Nhóm đền tháp Chăm Pôshanư tọa lạc trênđồi Bà Nài thuộc xã Phú Hải về phía Đông bắc cách thành phố Phan Thiết chừng 7km được người Chăm xây dựng từ cuối thế kỷ VIII đầu thế kỷ IX thuộc phong cáchkiến trúc nghệ thuật Hòa Lai - một trong những phong cách nghệ thuật cổ củaVương quốc Chămpa.
Nhóm tháp gồm 3 tháp: Tháp chính Ahơi chếch về phía Nam, hai tháp phụ là B hơi chếch về phía Bắc và C chếchvề hướng Đông cạnh tháp A. Tháp thờ thần Shiva (một trong những vị thần Ấnđộ giáo được người Chăm sùng bái, tôn kính) biểu hiện bằng bệ thờ Linga-Yônibằng đá hiện còn lưu giữ tại tháp chính.
Tháp Chăm Pôshanư |
Đến thế kỷ XV, người Chăm tiếp tụcxây dựng một số đền thờ dạng kiến trúc đơn giản để thờ công chúa Pôshanư, tươngtruyền là con vua Para Chanh được nhân dân yêu quý về tài đức và phép ứng xửcủa bà đối với người Chăm đương thời. Những cuộc khai quật khảo cổ từ năm 1992đến 1995 đã phát hiện nền móng của những ngôi đền sụp đổ và bị vùi lấp hàngtrăm năm nay, cùng với gạch ngói và một số hiện vật trong lòng các đền tháp có niênđại từ thế kỷ XV và tháp có tên gọi Pôshanư từ đó.
Pôshanư là nhóm đền tháp có vai tròquan trọng trong số các di tích kiến trúc Chăm ở Bình Thuận, từ kiến trúc đếnkỹ thuật xây dựng và trang trí nghệ thuật trên thân tháp, các vòm cuốn, cửachính, cửa giả, trong lòng và lên đến đỉnh tháp. Riêng kỹ thuật xây dựng vàtrang trí nghệ thuật còn lại ở thân tháp đủ gợi lên yếu tố thẩm mỹ khá riêngbiệt của phong cách Hòa Lai.
Tháp chính A từ trong lòng tháp lênđến đỉnh cao 15 mét, cạnh đáy mỗi bề gần 20 mét, một cửa chính dài, hướng vềphía Đông mà theo truyền thuyết Chăm hướng Đông là nơi cư ngụ của thần linh. Có3 cửa giả ở các hướng Bắc, Tây, Nam. Trên vòmcuốn ở hướng Tây hiện còn những dãy chạm khắc dày đặc với những bông hoa vàhình tượng kỳ lạ. Tháp có 4 tầng, càng lên cao càng thu nhỏ lại và bớt đi nhữngyếu tố kiến trúc của tầng dưới. Trên đỉnh tháp có 4 cửa sổ hình tam giác hướngvề 4 phía, bên ngoài xây bít kín, dưới mỗi cửa sổ gạch có 4 lỗ lớn để thông gióra ngoài.
Tháp B nằm riêng nhích về hướng Bắccao khoảng 12 mét, về cơ bản hình dáng kiến trúc giống tháp A nhưng đơn giảnhơn. Trước đây trong tháp có thờ bò thần Namdin nhưng sau đó không còn. Năm1995 lúc khai quật dưới lòng đất đã tìm thấy 1 bàn chân và 1 tai bò thần bằngđá. Tháp C hiện chỉ còn lại một phần tháp với chiều cao hơn 4 mét, duy nhất 1cửa trổ về hướng Đông, những kiến trúc và trang trí nghệ thuật bên ngoài đã bịthời gian bào mòn chỉ còn lại một số đường nét gốc.
So với những tháp Chăm khác, đếnnay di tích này hàng năm vẫn có đông đảo người Chăm từ các vùng lân cận đến làmlễ cầu mưa và tiến hành những nghi lễ khác. Một điều khá lý thú là ngư dânnhững vùng lân cận trước khi đi biển cũng đến đây cầu cho những chuyến đi biểnđược bình yên.
Nhóm đền tháp Chăm Pôshanư được tubổ, tôn tạo từ năm 1990 đến 2000 và hiện nay đã hoàn chỉnh. Di tích này đượcNhà nước xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia năm 1991.
L.H (t.h)