Dòng chảy thông tin

QUÁN CÀ PHÊ - không gian kết nối xã hội

Hoài Anh • 23/03/2023 05:00

Quán cà phê là không gian xã hội lý tưởng, là cầu nối cho sự phát triển trí tuệ và thăng hoa sáng tạo. Cà phê và quán cà phê đã và đang tiếp tục phát triển thành phong cách sống, triết lý sống và là biểu tượng của lối sống văn minh.

     KHÔNG GIAN XÃ HỘI QUAN TRỌNG

Thế kỷ 16, cà phê đã là thức uống thiết yếu của đời sống xã hội Ottoman và hàng quán cà phê đóng vai trò là nơi trò chuyện, trao đổi kiến ​​thức của mọi tầng lớp thuộc mọi tôn giáo, ngành nghề, được gọi là “Mekteb-i ‘irfan” - trường học tri thức.

Đến thế kỷ 17 - 18, hàng quán cà phê hiện diện khắp châu Âu, trở thành trung tâm tinh thần của kỷ nguyên khai sáng, phổ biến lý tưởng, kiến thức đến toàn xã hội.

Các cuộc cách mạng chính trị từ giữa thế kỷ 18 làm thay đổi sâu sắc thể chế chính trị, trật tự xã hội và các thiết chế xã hội châu Âu, cũng như ảnh hưởng toàn thế giới. Cuối thế kỷ 18 đến thế kỷ 19, cuộc cách mạng thương mại và công nghệ bùng nổ làm lay chuyển tận gốc trật tự kinh tế cũ.

Hình thái kinh tế xã hội phong kiến nhanh chóng sụp đổ trước sự bành trướng của hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa, làm thay đổi hoàn toàn điều kiện kinh tế – xã hội của các tầng lớp, giai cấp và các nhóm xã hội. Trong bối cảnh đó, mối quan hệ con người trong xã hội có sự chuyển hóa sâu sắc…

Chính trong các giai đoạn chuyển giao này, hàng quán cà phê với đặc trưng là nơi mọi tầng lớp xã hội từ các dân tộc, giai cấp, nghề nghiệp khác nhau có thể gặp mặt cùng trò chuyện, thảo luận, giao thương… đã trở thành một không gian xã hội quan trọng của các quốc gia có văn hóa thưởng thức cà phê đặc trưng, như: Pháp, Anh, Italia, Áo, Hoa Kỳ… Quán cà phê không chỉ là nơi thưởng thức cà phê mà hoạt động như những không gian văn hóa, không gian học thuật, không gian cộng đồng kết nối xã hội. Từ những người bình thường trong xã hội, đến các triết gia, văn hào, nghệ sỹ, quý tộc, chính trị gia, thương nhân, nhà thám hiểm… đều hội tụ tại quán cà phê.

Một xã hội thu nhỏ cùng trò chuyện, tự do chia sẻ quan điểm cá nhân, tranh luận bình đẳng trong quán cà phê đã mang đến nhiều luồng tư tưởng từ vi mô đến vĩ mô, kích thích sự sáng tạo của các nhà cải cách, và từ đó, các tư tưởng lớn gặp nhau, trở thành người anh em cộng sự, cùng theo đuổi chí hướng vĩ đại.

Tại Pháp, không gian Café Procope huyền thoại là nơi hội tụ của giới tri thức tinh hoa như Diderot, Rousseau, Voltaire… Quán De la Régence lại là chốn tranh luận yêu thích của những nhà khai sáng Robespierre (một trong những nhà lãnh đạo Cách mạng Pháp 1789), Napoléon Bonaparte (Hoàng đế Pháp), Benjamin Franklin (người sáng lập nước Mỹ), Karl Marx (người sáng lập Chủ nghĩa Xã hội khoa học)… Trong khi đó, không gian Gran Caffè Gambrinus nổi tiếng của Italia là nơi chứng kiến ​​tất cả các trí thức, chính trị gia và nghệ sĩ bao gồm Salvatore Di Giacomo, Libero Bovio, Benedetto Croce, Eduardo De Filippo và Enrico De Nicola… đến bàn luận về những cuộc chuyển đổi văn hóa, giương cao khát vọng hợp nhất dân tộc.

Tại Anh, Will’s Coffee House lại là nơi gặp gỡ, thảo luận của các tên tuổi lớn trong nền văn chương như: Jonathan Swift, Alexander Pope, Joseph Addison… Trong khi đó, những quán cà phê ven sông Mississippi thuộc New Orleans, Mỹ như Maspero Coffee House, Café du Monde, Café Au Lait, Royal Blend, CC’s Coffee House… là nơi gặp gỡ giao thương của các thương nhân. Những hàng quán cà phê mang dấu ấn lịch sử nước Mỹ như Green Dragon, Union Oyster House, The Crown Coffee House, North-End (Boston), Merchants Coffee House, King’s Arms (New York), London Coffee House, Ye Coffee House (Philadelphia)… là nơi những triết gia, các nhà tư tưởng cách mạng, những con người yêu tự do gặp gỡ thảo luận về công lý và quyền bình đẳng cá nhân, khuyến khích xây dựng chính phủ văn minh với hiến pháp bảo đảm quyền tự do cho mọi công dân.

Trong lịch sử phát triển của mình, cà phê cùng hàng quán cà phê đóng vai trò là nguồn năng lượng xúc tác cho những ý tưởng mới, là không gian kết nối xã hội, thúc đẩy các cuộc thảo luận, nghiên cứu về các vấn đề thời cuộc, đáp ứng nhu cầu lĩnh hội và quảng bá tri thức nhằm hướng đến một xã hội tốt đẹp hơn.

Được xem là một phần không gian văn hóa đô thị trong lịch sử phát triển của nhiều quốc gia, hàng quán cà phê đã đảm nhận cùng lúc nhiều vai trò: trường học, thư viện, trung tâm phát hành báo chí, nhà hát, trụ sở chính trị, câu lạc bộ văn học – nghệ thuật, kinh doanh… góp phần hình thành nên những thiết chế giáo dục, văn hóa, chính trị, kinh tế quan trọng.

Ngày nay, hàng quán cà phê vẫn luôn là không gian xã hội lý tưởng, là cầu nối cho sự phát triển trí tuệ và thăng hoa sáng tạo. Đặc biệt, cà phê và hàng quán cà phê đã và đang tiếp tục phát triển thành phong cách sống, triết lý sống và là biểu tượng của lối sống văn minh.

    Du nhập vào Việt Nam

Năm 1857, người Pháp đã đưa cà phê vào Việt Nam trong cuộc chinh phục thuộc địa, tuy nhiên mãi đến năm 1914, người Pháp chọn Tây Nguyên làm nơi trồng cây cà phê Arabica và Robusta dựa trên những nghiên cứu kỹ lưỡng về thổ nhưỡng, khí hậu, độ cao. Sau đó, vùng đất đỏ bazan đã nhanh chóng được phủ một màu xanh bạt ngàn với những nông trang cà phê do người Pháp quản lý.

Với chất lượng và hương vị tự nhiên thơm đặc trưng, thể chất đậm đà cà phê Robusta khi ấy chủ yếu được xuất về Pháp. Chỉ số lượng ít những người làm việc cho chính quyền Pháp có được cơ hội tiếp cận thưởng thức cà phê theo lối sống phương Tây. Trong khi đó, người lao động đơn thuần xem là thức uống tăng cường năng lượng để làm việc. Văn hóa cà phê của Việt Nam khi đó hoàn toàn chưa được định hình, tạo nên một chuẩn mực riêng nào.

Từ đầu thế kỷ 20, cà phê là thức uống mới từ thị dân lan dần đến nông thôn. Tính chất cộng đồng và thân thiện của cà phê khiến người ta tỉnh táo, có thể làm việc lao động chân tay cũng như trí óc. Quán cà phê có thể thích nghi với cà phê filter (lọc) cho từng cá nhân hoặc cà phê đem qua ấm lọc (percolateur)... để phục vụ cho nhiều người bằng lối pha sẵn với giá bình dân. Quán cà phê trở thành nơi giao lưu xã hội, vừa là trung tâm sinh hoạt, vừa là trung tâm thông tin, là môi trường giao dịch làm ăn thương mại thích hợp suốt cả ngày.

Trong giai đoạn chiến tranh 1960 - 1975, các quán cà phê với âm nhạc lãng mạn, trữ tình, có cả màu sắc bi thương như những nhạc khúc Trịnh Công Sơn, Ngô Thụy Miên,… đã trở thành văn hóa của cả một thế hệ trẻ trong cuộc chiến. Sau 1975, cà phê trở ngược ra Bắc, trở thành nét sinh hoạt toàn quốc với khung cảnh thơ mộng, thiên nhiên - đem lại sự tươi mát cho những thành thị ngày càng sôi nổi với nhịp sống thị trường toàn cầu hóa.

“

Cà phê làm xóa nhòa hoàn toàn ranh giới giàu nghèo và khoảng cách sang hèn, bởi ai cũng có thể tự thưởng cho mình một phin cà phê thơm lừng sau những giờ lao động mệt nhọc. Làn sóng cà phê Việt Nam đầu tiên được định hình từ sự du nhập và hội nhập văn hóa như thế.

Cùng với sự phát triển, hiện nay trên khắp đất nước Việt Nam có thể bắt gặp nhiều quán cà phê với những cách trang trí theo phong cách khác nhau. Có quán chọn phong cách sang trọng, có quán chọn cách bài trí theo hướng gần gũi với thiên nhiên, nhiều quán lại chọn phong cách đậm chất cổ xưa, không gian vintage.

Tuy mỗi quán một phong cách khác nhau nhưng điểm chung là quán cà phê đã cung ứng một không gian văn hóa tự do, cởi mở để mỗi cá nhân nhận thức lại chính mình và đời sống xã hội, cùng nhau giải mã những khát vọng sâu thẳm trong tâm thức và xác định vai trò của chính mình trong hành trình xây dựng một cuộc sống ý nghĩa và tốt đẹp hơn.

“

Bên những ly cà phê, người thưởng thức có thể ngồi chờ ung dung, tự tại, ngắm từng giọt cà phê chầm chậm nhỏ xuống gợi bao suy tưởng về cuộc đời, về thời cuộc rồi từ từ từ nhấm nháp những tinh túy của đất trời được chắt lọc qua thời gian.