Nét đặc trưng riêng
Theo dòng chảy thời gian và sự phát triển của xã hội, cuộc sống, đồng bào dân tộc M’nông đã tạo nên những bộ trang phục truyền thống mang nét đặc trưng riêng, đó là những tấm thổ cẩm được dệt thủ công bằng bàn tay khéo léo, chăm chỉ của phụ nữ M’nông. Thổ cẩm đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong đời sống xã hội, được xem như thước đo công - dung - ngôn - hạnh của người phụ nữ M’nông.
Thổ cẩm được tạo ra không chỉ nhằm phục vụ nhu cầu trong gia đình, mà còn là tài sản để trao đổi hàng hóa và cũng là của hồi môn cho con gái khi về nhà chồng. Các cô gái M’nông trước tuổi trưởng thành đều được bà, mẹ truyền dạy cách dệt thổ cẩm.
Các sản phẩm như: váy áo, khố, túi xách, khăn quàng, chăn…, phục vụ cho nhu cầu thiết yếu trong gia đình và xã hội. Dưới bàn tay khéo léo, tài hoa và chăm chỉ cần mẫn, phụ nữ M’nông đã tạo nên các sản phẩm với hoa văn và họa tiết bắt mắt, gam màu hài hòa, mang vẻ đẹp tự nhiên vốn có.
Theo quan niệm của dân tộc M’nông, nền vải màu đen là đặc trưng cho đất đai mà cả cuộc đời họ gắn bó; màu đỏ biểu tượng cho sự đam mê, vươn lên, cho những khát vọng, tình yêu; màu xanh là màu của đất trời, cây lá; màu vàng là màu của ánh sáng, kết hợp hài hòa giữa con người với thiên nhiên.
 |
Phụ nữ M'nông dệt thổ cẩm |
Công đoạn dệt thổ cẩm
Để dệt được một tấm thổ cẩm, phải mất nhiều tháng trời để chuẩn bị các công đoạn. Trong đó, công đoạn chuẩn bị nguyên vật liệu là kỳ công nhất. Từ tháng tư, tháng năm, người phụ nữ phải gieo hạt bông trên nương rẫy. Đến khoảng tháng mười, những khóm bông vải đủ độ chín sẽ được hái, đem về nhà để se tơ, đánh sợi. Sau khi xong quá trình se tơ, đánh sợi, công đoạn nhuộm màu cho tơ là công đoạn rất kỳ công. Màu sắc trên thổ cẩm thường được nhuộm bằng các chất liệu thiên nhiên. Màu đen được tạo ra bằng cách ngâm lá chùm bầu, hay lá trám với bùn non. Màu nâu hoặc đỏ sẫm được lấy từ các loại vỏ cây. Màu xanh được lấy bằng cách nung vỏ ốc suối thật khô, ngâm thành vôi rồi trộn với nước lá krum. Màu vàng được tạo ra từ củ nghệ. Màu nâu đỏ được chế biến khá phức tạp, phải ngâm vỏ cây sủi, đun sôi khoảng 3 giờ đồng hồ và làm mát qua đêm, pha thêm phèn sau đó ngâm sợi vải ở nhiệt độ 800C mới cho được màu như ý.
Nguyên liệu chính dùng dệt thổ cẩm của người M’nông là bông. Khung dệt thổ cẩm của người M’nông được làm bằng tre nứa, gỗ có sẵn. Để tạo các hoa văn, người dệt sắp xếp trật tự màu sắc của các sợi vải hợp thành thảm dọc ứng với kiểu trang trí được lựa chọn, rồi trong quá trình dệt những sợi chỉ ngang dải hoa văn trên áo, váy, khố thường gần gũi với thiên nhiên.
Sau khi hoàn tất các công đoạn về nguyên liệu, phụ nữ M’nông đan tơ, xếp sợi lên khung cửi rồi dệt. Để tấm thổ cẩm đẹp, có thần sắc đòi hỏi phải có bàn tay khéo léo cần cù và tỉ mỉ mới làm được sản phẩm tinh xảo. Không chỉ vậy, để dệt được tấm thổ cẩm đẹp, người dệt phải gửi tâm tư, tình cảm vào từng đường tơ nét chỉ thì thổ cẩm làm nên mới có hồn.
Hoa văn cách điệu
Với đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ M’nông, những họa tiết, hoa văn mang tính cách điệu cao, nhiều màu sắc, phản ánh các sinh hoạt đời sống thường ngày của người M’nông. Đó là những dãy núi, con sông uốn lượn, mưa rơi, hình chiêng, ché, ngà voi, con cá, tổ ong, trái trám, rau dớn,… được cách điệu tinh tế, hài hòa, tự nhiên và bắt mắt. Các họa tiết trên thổ cẩm của người M’nông được bố trí xen lẫn, nổi lên trên bề mặt vải như thêu. Những hoa văn này đem lại cho bề mặt vải sự tương phản về đường nét, màu sắc, họa tiết...
Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa thổ cẩm
Ngày nay, cùng với sự phát triển mọi mặt của kinh tế - xã hội, văn hóa, đồng bào dân tộc M’nông đã áp dụng các phương tiện kỹ thuật tiên tiến và hiện đại trong việc tạo nên các sản phẩm thổ cẩm. Tuy nhiên, đồng bào vẫn nỗ lực cố gắng gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa đặc trưng, truyền thống trong việc tạo nên các sản phẩm thổ cẩm. Đưa sản phẩm thổ cẩm vươn xa, đáp ứng nhu cầu thị trường, phục vụ thương mại và du lịch.