1. Lễ cúng các công cụsăn voi:
Một số công cụ săn voi do người M’nôngchế tạo ra, trước khi sử dụng đồng bào phải cúng để các Thần núi, Thần sôngtiếp thêm sức mạnh và may mắn cho người chủ voi. Đáng kể nhất là bộ dây bằng datrâu (Brăt Bung) và chiếc gậy điều khiển (Kreo).
a/ Cúng Brăt Bung: Mỗi khi “ăn” trâu,đồng bào để lại bộ da. Người ta dùng dao thật bén cắt vòng quanh miếng da trâu,biến nó thành một dợi dây dài từ 40-50m. Sợi dây da trâu được căng thẳng và sexoăn một bên theo chiều tay phải. Khi nào da trâu được se tròn, người ta kéocăng ra phơi nắng cho thật khô rồi để dành. Khi nào để dành được 4 sợi người tasẽ se thành 1 sợi. Vì sự chuẩn bị công phu, phải giết nhiều con trâu trongnhiều lần làm lễ cúng và vì tầm quan trọng của sợi dây trong việc săn bắt vàchăn giữ voi nên đồng bào phải làm lễ cúng long trọng để cầu mong thần phù hộ,tạo sự linh nghiệm trong khi sử dụng. Lễ vật gồm 1 con heo, 1 con gà và một chérượu.
b/ Cúng Kreo: Kreo là vật bất ly thân củanài voi trong quá trình săn bắt và thuần dưỡng voi nên khi sử dụng đi săn phảicúng để tăng nên sức mạnh vô hình của thần linh. Lời khấn thần trong lễ cúngnày thể hiện ước muốn tốt lành cho con người, của nài voi trong việc săn bắt,thuần dưỡng và nuôi dạy voi.
2. Lễ cúng khi mua đượcvoi:
Việc tậu voi rất quan trọng vì voi là cơnghiệp lớn lao của đồng bào nên trong lúc mua voi và dắt voi về bon, đồng bàothường làm các lễ cúng: cúng voi mới mua về ghé ngủ buôn người khác; cúng voimới mua về khi vừa dắt về đến nhà. Khi mua voi dẫn về nhà, nếu lỡ đường, ngườimua voi phải buộc ghé ngủ nhờ nhà người buôn khác qua đêm thì chủ nhà đó phảicúng voi để lấy may. Vì đồng bào tin rằng mua voi ghé ngủ nhà ai thì hồn voi sẽở nhà đó: Người mua voi sẽ gặp rủi sau này sẽ không mua voi được nữa. Trái lạinhà nào được chủ mua voi ghé ngủ lại là may, chủ nhà phải cúng để mừng cho voi.Vì vậy đồng bào M’nông có câu “con trâu ngủ đêm cúng gạo, con voi ngủ đêm cúnglợn”. Lễ cúng này được tiến hành như sau: chủ nhà phải giết 1 con lợn nhỏ, 4ché rượu, lấy nước rượu máu lợn cúng cho voi. Người làm cúng lấy máu lợn hòavới rượu phết lên con voi, còn thịt lợn và ché rượu thì người trong buôn đếnuống mừng với chủ voi. Chi phí lễ cúng của nhà đều chịu hết, chủ voi không mấtgì cả. Nếu không cúng là chủ nhà khinh thần Ngăch Ngual thần sẽ làm cho ngườinhà điên dại.
Ảnh: Ngọc Tâm |
Khi voi được đưa về đến nhà, đồng bào làmhai lễ cúng riêng. Lễ cúng thứ nhất là cúng mừng gồm 1 con lợn và 4 ché rượu.Người ta lấy rượu, máu lợn, gan luộc chín xắt nhỏ bỏ lên đầu voi cúng vái: “Xinbáo cho thần voi biết từ nay voi đã đổi chủ, voi ở với chủ mới, voi ăn cho no,đừng có đi xa. Ban ngày đi ăn tối phải về nhà, không được đi hoang”. Lễ cúngthứ hai thầnNguăch Ngualphảigiết trâu và chuẩn bị 8 ché rượu, người ta đẽo cọc gỗ chôn gần nhà, sau đó giếttrâu lấy huyết và gan phết vào đầu voi và cọc buộc voi, lễ cúng này được tiếnhành chỉ trong vòng một ngày. Mọi người đến dự lễ, uống rượu đến nửa đêm.
3. Lễ cúng voi nhập bon:
Đây là lễquan trọng nhất trong hàng loạt các lễ nghi cúng voi, ý nghĩa mừng thắng lợicủa đội săn voi, đồng thời cầu mong sức khỏe cho voi, sự bình yên và phát đạtcủa chủ voi, buôn làng từ nay có một thành viên mới. Tùy theo khả năng kinh tếcủa gia đình mà sắm sửa lễ vật, lễ cúng lớn thì giết trâu ăn mừng, nhỏ thì giếtheo, gà, các lễ vật bắt buộc đi kèm là 7 ché rượu, một ché rượu có cắm đèn sáp,một chén cơm, một bầu nước, một chén lòng lợn lòng gà,… trước khi cúng cho voithì thầy cúng phải làm nghi lễ cúng cầu sức khỏe, bình an cho gia chủ, lễ nàyđược cúng trong nhà dài.
Tiếp theo là cúng thần voi, lễ được tiếnhành ở ngoài sân và trên sàn hiên của chủ voi. Những chú voi lớn đã có cônggiúp sức bắt được voi rừng, giúp nài thuần dưỡng cũng có mặt trong lễ cúng này,giàn cúng đặt ở giữa sàn trên để các lễ vật gồm 4 cây nứa nhỏ, sơn màu đỏ bằnghuyết heo, gà. Phía trên đầu cọc cắm những tua rua vót bằng nứa, treo lủng lẳngnhững xâu lòng, tai và đuôi heo. Người ta gài miếng phên nứa nhỏ trên 4 cái cọcvà đặt đầu heo lên đó để cúng, dàn cúng như một lễ đài, bên dưới giàn cúng cắmmột chiếc sừng trâu và đặt một chiếc mâm với đầy đủ lễ vật.
4. Lễ cúng được ngà voi và lễ cúngcưa ngà:
Chiếc ngà voi rất có giá trị có thể traođổi ngang giá, thu lại nguồn lợi lớn cho chủ voi, do đó dù là ngà nhặt đượctrong rừng hoặc là ngà cưa từ voi nhà nuôi thì đều phải cúng thần voi. Xưa khirừng và voi còn nhiều, voi chết già, chết bệnh thường để lại bộ ngà nên đồngbào thỉnh thoảng vẫn nhặt được. Người nhặt được ngà voi phải cúng thần để cảmtạ và không được đem về nhà ngay mà phải cất giấu trong rừng hôm khác mới đượcmang về. Về nhà phải cúng mừng một con lợn và một ché rượu. Ngà voi là loại đặcsản cao giá nên đồng bào thường cắt bán để có thêm thu nhập, sắm sửa. Cắt ngàvoi phải cẩn thận, nếu cẩu thả sẽ gây ra bệnh long ngà, hư ngà nên đồng bàothường làm lễ cúng cưa cắt ngà để con voi được an toàn.
5. Các lễcúng khác:
Ngoài các nghi lễ cúng voi trên, đồng bàocòn có nhiều nghi lễ cúng voi khác như cúng khi bán voi, cúng tháo dây buộcvoi, đặt tên cho voi, cúng voi nhà đẻ, cúng khi voi ốm, khi voi chết,…
Q.S(th)