Truyện cổ M'nông: Sự tích bon Ktah

Ngày nào cũng như vậy, cô đuổi chim, dệt vải và tiếng hát của cô cứ ngân nga hòa nhịp theo dòng suối. Cô không biết rằng, có một chàng trai, con của Thần Bùn Lầy nơi này đã nghe giọng hát hay của cô mà đang lần tìm đến. Chàng đứng cạnh một gốc cây to ở gần đó lắng nghe từng lời ca, tiếng hát của cô. Hôm nào chàng cũng đến đó để nghe hát. Rồi một hôm, chàng đi thẳng vào chòi gặp mặt cô gái và xin làm quen. Tuy mới biết nhau ban đầu mà cả hai người như cảm thấy thân thiết với nhau từ lâu, họ không thể xa rời nhau được. Ngày nào họ cũng hẹn gặp nhau trên chòi rẫy nhỏ bé. Tiếng hát, tiếng suối như nhịp cầu nối liền bến bờ tình yêu và hạnh phúc của chàng và nàng mà lũ chim rừng nơi đây đã cất tiếng hát ca ngợi. Cứ mỗi lần cô gái đến chòi, cô chỉ gõ ba tiếng vào khung cửi thì tức khắc chàng trai hiện lên từ dưới sình lầy, bước lên trò chuyện với cô. Hai người đã quen mắt ưng bụng với nhau, không rời nhau một ngày nào.

Lúc bấy giờ, trai tráng trong bon làng ai cũng muốn lấy cô gái hát hay, dệt thổ cẩm giỏi kia làm vợ. Nhưng cô không ưng ai cả, vì trong tim cô không còn một chỗ nào khác nữa ngoài chàng trai con của Thần Bùn Lầy và cũng không ai hiểu được vì sao cô ta từ chối tất cả các chàng trai trong bon. Có một người để ý thương yêu cô nhiều lắm nhưng không biết làm sao. Anh ta cũng lén theo cô lên rẫy nhìn trộm thấy cô gái và một chàng trai nào đó đang ngồi bên nhau tình tứ. Chàng trai tỏ lòng ganh tị, đâm ra ganh ghét, chạy một mạch về bon, rồi đến nhà cô gái, dựng chuyện với cha mẹ cô gái:

- Đêm qua, tôi nằm mơ thấy một chuyện không hay cho con gái ông. Cô ta bị một con ma to lớn vồ khi đang dệt vải ngoài chòi rẫy. Ông phải lo cúng thần, mời thầy đến cúng giải đi thôi và không được cho cô ấy lên rẫy nữa.

Bố mẹ cô gái nghe nói vậy hoảng sợ quá, hôm sau liền bảo cô ở nhà, không cho đi rẫy nữa và mời thầy cúng tới giải hạn cho cô. Cô gái không được lên rẫy, không gặp được người yêu nên không ăn uống, héo hon rồi sinh ra đau ốm. Trong lúc đó, người đàn ông dựng chuyện đi đến chòi canh của cô gái, rồi gõ ba tiếng vào khung cửi. Chàng trai, con của Thần Bùn Lầy nghe tiếng gõ quen thuộc tưởng là người yêu mình nên hiện lên. Hắn ta lén từ phía sau liền cầm dao chém tới tấp vào con của Thần Bùn Lầy, rồi hắn kéo xác chết chàng trai dìm xuống đám sình lầy. Xong việc, hắn bình thản về nhà ăn cơm, uống rượu.

Hôm sau, cô gái trốn cha mẹ ra chòi rẫy để gặp người yêu. Cô gõ ba tiếng vào khung cửi nhưng không thấy người yêu xuất hiện. Biết có chuyện chẳng lành, cô gái ôm mặt khóc nức nở rồi trở về nhà. Cô buồn rầu không thiết ăn, không cần uống, rồi ngã bệnh mỗi ngày nặng thêm.

Hai tháng sau, cô có mang. Cha mẹ tra hỏi nhưng cô không nói là cô đã mang thai với ai. Theo luật tục, cô gái không chồng mà có mang phải đi đến một nơi xa dân làng mà sinh nở. Cha mẹ đuổi cô ra chòi canh ngoài rẫy mà sinh con. Cô đau bụng bảy ngày bảy đêm thì sinh ra một bọc to, bọc vỡ ra bên trong là vô số con đỉa lớn nhỏ chen nhau tràn xuống sình lầy. Cô gái kinh hoàng nhảy xuống sình lầy, rồi chết luôn ở đó. Bầy đỉa sinh sôi nảy nở thành hàng ngàn, hàng vạn con ở đám sình trước bon Bu Prâng.

Vì có quá nhiều đỉa nên người ta đổi tên bon Bu Prâng thành bon Ktah (bon Đỉa), nay thuộc xã Quảng Phú, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông.