Trường ca Phía sau mặt trời - Chạm vào miền xa thẳm thiêng liêng

Hơn sáu mươi năm về trước từ nơi làng quê nhỏ bé ở đồng bằng Bắc bộ đã sinh ra, nuôi dưỡng những người con gái, con trai.

Rồi mười tám, hai mươi năm sau lại tiễn họ lên đường ra trận, trong đó có Trần Thế Tuyển người xây đắp, tạo nên hồn cốt trường ca Phía sau mặt trời bây giờ.

Đi qua rồi cả một thời đánh giặc

Đi qua rồi cả một thời đẹp nhất

Ta trở về khóe mắt rưng rưng

Cảm xúc trở về được sống trong hạnh phúc tự do, Trần Thế Tuyển đã khái quát sự hình thành trường ca bắt đầu từ:

Ta sẽ kể em nghe về người lính

Về mẹ cha về gốc đa làng

Về những người con gái gọi xuân sang

Trường ca Phía sau mặt trời là một đề tài rộng rộng lớn, một khát vọng cháy bỏng nhưng Trần Thế Tuyển đã chọn một cách viết riêng như một cốt truyện về bài ca người lính.

Bảy chương trong trường ca này là bản anh hùng ca thời đại, của một dân tộc, một đất nước, một thời sống dưới gầm trời nô lệ. Một thời cầm súng đứng lên đi dành lấy độc lập tự do.

Đi tìm ra chân lí của sự sống, lẽ đời, trải qua gian khổ hi sinh. Cái giá phải trả cho độc lập tự do bằng xương máu, mất mát và nước mắt. Cái thời mà xác xơ đến nỗi dòng sông như dốc ngược cạn trơ:

Chiều hoàng hôn như máu

Dòng sông mênh mang dốc ngược

Và cái mảnh đất bi thương của Tổ quốc ngày xưa ấy thể tất qua lầm than đau khổ, con người và sự sống đi đến cùng kiệt, con gái mà không có tuổi xuân:

Làng không tuổi xuân con gái

Bao cuộc đời cho thuê

Bởi cái đói cái nghèo cột chặt

Ước mơ lang thang phía trước

Trần Thế Tuyển đã thể hiện lại bức tranh quê của đêm trường mất nước bằng lối viết mộc mạc chân thành nhưng tạo nên cảm xúc ấn tượng, chạm vào hồi ức đau thương.

Rồi đến độc lập tự do mà cha ông ta đã dành được trong tay thực dân, mới được một nửa Tổ quốc hòa bình, khi lúa mới dập dìu hợp tác:

Quê hương buổi trưa hè

Nắng và lúa vàng sân hợp tác

Và rồi:

Trăm thứ đổ vào hạt thóc

Trăm thứ đổ vào củ khoai

Tất cả cho tiền tuyến

Khi Tổ quốc gọi lên đường, anh em người con trai ấy, gấp sách cầm lấy long tuyền, đi theo tiếng gọi thiêng liêng, không một chút đắn đo ngần ngại giữa nơi trận tuyến chống quân thù.

Trần Thế Tuyển đã phác họa chân dung làng quê một thời đau khổ. Bức tranh quê một thời xa xăm, một thời máu lửa hào hùng, khi cả nước hành quân ra trận. Họ lên đường xẻ dọc Trường sơn.

Trần Thế Tuyển đã lượng hóa ngôn ngữ bằng thi pháp ân tình, chân thành, không dằn hắt, nuôi dưỡng cảm xúc, tạo nên khúc quân hành hùng tráng lẫn bi thương không thể nào quên được:

Đêm ba mươi cô gái nào đang hát

Thanh niên quê tôi làm chiếc gậy hành quân

Chiếc gậy Trường Sơn cho tôi thêm vững chân

Để lại tuổi thơ và ánh mắt người con gái

Chia tay một thời đã qua, chia tay một thời rất đẹp. Chia tay những người con gái, con trai. Cái thời đất nước còn bóng giặc, anh là người của chiến trường. Cái thuở ấy sao mà sâu sắc bồn chồn, không nói nên lời:

Đêm nay là đêm cuối cùng

Ngày mai chúng tôi đi rồi

Đâu kịp nói yêu thương

Mà cái nhìn da diết quá

…

Em ngúng nguẩy để tôi bịn rịn

Em ngây thơ để tôi ngột ngạt buồn

Trước cái ngày ra trận là vậy, chưa yêu mà được như yêu. Người dưng sao mà nhớ, mà xao xuyến đến lạ thường. Những lúc hành quân băng rừng, lội suối qua sông, bởi con đường hành quân chỉ có đèo cao, dốc thẳm, dẫu bom đạn chặn đường vẫn tiến lên.

Tiếng súng trận, tiếng bom thù như cứa vào tâm khảm đớn đau đến rợn người:

Cái chết không miễn trừ già trẻ

Sức trai giấu ở nơi đâu

Sáng nay con bắt tay nhau

Chiều đã ngã vào lòng đất

Mà ai cũng nghĩ trong mơ

Ra chiến trường như đi làm thơ

Đón cái chết như một điều tất yếu

Chiến tranh tàn ác đến lạnh lùng và cuộc chiến đấu của người lính trong gian khổ ác liệt, trong bom cày đạn xới. Trường ca Phía sau mặt trời được điểm xuyết bởi những âm thanh từ tâm can, bằng nỗi niềm thương xót đau đớn đến tận cùng:

Bạn ơi nằm lại đừng buồn

Đằng kia thác vẫn chảy tuôn tháng ngày

Gió vẫn rì rào hàng cây

Ru hời tiếng mẹ hao gầy con tim

Cả một cuộc chiến tranh tàn khốc của những năm tháng gian khổ và ác liệt, giữa làn ranh bom đạn, giữa hai miền đất nước. Tôi nhớ trong tập thơ Cửa mở, nhà thơ Việt Phương đã viết: “Lẽ nào chung quyển Kiều thương thảm ấy đọc vào hồi gặp mặt / Tôi lật bên này anh lật phía bên kia”.

Có những lúc giằng xé tâm can của người cầm súng. Đó là phẩm giá linh thiêng của những con người đi làm nên lịch sử cảm nhận sự mất mát không nên có của phía bên kia cùng chung Tổ quốc:

Người lính phía bên kia có biết

Anh là ai trong trận đánh đêm nay

Và những người cầm súng nhận ra rằng nơi chiến trận có người còn, người mất:

Giặc tan rồi

Trắng toát vành tang

…

Bao bà mẹ mất con

Bao người vợ mất chồng

Bao tuổi xuân

Găm vào đá núi

Trường ca là một thể loại văn học đặc biệt, đòi hỏi một dung lượng lớn về ngôn ngữ thi ca đã dâng đầy cảm xúc, trải qua biến động lớn lao của lịch sử.

Phía sau mặt trời đã thể hiện được điều đó nhất là tư tưởng, giọng điệu, tài năng, hồn cốt của trường ca. Trần Thế Tuyển đúc kết, chiêm nghiệm, rút ra bài học nhân sinh vời vợi mà sâu sắc.

Trần Thế Tuyển có cái nhìn thấu đáo mà tinh tế, từ sâu thẳm ở phía sau vũ trụ. Những người ra đi không trở lại. Họ đi về nơi cõi vĩnh hằng cho đất nước thái bình:

Thân ngã xuống thành đất đai Tổ quốc

Hồn bay lên hóa linh khí quốc gia

Hai câu thơ này đã trở thành chân lí tâm linh. Khúc chiết nhân văn và linh thiêng. Ở đây người đọc trường ca Phía sau mặt trời tự cảm phục với lối viết nâng niu, trân trọng nhưng đầy cảm xúc, trong sáng đến lạ thường của Trần Thế Tuyển.

Người viết nắm chắc biểu cảm ngôn ngữ một cách sâu sắc, tạo nên chân dung đất nước bốn ngàn năm quật cường chống ngoại xâm. Chân dung nhân dân, mẹ cha ông bà, anh chị em út… sự hi sinh thầm lặng của họ.

Trần thế Tuyển đã đi qua và được tôi luyện trong cuộc chiến tranh. Anh đã khắc họa cuộc trường chinh ấy qua thi ảnh đẹp đẽ, sinh động bằng cách tả thực. Anh không sa vào lối viết liên tưởng và đặc biệt không tô hồng hiện thực, không bôi đen quá khứ.

Trần Thế Tuyển tạo ra chất lắng của thơ như đụng đến rung cảm của người đọc. Trường ca Phía sau mặt trời đã lắng sâu vào tâm can mà không cần điều gì tác động. Bởi sự linh thiêng, dịu vợi ngát thơm như hiện thân các anh hùng liệt sĩ đang hiển hiện với non sông đất nước.

Hai câu thơ thành hai câu đối thần kì, linh hương mà Trần Thế Tuyển đã chắt lọc qua cuộc chiến tranh để tạc nên dáng đứng bất tử, sự hi sinh cao cả của các thế hệ người Việt trên con đường chống ngoại xâm và giữ gìn độc lập ,tự do:

Phía sau mặt trời

Những chàng trai,cô gái

Thân ngã xuống thành đất đai Tổ quốc

Hồn bay lên thành linh khí quốc gia

Phía sau mặt trời là nơi người lính ra trận, đi vào trong truyền thuyết huyền thoại để Tổ quốc hôm nay mai mãi mùa xuân:

Đất nước tôi

Từ già đến trẻ

Nằm lòng truyền thuyết tổ tiên

Sông Như Nguyệt đêm đêm

Thơ thần

Tuyên ngôn dựng nước

Đất nước tôi máu thắm từng tấc đất

Xương chất đầy núi sông

Tất cả xương máu ấy của biết bao thế hệ làm nên đất nước hôm nay đơm trái tự do, nở hoa độc lập. Họ đã thành đất đai Tổ quốc và hóa thành nguyên khí quốc gia. Lịch sử ghi mãi ngàn năm. Linh thiêng trở thành bất tử:

Thân ngã xuống Hồn bay lên

Thành đất đai Hóa linh khí

Tổ quốc Quốc gia

Trường ca Phía sau mặt trời đã hòa quyện vào đất trời sông núi, là tiếng chuông tâm linh vang vọng dội vào kí ức xa xưa:

Khi chúng tôi tìm đất xây đền:

Tím hoàng hôn

Từng giọt chuông chùa

Mái ấm xạc xào trong gió

Anh Hải chính trị viên

Và O Hồng về đó

Cứ nói cười như tuổi hai mươi

Đồng đội về cả rồi

Thủ trưởng ơi

Vị tướng già lấy khăn lau nước mắt

Nỗi khát khao đã thành sự thật

Bao hương hồn có mái nhà chung

Nơi đất đai Tổ quốc, chỗ bạn anh nằm đi vào Phía sau mặt trời để trở về cõi Phật dịu êm như những vì sao, những đêm trăng, đã hóa thành linh khí quốc gia.

Ngòi bút và tâm can của Trần Thế Tuyển đã hóa vào kỉ niệm, chạm vào miền xa thẳm thiêng liêng, sâu sắc và tinh tế trong Phía sau mặt trời của vũ trụ bao la.

Trần Thế Tuyển có nhiều đoạn thơ hay viết về bưng biền, về những cánh đồng miền Tây Nam bộ, nơi anh sống và chiến đấu, được sự đùm bọc che chở của nhân dân.

Những năm gần đây, trên văn đàn nước ta xuất hiện không ít những lệch lạc trong sáng tác văn chương nói chung và thơ ca nói riêng.

Trong hoàn cảnh đó, “Phía sau mặt trời” đã góp phần vào tiếng nói nghệ thuật khẳng định con đường ta đã đi qua. Ở đây, chiến tranh hiện lên đầy máu và nước mắt nhưng không bi lụy.

Không phải ngẫu nhiên mà trong trường ca này, hai lần Trần Thế Tuyển lặp lại câu hỏi: “Con về còn em con đâu?”. Đây là nỗi đau của chính tác giả và nỗi đau riêng ấy hòa vào nỗi đau chung tạo nên giá trị đích thực của tác phẩm.

Thơ viết về chiến tranh, xen lẫn cuộc sống hòa bình. Đây là tập thơ ấn tượng nhất, tác phẩm “đinh” của Trần Thế Tuyển. Có thể nói trường ca “Phía sau mặt trời” là một trong những tác phẩm nổi trội trong làng văn ở TP Hồ Chí Minh thời điểm hiện nay.