Trăn trở, lo lắng cho những bản hùng ca sử thi mang “linhhồn” của dân tộc mình đang ngày càng ít người biết đến và đứng trước nguy cơmai một, những nghệ nhận hát sử thi M’nông chuyên và không chuyên đang âm thầmtìm nhiều cách khác nhau để truyền lại cho thế hệ sau “ngọn lửa đam mê” hát sửthi…
 |
BàH’Ết và những cuốn băng ghi âm các bài hát sử thi M’nông do chính bà hát |
Truyền sử thi trên rẫy
Năm 15 tuổi, Thị Vẹt ởbon Điêng Đu, xã Đắk Ngo (Tuy Đức) được mẹ truyền dạy hát sử thi. Lên năm 20tuổi, bà đã trở thành một trong những người trẻ nhất bon tham gia biểu diễn hátsử thi trong các lễ hội của địa phương. Thị Vẹt giờ đã thuộcvà hát được nhiều bài sử thi, dân ca dân tộc mình.
Trước tình trạng không gianbiểu diễn sử thi ngày càng ít đi khiến sử thi đứng trước nguy cơ mai một. Khôngmuốn văn hóa truyền thống của dân tộc mình dần mất đi, mỗi khi có dịp được hátsửthi, bằng trí nhớ của mình, bà ThịVẹt cố gắng hát, kể hết cho thế hệ trẻ, những người yêu thích sử thi, dân ca trongbon.
Những lúc lên rẫy, bàThị Vẹt lại hát sử thi để thỏa niềm đam mê và vơi đi mệt nhọc khi làm việc. Từnhững câu hát đó, cô em Thị Nhơn đã thích thú và hát theo rồi mê lúc nào khôngbiết. Vì thế, những lúc lên rẫy, hai chị em lại cùng hát, cùng đối đáp, diễnxướng sử thi. Ở tuổi 47, hàng ngày, bà vẫn thường xuyên hát sử thi, dân ca.Những hôm mưa gió, không lên rẫy, bà lại gọi cô em Thị Nhơn qua nhà để cùng tậpcho nhau hát sử thi, dân ca M’nông.
Bà Thị Vẹt chia sẻ:“Sử thi được truyền từ đời này qua đời khác thông qua truyền miệng nên đòi hỏingười học phải có niềm đam mê, có trí nhớ tốt và hát thường xuyên mới có thểnhớ được. Tôi sẽ dồn hết sức truyền lại sử thi cho thế hệ sau để bảo tồn bảnsắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc M’nông”. Hiện nay, mỗi khi bonlàng có lễ hội gì, bà lại tham gia diễn xướng sử thi, với một chất giọng mượtmà, sâu lắng của người con núi rừng.
Giữ sử thi trong băng cassette
Bà H’Ết ở bon B’Sê rêA, xã Đắk Som (Đắk Glong) từ nhỏ đã được bố mẹ truyền dạy hát sử thi và thamgia các hoạt động lễ hội của bon làng. Tuổi thơ lớn lên cùng những lời ca,tiếng hát trong các hoạt động lễ hội. Năm 20 tuổi, những bài hát ca ngợi thầnlúa, bài hát sinh hoạt, tình yêu được H’Ết hát nhuần nhuyễn và thường xuyêntham gia hát trong các lễ hội của bon làng.
Dù tuổi cao, nhưng bàH’Ết đã dùng hết trí nhớ và sức lực của mình hát và ghi âm lại tất cả những gìbố mẹ đã dạy vào những cuốn băng cassette. Sau gần nửa năm thực hiện, bà hiệnđã ghi âm được 9 cuốn băng, với 18 bài hát sử thi… Bà H’Ết tâm sự: “Trong dònghọ có mỗi mình còn hát được sử thi nhưng tôi giờ đã già, lớp trẻ trong dòng họthì không có ai biết hát. Vì thế, tôi thu âm vào băng để sau này con cháu nghevà học”.
Theo thống kê của SởVăn hóa, Thể thao và Du lịch thì hiện nay, toàn tỉnh chỉ có khoảng 20 người cóthể hát được sử thi, trong đó, nhiều nghệ nhân tuổi đời đã cao và không thểtham gia trình diễn hay hát trọn một bài sử thi. Một điều nữa là những nghệnhân này hầu như không viết được tiếng Việt nên việc truyền dạy là rất khókhăn, chỉ có một cách duy nhất là truyền miệng.
Việc mở lớp dạy sử thimột cách “bài bản” cũng gặp không ít khó khăn bởi tính đặc thù của thể loạinày, rất khó thực hiện ở một lớp học trong một thời gian ngắn. Cùng với đó,ngôn ngữ trong những bản sử thi là những lời cổ xưa, sử dụng nhiều hình ảnh vívon nên nhiều thanh niên nghe mà không hiểu được nội dung.
Ngoài ra, không giandiễn xướng sử thi đang ngày một ít đi, rất ít bon làng tổ chức lễ hội để cácnghệ nhân tham gia diễn xướng. Vì vậy, việc những nghệ nhân, người biết hát sửthi truyền dạy lại cho thế hệ sau và tìm cách lưu giữ sử thi bằng cách ghi âmlại đã góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểusố bản địa.
Bài, ảnh:Đức Hùng