Thời gian qua, trongkhuôn khổ Đề án “Bảo tồn lễ hội, hoa văn, cồng chiêng, nhạc cụ các dân tộc tạichỗ tỉnh, giai đoạn 2010 -2015”, ngoài việc thường xuyên bảo tồn những bàichiêng truyền thống thì ngành văn hóa và một số câu lạc bộ (CLB) cồng chiêngtrên địa bàn tỉnh đã “bắt tay” thực hiện việc sáng tác những bài chiêng mới.
 |
Độichiêng bonPi Nao, xã Nhân Đạo (ĐắkR'lấp) luyện tập bài chiêng mới |
Đáng mừng là việc đitìm “lời” mới cho chiêng đã được rất nhiều CLB cồng chiêng, nhất là các nghệnhân có năng lực hưởng ứng. Theo đó đã có nhiều bài chiêng mới của các dân tộcM’nông, Ê đê, Mạ đã được ra đời và hầu hết được giới chuyên môn đánh giá rấtcao. Trong số đó, tiêu biểu là các CLB cồng chiêng: bon Yun Yúh, xã Đức Minh(Đắk Mil), buôn Nui, xã Tâm Thắng (Chư Jút) và bon Ja Ráh, xã Nâm Nung (KrôngNô).
Theo nghệ nhân Y K’Ri,CLB cồng chiêng bon Yun Yúh thì thời gian gần đây bên cạnh việc tham gia truyềndạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ trong bon, ông cũng đã sáng tác được thêm 2 bàichiêng mới đó là các bài: "Gà gáy buổi sáng" và "Mời nhau uốngrượu". Hiện cả 2 bài chiêng mới đã được đội chiêng của bon luyện tập kháthành thục.
Được biết, bài “Gà gáybuổi sáng” ông sáng tác từ chính cảm hứng của bản thân về tiếng gà gáy. Theoông, tiếng gà gáy sáng vừa gần gũi và hết sức có ý nghĩa, thiêng liêng với bàcon. Bởi vì, tiếng gà gáy sớm là âm thanh báo hiệu một ngày mới, đánh thức,thông báo cho biết thời gian, thúc giục các chị, các mẹ nổi lửa chuẩn bị nấucơm để cả gia đình bắt đầu cho một ngày lao động mới. Bài chiêng này có tiếttấu rất hay, lúc khoan, lúc dồn dập tựa như tiếng của những chú gà trống đangđua nhau tiếng gáy, nghe rất lạ tai.
Đối với bài chiêng“Mời nhau uống rượu” thì nghệ nhân Y K’Ri đã sáng tác dựa trên một truyềnthuyết của người M’nông Preh ở vùng này. Truyền thuyết kể rằng, vùng Nâm Nê cómột cô gái rất đẹp khiến bao chàng trai ở quanh vùng mê mẩn. Tuy nhiên, chỉ cóchàng trai M’nông ở vùng Nâm Nung lọt vào mắt xanh của nàng. Thông qua ngườimai mối, người con trai đã thể hiện tình cảm của mình. Thế nhưng cuộc tìnhduyên này không thành. Bài chiêng “Mời nhau uống rượu” chính là tình cảm củachàng trai M’nông đối với tình yêu lứa đôi. Bài chiêng này có tiết tấu vừaphải, nghe rất tình cảm, xúc động.
Nghệ nhân Y K’Hông ởbuôn Nui, xã Tâm Thắng (Chư Jút) cho biết, trong gần 1 năm qua ông và các thànhviên trong CLB cồng chiêng đã cùng nhau sáng tác và luyện tập thêm được 3 bàichiêng mới gồm các bài: Ếch kêu sau trận mưa, Cô gái giã gạo và Ru em. Hầu hếtnhững bài chiêng này đều được nghệ nhân sáng tác dựa trên cảm hứng của bảnthân, sau đó cả đội chiêng cùng góp ý hoàn thiện.
Trong các bài chiêngtrên thì bài “Ếch kêu sau trận mưa” đã được giới chuyên môn đánh giá rất cao. Nghebài chiêng này chúng ta như cảm nhận được tiếng mưa rơi, tiếng ếch kêu từ nhỏđến lớn rền vang sau mỗi cơn mưa rào. Tiết tấu bài chiêng này có nhiều trườngđoạn dồn dập rất lạ tai.
Bài “Cô gái giã gạo”cũng tương tự, người nghe có thể cảm nhận được tiếng chày đơn hay chày đôi,chày ba và có những đoạn như giải bày tình cảm của cô gái Ê đê qua công việclao động bình thường này. Đối với bài Ru em thì tác giả dựa nhiều vào chất liệudân ca. Bài chiêng nghe đằm thắm thiết tha. Tiết tấu chậm, đều khiến người nghecảm thấy như tiếng ru của chị, của mẹ từ thở ấu thơ.
Còn nghệ nhânH’Nghiêm, người dân tộc M’nông ở bon Ja Ráh, xã Nâm Nung (Krông Nô) thì chobiết, mới đây CLB của chị cũng đã sáng tác được 3 bài chiêng mới gồm các bài:Dê kêu, Hót lồ ô và Gà gáy sáng. Trong số đó thì bài Hót lồ ô được đánh giá caohơn cả. Lồ ô là một loại cây rất gần gũi với bà con.
Từ cây lồ ô bà con đãchế tác ra được nhiều loại nhạc cụ. Bài chiêng này chính là nhằm “tổng hợp” lạinhiều tiếng “hót” của các loại nhạc cụ ấy. Tiết tấu bài chiêng này nghe gần gũimà xa lạ so với các bài chiêng truyền thống. Mặc dù vậy người nghe cũng dễ dàngcảm nhận được và có cảm giác như tiếng âm vang của núi rừng Nâm Nung hùng vĩ.
Được biết, ngoài cácCLB trên thì nhiều CLB khác ở Tuy Đức, Đắk R’lấp, Đắk Song…cũng đã sáng tác rađược những bài chiêng mới. Theo giới chuyên môn, thì so với các bài chiêngtruyền thống thì các bài chiêng mới có nhiều sự khác biệt.
Tuy nhiên, để cảm nhậnsự khác biệt không phải ai cũng biết. Điều đáng mừng là phần nhiều trong số đócó sự đầu tư công phu của các nghệ nhân. Đặc biệt, có rất nhiều bài chiêng mớiđược sáng tác dựa theo những truyền thuyết, sự tích. Đây là một phương pháp bảotồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng rất đáng khuyến khích biểu dương.Bởi thông qua đó, việc giáo dục văn hóa cho thế hệ trẻ sẽ phong phú, đa dạng vàcó chiều sâu.
Trên cơ sở đó, mới đâySở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã qui tụ các CLB cồng chiêng tiêu biểu trênđịa bàn tỉnh để cùng nhau diễn tấu các bài chiêng mới, học hỏi trao đổi kinhnghiệm và tham gia truyền dạy lại cho các CLB cồng chiêng trẻ. Thông qua đónhằm mục đích bảo vệ cồng chiêng một cách bền vững.
Bài, ảnh:Hoàng Thanh