Người thổi hồn cho đàn tính, hát then ở Nam Dong

Say mê với làn điệu dân ca Tày

Dù đã chuyển tới sinh sống tại Đắk Nông, làn điệu hát Then cùng cây đàn Tính vẫn luôn thường trực trong đời sống và tâm hồn người cựu chiến binh Nông Văn Hưu.

Chúng tôi gặp ông Nông Văn Hưu (SN 1950) khi ông vừa dự Lễ tuyên dương Người có uy tín tiêu biểu toàn quốc trong đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) do Ủy ban Dân tộc tổ chức giữa tháng 12/2023 vừa qua ở Hà Nội về. Ông Hưu là 1 trong 6 đại điện của tỉnh Đắk Nông tham dự chương trình này.

Trước kia, ông Hưu là sĩ quan quân đội với quân hàm Thiếu tá. Sau khi về hưu, thay vì an hưởng cuộc sống vui thú điền viên, ông Hưu lại tích cực tham gia vào hoạt động công tác xã hội tại địa phương. Năm 1992, ông đưa vợ con từ Cao Bằng vào Tây Nguyên lập nghiệp. Năm 1996, ông Hưu được Nhân dân và lãnh đạo địa phương tín nhiệm bầu Bí thư Đảng ủy đầu tiên của xã Nam Dong.

Ở vùng đất mới, ông Nông Văn Hưu tiếp tục theo đuổi đam mê với làn điệu dân ca của dân tộc Tày. Ông luôn trăn trở làm thế nào giữ gìn, truyền dạy làn điệu hét Then cho cộng đồng dân cư ở quê hương thứ 2 - Đắk Nông. Ông Hưu tâm sự: "Là người được Nhân dân tin tưởng, ý thức được nguồn cội là người dân tộc Tày, tôi tự hỏi, tại sao mình không mang làn điệu hát then của dân tộc để góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa đa dạng, đặc sắc của mảnh đất Nam Dong. Nghĩ là làm, với đam mê và vốn liếng sẵn có, tôi bắt đầu kêu gọi bà con góp công, góp sức... gây dựng phong trào đàn tính, hát then nơi quê hương mới".

Năm 2006, sau khi nghỉ công tác Đảng, ông Nông Văn Hưu chuyên tâm cho niềm đam mê hát Then, đàn Tính. Ông cùng hơn 20 thành viên thành lập Câu lạc bộ (CLB) đàn Tính hát Then xã Nam Dong với tên gọi "Hoa bằng lăng tím". “Năm đó khi thành lập CLB cũng là mùa hoa bằng lăng tím. Hoa nở khắp nơi nên tôi lấy hoa để đặt tên cho CLB”, ông Hưu lý giải.

Đến năm 2007, CLB được Phòng Văn hóa và Thông tin huyện cử đi tham gia Liên hoan đàn tính hát then toàn quốc lần thứ 2 tại tỉnh Cao Bằng. Với sự chuẩn bị nghiêm túc, kỹ càng của tất cả các thành viên, các tiết mục của CLB đều đạt được kết quả tốt. Trong đó có 1 tiết mục đạt giải B, 1 tiết mục đạt giải C và nhận được Bằng khen của Bộ VHTT&DL. Từ đó, CLB nhận được nhiều sự chú ý và quan tâm của Nhân dân và các cấp chính quyền. "Nhớ nhất là lần CLB giành giải nhất toàn đoàn trong Liên hoan được tổ chức lần thứ 4 ở Lạng Sơn. Khi đó ai cũng vui mừng và phấn khởi lắm”, ông Hưu tươi cười chia sẻ.

Cũng theo ông Hưu, trước khi có được những kết quả đầy khởi sắc, đã có một thời, những buổi sinh hoạt đàn tính, hát then bị coi là một hủ tục. Bởi đàn tính, hát then từ trước tới nay trong quan niệm của người Tày là để phục vụ việc thờ cúng. Chỉ những thầy cúng mới được sử dụng nên để đưa ra ngoài biểu diễn trước công chúng là rất khó khăn. “Tôi luôn khao khát đưa làn điệu đàn Tính, hát Then của đồng bào Tày sống được trên vùng đất mới Đắk Nông - nơi gia đình tôi đang sinh sống”, ông Hưu cho hay.

Bà Nông Thị Vườn, thành viên CLB đàn Tính hát Then chia sẻ, bà theo học đàn Tính, hát Then từ khi còn ở Cao Bằng. Khi vào Đắk Nông, vì điều kiện không cho phép nên bà không thể tiếp tục theo đuổi niềm đam mê nữa. Tuy nhiên, khi ông Hưu kêu gọi mọi người cùng tham gia, làm đàn Tính, hướng dẫn anh chị em trong thôn biết kiến thức về hát Then, dìu dắt từng chút một, viết bài, tập bài cho mọi người nên ai cũng hào hứng tham gia.

Còn bà Nông Thị Hòa, thành viên câu lạc bộ cho biết, bà chỉ mới tham gia vào CLB mới gần đây. Tuy nhiên, với sự hướng dẫn tỉ mỉ của ông Hưu cũng như sự giúp đỡ của các thành viên trong nhóm, bà đã có thể thuần thục đàn, hát một số bài và đã có thể đi tham gia biểu diễn tại các chương trình, sự kiện.

Để đàn Tính, hát Then thêm sức sống mới

Am hiểu về nhạc lý, thông thạo các làn điệu then của nhiều địa phương, ông Nông Văn Hưu là một trong những người Tày đầu tiên ở Nam Dong đem tiếng đàn Tính lời hát Then hòa cùng những điệu dân ca của các dân tộc Tây Nguyên.

Chia sẻ thêm về nét mới của làn điệu Then nơi cao nguyên Đắk Nông so với làn điệu Then nơi quê hương núi rừng Tây Bắc - Cao Bằng, ông Hưu cho biết, làn điệu Then ở mảnh đất Đắk Nông mà ông sáng tạo ra là sự kết hợp hài hòa của các làn điệu Then của các dân tộc như Tày, Nùng ở khu vực phía Bắc. Thông qua con người, thiên nhiên vùng đất Tây Nguyên, ông thổi vào làn điệu Then chất liệu, màu sắc riêng của quê hương Đắk Nông. Các bài hát Then đều hướng tới ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước, mảnh đất và con người Đắk Nông. Mỗi khi địa phương có hoạt động giao lưu văn hóa văn nghệ hay sự kiện chính trị lớn, CLB đều đóng góp những tiết mục đặc sắc.

“

Năm 2015, ông Nông Văn Hưu vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân ưu tú vì có nhiều thành tích trong công tác bảo tồn đàn Tính, hát Then.

Đến nay, Nghệ nhân ưu tú Nông Văn Hưu đã có một kho tàng đồ sộ với hơn 300 bài Then, trong đó có nhiều bài viết lời như: “Khúc tâm tình Đắk Nông”, “Lời Then dâng Bác”, “Đắk Nông kính chào quý khách”… do chính CLB đàn Tính, hát Then Hoa bằng lăng tím xã Nam Dong dàn dựng và biểu diễn.

Ngoài đán Tính, hát Then, Nghệ nhân ưu tú Nông Văn Hưu còn tìm tòi nghiên cứu thêm hát Then của dân tộc Thái.

Hiện nay, ông Hưu rất mong muốn có thêm nhiều bạn trẻ tham gia học đàn Tính, hát Then. Tuy nhiên, để theo học và thành thục cần rất nhiều thời gian, độ kiên nhẫn, tỉ mỉ. Với ông Hưu, học hát Then không chỉ là niềm vui giải trí mà còn để rèn luyện con người.