Trước thực trạng này, tỉnh đã chỉ đạo các cơ quan liên quan tăng cường kiểm tra, kiểm soát, bảo đảm ổn định thị trường cát cả trước mắt và dài hạn.
Hệ lụy từ khan hiếm cát
Tại Đắk Nông hiện có bảy đơn vị được cấp giấy phép khai thác cát ở huyện Krông Nô, với tổng khối lượng là 182.000 m3/ năm. Tổng diện tích được cấp phép khai thác gần 130 ha, chiều dài theo sông Krông Nô hơn 37 km. Cát phục vụ xây dựng phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn cung của các mỏ cát này.
Tuy nhiên, khoảng cuối năm 2024 và đầu năm 2025, các mỏ cát chuyển sang khai thác cầm chừng và đồng loạt tạm dừng khai thác vào cuối tháng 4 vừa qua. Nguyên nhân được xác định là toàn bộ phương tiện khai thác của bảy đơn vị đều hết hạn đăng kiểm. Cụ thể, tháng 1/2025 có chín trong số 10 tàu khai thác cát của bảy đơn vị được cấp phép đã hết hạn đăng kiểm ngừng hoạt động, tàu còn lại hết hạn đăng kiểm và ngừng hoạt động vào ngày 30/5 vừa qua.
Cùng với việc tạm dừng hoạt động khai thác đồng loạt, lượng cát tồn tại các mỏ cũng rất ít, cát bán ra thị trường chỉ bằng 20%- 30% so với thông thường, đến cuối tháng 5 vừa qua thì nguồn cát tại các mỏ bị đứt nguồn cung… dẫn đến khan hiếm nguồn hàng, đẩy giá cát tăng đột biến. Cụ thể, từ giữa tháng 5 đến nay, giá cát tại nhiều địa phương trong tỉnh dao động từ 1.000.000 đồng đến 1.200.000 đồng/m3, tăng hơn gấp đôi so với giá cát làm vật liệu xây dựng được Sở Xây dựng tỉnh Đắk Nông công bố.
Doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng PTH tại thành phố Gia Nghĩa có bảy phương tiện chuyên vận chuyển cát và các loại vật liệu phục vụ công trình xây dựng ở Đắk Nông. Gần một tháng nay, phần lớn phương tiện phải tập kết về bãi chờ nguồn hàng. Ông NHV, chủ doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng PTH cho biết: Hiện nay cát rất khan hiếm, có tiền cũng không thể mua được.
Nhiều doanh nghiệp đề cập trả tiền trước nhưng chúng tôi không nhận, giá cát chỉ chốt trong ngày chứ không nhận giá cát trước vì không thể biết trước. Trong khi đó, chúng tôi vẫn phải xoay xở đủ đường để trả lãi ngân hàng cho những chiếc xe nằm bãi. Nếu các cơ quan chức năng không sớm có giải pháp hiệu quả bình ổn giá, bảo đảm nguồn hàng thì thị trường cát còn tiếp tục nhảy múa, doanh nghiệp sẽ tiếp tục điêu đứng.
Sự khan hiếm cát bất ngờ khiến các công trình xây dựng rơi vào thế bị động. Ông XĐN, giám đốc một công ty xây dựng đang thi công ba công trình tại huyện Đắk Glong cho biết, các công trình đang được thi công giai đoạn cuối.
Đơn vị chấp nhận thua lỗ, mua cát với giá cao để kịp tiến độ bàn giao công trình theo hợp đồng nhưng vẫn không mua được cát. Hiện các công trình đã tạm dừng, hàng chục nhân công phải dựng lán trại ăn ngủ tại chỗ chờ cát để thi công, còn công ty đang tìm đối tác để mua cát từ các tỉnh khác.
Không chỉ ảnh hưởng các dự án đầu tư công, nhất là các công trình trọng điểm của tỉnh, giá cát tăng cao còn khiến chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát tại Đắk Nông gặp khó.
Theo kế hoạch, năm 2025, tỉnh sẽ xóa hơn 1.700 nhà tạm, nhà dột nát, trong đó hoàn thành xóa 540 căn theo chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát do Thủ tướng Chính phủ phát động trong tháng 6 năm nay. Tuy nhiên, do giá cát tăng quá cao nên hiện nay rất nhiều căn nhà sau khi khởi công đã phải tạm dừng vì chi phí vượt cao so với dự toán ban đầu.
Siết chặt kiểm tra, giám sát
Theo đánh giá của Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông, thời gian qua, giá cát xây dựng tăng cao đã gây ra nhiều tác động tiêu cực đến thị trường xây dựng, ảnh hưởng tiến độ xây dựng các công trình, nhất là đầu tư công. Có nhiều nguyên nhân, trong đó có hiện tượng găm hàng, nâng giá, đầu cơ trục lợi của một số doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, nguyên nhân quan trọng xuất phát từ công tác quản lý nhà nước lĩnh vực tài nguyên khoáng sản chưa chặt chẽ, còn nhiều bất cập về cấp phép khối lượng khai thác, giá bán, phương tiện khai thác cát, thời gian, vị trí khai thác…
Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Krông Nô Ngô Xuân Hà cho biết, huyện chỉ đạo các đơn vị liên quan và các địa phương thường xuyên kiểm tra, giám sát hoạt động các mỏ cát theo quy định. Tuy nhiên, phạm vi và ranh giới các mỏ cát nằm trải dài trên sông Krông Nô giáp ranh giữa hai tỉnh Đắk Nông và Đắk Lắk nên rất khó kiểm soát.
Với việc các mỏ cát trên địa bàn huyện đồng loạt tạm dừng khai thác, địa phương cũng không nhận được thông báo. Qua kiểm tra, ngoài nguyên nhân do tất cả các phương tiện khai thác hết hạn đăng kiểm không thể hoạt động, còn một nguyên nhân khác là phía cơ quan công an đề nghị tạm dừng hoạt động để kiểm tra, nhưng vì bảo đảm nội dung công tác nên huyện không được biết cụ thể lý do.
Đại diện một doanh nghiệp khai thác cát tại huyện Krông Nô cho biết, các doanh nghiệp tạm dừng khai thác không vì mục đính trục lợi. Giá cát tăng cao là do các đại lý nhập từ các tỉnh khác về nên cước vận chuyển tăng, còn nguyên nhân dừng khai thác là do toàn bộ phượng tiện khai thác đã hết hạn đăng kiểm.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Nông Võ Văn Minh cho biết, qua công tác kiểm tra, kiểm soát về hoạt động khai thác, giá vật liệu xây dựng, đặc biệt thị trường cát thời gian qua, Sở đã có báo cáo và kiến nghị Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông chỉ đạo các sở, ngành liên quan căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của mình tăng cường kiểm tra, giám sát, siết chặt công tác quản lý nhà nước nhằm kiểm soát giá, chống thất thu từ thủ thuật trốn thuế, găm hàng đẩy giá cát lên cao để trục lợi.
Tăng cường kiểm tra, xử lý các doanh nghiệp khai thác cát không chấp hành việc giám sát của cơ quan quản lý nhà nước. Chủ động phối hợp, liên hệ Cục Đăng kiểm xem xét, hướng dẫn các doanh nghiệp khẩn trương đăng kiểm phương tiện khai thác cát.
Tại cuộc họp để nghe báo cáo về giá cát và tình hình nguồn cung vật liệu đất đắp, vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh mới đây, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Nông Lê Trọng Yên đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các sở, ngành, đơn vị liên quan nhằm kịp thời chấn chỉnh tình trạng nêu trên.
Sở Xây dựng được giao chủ trì, phối hợp các đơn vị có liên quan đánh giá tình hình cung, cầu về cát xây dựng hằng năm trên địa bàn tỉnh; cung cấp thông tin cho Sở Nông nghiệp và Môi trường để tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh xử lý tình trạng chênh lệch sản lượng, giá bán thực tế với việc kê khai nộp thuế; thống kê, tổng hợp số lượng các phương tiện khai thác cát hết hạn đăng kiểm và có nhu cầu đăng kiểm lại để tham mưu tỉnh xin ý kiến hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để đăng kiểm phương tiện đường thủy tại địa phương.
Sở Nông nghiệp và Môi trường được giao siết chặt quản lý hoạt động khai thác cát trái phép, tránh tình trạng đầu cơ trục lợi; yêu cầu các doanh nghiệp chấp hành khai thác đúng quy định, trường hợp nào không chấp hành thì đề xuất thu hồi, chấm dứt hiệu lực giấy phép theo quy định. Đồng thời, các cơ quan sớm giải quyết nhu cầu chính đáng của doanh nghiệp; rà soát toàn bộ giấy phép khai thác đã cấp, đánh giá nguồn cung và nhu cầu về cát trên địa bàn tỉnh để có cơ sở tham mưu tỉnh nâng công suất khai thác, nâng trữ lượng theo quy định…