Ngọn cờ đầu chống Pháp ở Tây Nguyên Kỳ 2: Ý chí đấu tranh kiên cường

“Khởi nghĩa Yên Thế” ở cao nguyên M’nông

Các nhà nghiên cứu lịch sử nhận định, cuộc khởi nghĩa do N’Trang Lơng lãnh đạo giống như khởi nghĩa Yên Thế do Hoàng Hoa Thám lãnh đạo. Vì vậy, vai trò của thủ lĩnh N’Trang Lơng ở Tây Nguyên giống như vai trò của anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám ở miền núi trung du phía Bắc.

Về quy mô có thể khác nhau, nhưng về tính chất và vai trò đối với lịch sử Việt Nam thì Phong trào khởi nghĩa N’Trang Lơng kéo dài 24 năm (1912-1936) ở Tây Nguyên có nhiều điểm tương đồng với phong trào khởi nghĩa Yên Thế của Hoàng Hoa Thám cũng kéo dài 29 năm (1884-1913).

Phong trào N’Trang Lơng là một trong những phong trào chống Pháp diễn ra trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ta đời. Nó phản ánh tinh thần yêu quê hương, đất nước và tinh thần đấu tranh bất khuất chống giặc ngoại xâm, là phẩm chất xuyên suốt của con người các dân tộc Việt Nam trong lịch sử, bất kể ở đồng bằng hay miền núi, ở dân tộc Kinh hay các dân tộc thiểu số.

Cuộc khởi nghĩa đã xây dựng được một mặt trận đoàn kết chiến đấu chung giữa cộng đồng người M’nông và người Stiêng, lôi cuốn cả một bộ phận người Mạ ở trung lưu sông Đồng Nai và một bộ phận người Campuchia. Đối diện với quân xâm lược nhà nghề, nắm trong tay nhiều vũ khí hiện đại, nhưng N’Trang Lơng và đội quân của mình vẫn bám chắc vào rừng núi, tìm mọi cách xây dựng, phát triển lực lượng trong suốt 1/4 thế kỷ, để rồi luôn tấn công quân xâm lược với tinh thần chủ động, tích cực, táo bạo, mưu trí.

Qua đó cho thấy, mặc dù là một phong trào đấu tranh tự phát của các dân tộc Tây Nguyên, nhưng nghĩa quân vẫn phát huy tinh thần chiến đấu kiên cường. Đối diện với một phong trào đấu tranh to lớn và mãnh liệt như vậy, nền cai trị của thực dân Pháp tại đây nhiều lần bị đặt trong tình trạng nguy hiểm, thậm chí có lúc bị đánh đổ như năm 1914 - 1915.

Ngay sau khi cuộc khởi nghĩa N’Trang Lơng kết thúc, núi rừng Tây Nguyên lại ào ào, sôi động với phong trào Nước Xu (1935 - 1939), rồi từ từ chuyển mình theo con đường đấu tranh cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.

Khắc họa người con khí phách, kiên cường

Nhiều năm nay, già làng Điểu Nơi, bon Jiêng Ngaih, xã Đắk R’tíh (Tuy Đức) dành thời gian để nghiên cứu, sưu tầm những tài liệu về người anh hùng N’Trang Lơng. Ông lão 74 tuổi tự hào rằng, trong vô vàn câu chuyện mà ông sưu tầm, có những câu chuyện đã được in thành sách, làm nổi bật hình tượng người con M’nông khí phách, kiên cường.

Lần giở những trang sách đã ngả màu, được ghi chép bằng tiếng M’nông, già làng Điểu Nơi kể lại: “Quân Pháp đến đây lúc nào cũng rêu rao là khai sáng cho đồng bào, thế nhưng chúng liên tục cướp bóc, giết hại người vô tội, trái hẳn với những lời nói chúng đưa ra. Chứng kiến cảnh bon làng bị phá hoại, N’Trang Lơng cùng với 2 thủ lĩnh người M’nông khác đã lên kế hoạch trừng trị những kẻ gây ra tội ác cho đồng bào”.

Lời kể của già làng lão Điểu Nơi gợi ra một thời kỳ hào hùng, khí thế. Thời kỳ ấy, đồng bào M’nông luôn sẵn sàng chiến đấu với kẻ thù nhưng cũng hết sức khôn khéo để không phải chịu tổn thất lớn khi đối đầu với những kẻ đang cầm trong tay súng ống, đạn dược. Cũng vì thế, trong vô vàn câu chuyện về N’Trang Lơng, già làng Điểu Nơi ghi nhớ nhất đó là câu chuyện giáp mặt với Henri Maitre - tên thực dân người Pháp sừng sỏ thời kỳ ấy.

“Khi ấy, khắp vùng cao nguyên M’nông đều đồng lòng theo N’Trang Lơng đánh thực dân, nên Henri Maitre tức giận, muốn giết hại ông. Hắn đi vào bon, bắt gặp thanh niên trai tráng nào cũng túm lấy mà hỏi: "Có biết N’Trang Lơng ở đâu không?". Có lần hắn đặt câu hỏi ấy với chính N’Trang Lơng mà không biết rằng, người đối diện là người hắn đang truy tìm”, ông Điểu Nơi kể lại.

Năm 1914, thủ lĩnh N’Trang Lơng lập mưu trá hàng (giả vờ đầu hàng), mời Henri Maitre đến buôn Bu N’Đơr tiếp nhận sự đầu thú. Henri Maitre tưởng thật nên chủ quan cùng một tốp lính đến bon thì rơi vào bẫy phục kích, dẫn đến bị tiêu diệt. Khiếp sợ trước nghĩa quân, một thời gian dài, thực dân Pháp không dám tàn phá bon làng, nhờ đó mà bà con có thời gian sản xuất, ủng hộ nghĩa quân.

Để tôn vinh cuộc khởi nghĩa do N’Trang Lơng lãnh đạo, Thường trực Tỉnh ủy Đắk Nông đã có chủ trương tổ chức nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn và xuất bản ấn phẩm lịch sử “Phong trào khởi nghĩa N’Trang Lơng (1912-1936)”