Trong số những bài hát viết về Bác, thì Giữa Mạc TưKhoa nghe câu hò Ví dặm của Trần Hoàn, phổ thơ Đỗ Quý Doãn đã có một phong vịđặc biệt, khá độc đáo. Không như các bài hát khác trực tiếp nói đến Bác, cangợi công ơn cao cả của Người (một số bài nổi tiếng, tiêu biểu như: Tiếng hátgiữa rừng Pắc Bó; Ca ngợi Hồ Chủ tịch; Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người; Bác Hồmột tình yêu bao la v.v...). Giữa Mạc Tư Khoa nghe câu hò Ví Dặm nói đến vịlãnh tụ vĩ đại gắn với tình cảm thiêng liêng của các tác giả với quê hương, xứsở. Điều quan trọng là từ chủ đề tư tưởng sâu sắc, các tác giả muốn gửi gắmtrong bài hát không chỉ là nói về lãnh tụ mà còn là đi theo con đường Người đãchỉ ra, làm theo những lời Người đã dạy, cũng tức là thực hiện đầy đủ, trọn vẹnDi chúc của Người. Điều này được thể hiện rõ ở phần lời cuối bài hát: “Ngày xưaNgười ra đi vì câu hò ví dặm, tìm khắp bốn phương trời con đường lên no ấm. Hômnay trên đường đi, sáng ngời theo chân Bác, càng âm vang câu hát cho thắm tìnhnước non”. Đó cũng chính là những lời cuối cùng khép lại bài hát như sự khẳngđịnh lẽ sống, một chân lý bất di bất dịch.
Quảngtrường Đỏ ở Matxcơva (Nga). Ảnh: Tư liệu |
Giữa Mạc Tư Khoa nghe câu hò Ví dặm thuyết phục ngườinghe, được đông đảo công chúng ưa thích, trước hết ở sự dung dị mà lại rất nồngnàn, đậm đà tình cảm được biểu hiện qua mỗi lời ca. Tác giả thơ - Đỗ Quý Doãnquê ở Quảng Bình, chắc chắn điệu hò Ví dặm là làn điệu dân ca quen thuộc ở quêhương miền Trung đã rất gắn bó đối với anh. Nhưng khi nghe làn điệu vang lêntại mảnh đất Mạc Tư Khoa - nơi “Đất khách quê người”, hẳn là tác giả phải cótình cảm đặc biệt hơn nhiều, (thường khi đang ở xứ người, ai cũng nặng lòng nhớthương quê hương hơn bất cứ lúc nào). Bài hát dành dung lượng đáng kể cho việcbiểu hiện tình cảm sâu nặng với quê hương qua việc miêu tả tiếng hát dân ca,hát làn điệu Ví dặm của một người con gái nào đó: “Ơi câu hò quê hương em hátchiều nay răng mà thương mà nhớ”. Một liên tưởng hết sức tự nhiên: điệu dân caVí dặm cũng chính là âm điệu đã từng ru Bác hồi nhỏ và Bác đã thấm đượm âmhưởng làn điệu này vào tâm hồn để khi lớn lên, bôn ba khắp năm châu bốn biểntìm đường cứu nước, không lúc nào Bác nguôi da diết, nhớ thương. Giữa Mạc TưKhoa, tác giả nghe câu hò Ví dặm, lại liên tưởng đến việc Bác đã từng đến nướcNga để tìm gặp Lênin - vị lãnh tụ vĩ đại của giai cấp vô sản: “Điệu hò sôngnước lưu luyến tình đất nước gợi nên hình của Bác lúc tìm về Lênin”.
Ví dặm là làn điệu quen thuộc, tiêu biểu nhất của dânca Nghệ Tĩnh. Nó mang đậm âm hưởng sông nước và chứa đựng những nỗi niềm sâukín, tâm tư trĩu nặng của người dân lao động hàng bao đời, đồng thời cũng biểuhiện khát vọng mãnh liệt về cuộc sống lao động hòa bình, nhân ái. Nhưng có lẽchưa ở đâu có những lời thơ nói đến đặc điểm này của Ví dặm. Và tác giả Đỗ QuýDoãn đã nói được trong phần lời nhạc. Chính vì vậy đã rất thuận lợi cho nhạc sĩphổ nhạc.
Quê ngoại Bác Hồ. Ảnh: Tư liệu |
Dĩ nhiên là Trần Hoàn tìm kiếm giai điệu bằng việckhai thác triệt để chất Ví dặm. Ngay mở đầu bài hát, ông đã cho nổi rõ chấtliệu này bằng một câu dẫn như vỉa ở trong chèo Bắc Bộ (đoạn này có thể hát tựdo, không cần gò vào tiết tấu): “Giữa Mạc Tư Khoa, tôi nghe câu hò Nghệ Tĩnh.Ôi câu hò xứ sở thắm đượm tình quê...”. Sau câu dẫn trên, nhạc sĩ cho chuyểnsang nhịp 3/4 là một tiết tấu uyển chuyển, đong đưa, ý muốn diễn tả lòng say mêcủa tác giả khi nghe điệu Ví dặm được cất lên giữa đất khách Mạc Tư Khoa:“Chiều Mạc Tư Khoa, rừng dương như trầm lặng mà nghe câu dặm rằng giận, rằngthương...”.
Rất “chung thủy” với chất liệu gốc, nhưng để cho bàihát giàu màu sắc, lại mang được hơi hướng hiện đại, nhạc sĩ Trần Hoàn đã khéoléo xử lý chuyển điệu ở câu “Ngày xưa mẹ ru anh bằng câu hò xứ sở”. Những nốtsi và mi trong câu nhạc này đều được hoàn lại bình thường, không còn để giángtrong giọng son thứ gây hiệu quả sóng, uyển chuyển thêm cho giai điệu.
Ca khúc được phát triển khá hợp lý ở thể 2 đoạn mạchlạc, chặt chẽ (không kể câu dẫn mở đầu) khiến người nghe dễ nhớ, dễ thuộc. Âmvực toàn bài tuy rộng nhưng những nốt nhạc cao chỉ là lướt nên cũng không gâykhó khăn cho người hát.
Đây là một trong những bài hát phổ thơ thành công,đặc sắc của nhạc sĩ Trần Hoàn. Tác phẩm là sự kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễngiữa lời thơ và âm nhạc. Đặc biệt là chất liệu Ví dặm đã được nhạc sĩ xử lý rất“ngọt” với một liều lượng phát triển, “phá cách” hợp lý, khiến bài hát vừa dântộc, vừa hiện đại, rất phù hợp với nội dung lời ca.
Ra đời năm 1980, đến nay bài hát vẫn luôn được đôngđảo công chúng yêu thích, chiếm vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần củanhiều thế hệ.
Theo Tạpchí Tuyên giáo