉ riêng cái mùihương dìu dịu của hoa xoan cũng là niềm ưa thích của nhiều người. Nhà thơ xứHuế - Võ Quê (người Huế gọi cây xoan là cây sầu đông) đã từng ghi dòng cảmnhận: “Hoa sầu đông nở trắng/Hương xuân thầm lan xa/ Đã qua mùa lá rụng/ Nụxanh còn non tươi”. Còn nhà thơ Tuấn Khanh lại nói về thứ hương thơm củahoa xoan, một thứ hương thơm thoang thoảng nhưng ngất ngây: “Như hương hoaxoan bên thềm/ Nhẹ nhàng nhưng ngất say”. Đặc biệt, nhà thơ ChếLan Viên lại cho hương thơm của hoa xoan lantỏa khắp không gian: “Tháng ba nở trắng hoa xoan/ Sáng ra mặt đất lan toànmùi hương”…
… Hoa xoan trong đời thìđang thưa thớt dần, nhưng hoa xoan trong thơ thì còn đó hằng hà sa số. Tuynhiên trong giới hạn của một bài viết ngắn, tôi xin phép khép lại bài viết nàybằng chút cảm nhận về loài hoa xoan trong thơ của nhà thơ “chân quê” NguyễnBính – những vần thơ về hoa xoan đã sống và đi cùng năm tháng: “Bữa ấy mưaxuân phơi phới bay/ Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy/ Hội chèo làng Đặng đi ngangngõ/ Mẹ bảo: Thôn Đoài hát tối nay” (Mưa xuân).
Nguyễn Viết Chính