LTS: Truyện ngắn “Mẹ con Đậu Đũa” được nhà văn Nguyên Hươngviết cách đây khá lâu, nhưng người đọc không khỏi rưng rưng mỗi lần đọc lại tácphẩm này. Khi “Mẹ con Đậu Đũa” được chuyển thể thành phim truyền hình, nghệ sỹCông Ninh đã thể hiện rất thành công vai người cha trong truyện ngắn, khiếnngười xem rơi nước mắt theo từng chi tiết. Lối viết giản dị, cách dẫn chuyện tựnhiên, nhà văn Nguyên Hương dường như đã ghi lại một câu chuyện xúc động cóthật để ghi dấu trong lòng độc giả suốt một thời gian dài. Tòa soạn xin giớithiệu truyện ngắn này với bạn đọc.
Cuộc thi Bé khỏe béngoan bắt đầu bằng việc xòe tay. Một cậu bé nhất định giấu tay ra sau lưng.
- Cháu sao vậy? - Tôihỏi.
- Thưa cô, sáng nay mácháu đang cắt móng tay cho cháu thì có người hỏi mua lúa, nên...
- Vậy còn mấy ngónchưa cắt? - Tôi hỏi thật nghiêm trang.
Du hích vai tôi:
- Vừa phải thôi, bộmặt hình sự của mày làm các cháu chết ngất bây giờ.
- Đã gọi là thi thìphải tuyệt đối - Tôi trả lời Du bằng mắt và ra hiệu cho cậu bé xòe tay. À,chẳng những móng tay dài mà còn dính gì đó nâu nâu.
- Thưa cô không phảiđất! - Mũi cậu bé đỏ lên.
À, sôcôla... Vậythì... Tôi ra lệnh:
- Cháu há miệng ra.
Một hàm răng sâu. Tôinguyệch một điểm hai. Du lắc đầu:
- Trời ơi, mày làm nhưkhám tuyển tiếp viên hàng không vậy. Giám khảo nào cũng như mày thì cuộc thi bểmất.
- Phải có một tuyệtđối trên đời này, đó là sự công bằng trong thi cử - Tôi trả lời.
- Lý sự cùn! - Du cáukỉnh.
- Sự trong trẻo trongtâm hồn các cháu có còn giữ được hay không là do chính cách cư xử của chúng ta.
- Cái con khỉ! - Dulườm lườm.
Tôi bật cười. Du cũngcười theo dù hơi nhăn nhó. Đến phần khám tai, các cô bé nghiêng nghiêng đầuchìa ra những đôi bông tòng teng.
Một bà nói như rên:
- Trời ơi, sáng naytôi quên ngoáy tai cho nó.
Một người khác:
- Mua cái áo đầm renvới đôi giày cho con hết mười ký đậu và tiền xe đi chợ phố mà không đoạt giảigì thì uổng quá.
- Cô ơi, cô có conchưa?
Phớt tỉnh trước câuhỏi ấm ức, tôi ra lệnh cho các thí sinh cởi giày để khám vệ sinh chân.
- Thúy ơi! - Du la lênbên tai tôi - Sau các cháu còn đến phần các bà mẹ thi nữa. Mày làm họ sợ quákhông ai dám thi bây giờ.
- Nếu không chuẩn bịtốt thì không thi cũng đúng thôi - Tôi cau mày, bắt đầu thật sự khó chịu. Nếukhông vì nể Du, cô bạn phụ trách công tác phụ nữ, thì giờ này tôi đang ở nhà.Một ngày chủ nhật nghỉ ngơi thư giãn, vừa nhấm nháp bánh qui vừa xem tivi hoặcnghe nhạc. Chạy xe suốt tám mươi cây số đường nắng lại đến cái xã heo hút nàykhông phải để làm một giám khảo hờ cho vui.
Ơ... gì đây? Tôi ngẩnngơ trước một cô bé đẹp như tranh nếu không kể bộ áo quần lòe loẹt và vô số đồtrang sức bằng nhựa lủng lẳng khắp người.
Trên sân khấu bằng gỗdựng vội vàng trong khoảng đất trống bên cạnh ủy ban, giữa những tấm phông màusắc lì lì buồn, giữa tiếng nhạc rè rè phát ra từ cái cassette cũ kỹ...
Cô bé mở to đôi mắtnâu trong trẻo nhìn tôi, sống mũi thanh tú và đôi môi hồng mịn như cánh sen. Timtôi đập nhanh không duyên cớ.
- Cháu kính chào cô! -Giọng cô bé thanh thanh ngòn ngọt.
Tôi cắn môi, thấy lòngchùng lại mà không hiểu vì sao.
- Cháu tên gì?
- Thưa cô, cháu tênĐậu Đũa.
Tôi phì cười. Du lầmbầm:
- Hy vọng tên của côbé này khiến mày rộng rãi được một chút.
- Ai đặt tên cho cháu?- Tôi buột miệng hỏi một câu không dính dáng gì đến cuộc thi.
- Dạ thưa cô... dạ,tôi... - Người đàn ông cao lêu khêu, bộ áo quần lao động lốm đốm dấu đất. Ôngđi lên sân khấu, từng bước ngượng nghịu về phía cô bé, tay khum khum gỡ cái mũlát rộng vành ra khỏi đầu. Rõ ràng ông rất lóng ngóng, e dè, rõ ràng ông khôngmuốn đứng cao hơn mọi người như thế này và nhất là đối mặt với một giám khảo lạhoắc và khó tính như tôi, rõ ràng ông muốn ngay lập tức chạy biến đi về cầmcuốc còn dễ chịu hơn... Nhưng ông đã bước lên, tiến đến gần con gái, đứng sátcạnh và sẵn sàng che chở như một con gà mái xù cánh bảo vệ gà con.
- Ba lên đây làm gì? -Đậu Đũa phụng phịu, vòng hoa tai màu đỏ to bản lúc lắc lúc lắc.
- Ba... ừ... ba... -Người cha vội vàng lùi lại một bước. Rồi ông nhìn tôi nhoẻn một nụ cười mộc mạcphân trần - Nó không biết trả lời câu hỏi của cô đâu. Dạ nó thích đi thi quánên tôi chiều... Hồi đó, hồi mẹ nó mang bầu nó, nhà không có gạo ăn, toàn ănđậu đũa luộc chấm muối mà đẻ ra được nó đó cô.
Ông nhìn con gái mộtcách tự hào.
- Ba xuống đi! - ĐậuĐũa xua lia lịa, những cái vòng đủ màu trên tay khua lanh canh.
- Ờ... để ba xuống. Côcòn hỏi gì cháu nữa không cô?
Tôi im lặng. Du thìthầm:
- Làm ơn hỏi một câuthật dễ.
Một cách vô thức, tôicầm một chữ cái cắt bằng giấy cứng giơ lên.
- Thưa cô chữ O!
Du thở phào. Tôi hạbút viết điểm sáu, điểm cao nhất trong các cô bé.
Phần thi của các bà mẹthật sôi động. Các cháu nhấp nhổm lo lắng và cũng bàn tán lào xào. Có cháu lato:
- Cái áo mới của mẹtao đẹp nhất.
- Con đừng nói “áomới” mà phải nói là “trang phục” mới đúng - Người cha nhắc nhở.
Người phụ nữ ửng hồngđôi má quay lại nhìn chồng con. Tôi nhìn quanh. Hầu như ai cũng mặc áo quầnmới. Cuộc thi này đã khiến các bà mẹ bỏ công việc ruộng rẫy bao nhiêu ngày đểđi chợ phố chọn vải may áo mới? Và như bao phụ nữ bình dị khác, đã sắm cho mìnhthì chồng con ắt cũng phải có. Và thôi, đã đi phố thì mua về cho chồng con thứcngon cho bõ những ngày khoai sắn quen thuộc. Vỏ thuốc lá ngoại, vỏ giấy góibánh kẹo Thái Lan, Trung Quốc vứt đầy sân bãi... Bao nhiêu đậu mè chắt chiudành dụm đã bán đi cho một cuộc thi như một lễ hội điểm xuyết cuộc sống bìnhlặng làng quê? Những ông chồng nửa tự hào nửa lúng túng đứng quanh đây chờ vợcon đi thi về, ai sẽ là người hạnh phúc nhất sau cuộc thi này?
Tôi nhìn bảng điểm củaDu, có khá nhiều điểm cao. Tôi chợt hiểu Du hơn.
Mẹ bước lên sân khấuhồi hộp hơn con, có người run đến nỗi mồ hôi ướt đẫm tóc nhỏ giọt xuống trán.Có mẹ đỏm dáng hơn con, cái áo đỏ rực thêu hình rồng phượng lộng lẫy... Tôilắng nghe, lòng tự nhủ sẽ cho điểm nới tay hơn cho dù câu trả lời có ra sao.
- Chị nghĩ thế nào làmột gia đình hạnh phúc?
- Gia đình hạnh phúclà ông chồng không uống rượu!
Nếu căn cứ vào đáp ánđể chấm điểm thì người phụ nữ này không được điểm nào cả. Tôi chờ đợi... Câybút trên tay Du ngần ngừ, tôi cũng ngần ngừ... Không giống đáp án, phải, nhưnghạnh phúc có khi chỉ giản dị thế thôi.
Áo xanh hoa trắng, áotím hoa vàng, áo hồng, áo màu hoa cúc... Những phụ nữ xúng xính áo mới lần lượtbước lên sân khấu, biến những câu trả lời luân lý trong đáp án thành trang giấytrắng.
- Khi chồng chị nổinóng, chị cư xử thế nào?
- Nhờ trời thương,chồng tôi hiền lắm. Lấy nhau mười năm nay chưa hề nói nặng với vợ một câu.
- Khi con chị với connhà hàng xóm gây gổ, chị cư xử thế nào?
- Dạ... thì để hàngxóm khỏi xích mích, dắt con mình về đánh một trận trước, phải trái tính sau.
- Nếu gia đình bênchồng gặp khó khăn cần giúp đỡ, chị cư xử thế nào? Tại sao?
- Dạ... thì mình phảigiúp chứ sao không? Tại vì mình cũng có con trai...
Mỗi câu trả lời đềunhận được những tràng vỗ tay và tiếng cười rung cả sân khấu. Toàn ban giám khảocũng bật cười rộ. Tôi hỏi Du, lòng thật sự bối rối:
- Chấm điểm sao đây?
- Cứ chấm đại đi - Dunguệch lia lịa những con số hào phóng.
Ai là mẹ bé Đậu Đũa?Tôi kín đáo quan sát. Cô bé không hề giống ba, nhưng cũng không bà mẹ nào cókhuôn mặt hao hao cô bé cả. Ai? Bà mẹ nào đã chọn cho con gái một bộ váy áo kỳkhôi như vậy? Cái áo diêm dúa thùng thình lua tua ren, váy màu đỏ, giày màu dacam. Màu sắc trên người cô bé là một sự phô trương chói mắt đến buồn cười.
Ai? Tôi nhìn đến dãyghế xa nhất. Chỉ còn hai bà mẹ đang hồi hộp đợi đến phiên mình. Một trong hai,ai là người sinh ra một đứa con xinh đẹp đến vậy? Tôi nhận ra mình đang sốtruột một cách khó hiểu. Bỗng nhiên tôi muốn cả hai mẹ con Đậu Đũa đều đoạtgiải, ít nhất là giải khuyến khích. Nhìn những tờ giấy gấp tư trên khay nhôm,tôi chợt hồi hộp.
- Kính mời mẹ của béĐậu Đũa.
Không ai trong haingười phụ nữ nhúc nhích cả. Tôi ngạc nhiên chờ đợi.
Và...
Người đàn ông bướctừng bước, vẫn từng bước ngượng nghịu lóng ngóng, vừa sẵn sàng bỏ chạy vừa sẵnsàng đương đầu. Tiếng vỗ tay rào rào nổi lên. Tôi chưng hửng. Du nói khe khẽ:
- Xin mày hãy rộnglượng với người này.
- Ông ta là... đàn bàà?
- Không! - Du chợtsừng sộ với tôi - Nói năng gì lạ vậy?
- Vợ chết vì kiệt sứcsau khi sinh con, một mình ông ta, chỉ một mình nuôi con từ lúc còn oe oe.
Phân vân thật lâu,cuối cùng người cha bốc một tờ giấy và mở ra, giọng ông lạc đi đến nghèn nghẹn“Trước khi cho con bú, người mẹ phải làm gì?”
Nắng xiên qua tấmphông đổ lên sân khấu một vạt nắng lún phún bụi. Tôi nghe hơi thở Du nóng hổibên tai. Người cha vò vò cái mũ, những sợi lác nhàu gãy rơi xuống sân khấu nhưnhững khe hở trên một bức tường cũ.
- Thưa quý cô... cháunó ham đi thi quá nên tôi...
Du bấu vai tôi:
- Cho ông ta bốc thămlại nghe Thúy?
Tôi ngồi như photượng. Người cha ngượng ngùng xọc tay vào túi quần, lom khom tấm thân lêu khêunhư muốn trốn. Tiếng rì rào phía dưới lắng dần rồi tất cả lặng im, tưởng như cóthể nghe được tiếng bụi bay.
Một đám bùng nhùng sặcsỡ chạy vụt lên sân khấu, dải nơ to bản ngang lưng bay phớt phơ như hai lá bùa,cái kẹp bươm bướm màu lục rung rinh trên chùm tóc ngắn cũn như đuôi gà con.
- Ba ơi, ba đừngsợ!...
“Có con đây”. Tôi đợinghe Đậu Đũa nói nốt phần còn lại, nhưng đụng phải ánh mắt tôi, cô bé im bặt lèlưỡi bước lùi.
- Ờ... ba đâu có sợ!Thưa... hồi đó... mỗi khi cho cháu bú, tôi rửa bình sạch lắm. Dạ... thì cũngnhìn người ta rồi bắt chước. Tôi ngâm núm vú bằng nước sôi... rồi thì.. phađúng như bà bán sữa bày cho... Trong tháng là muỗng rưỡi sữa với chừng này nước- Ông đưa ngón tay ra dấu - Rồi ra ngoài tháng tăng dần dần. Đêm dậy buồn ngủmấy tôi cũng vẫn nhớ súc bình... Tôi pha bao nhiêu cháu bú hết bấy nhiêu, khôngđể cháu bú sữa nguội bao giờ. Dạ... hồi đó cháu đái dầm ghê lắm... thay tãhoài...
Du giằng bảng điểmtrước mặt tôi viết thật nhanh điểm 10.
Những gói phần thưởngbao giấy màu đặt trịnh trọng trên bàn, phần thưởng cao nhất là một xấp vải áodài màu biển.
Tôi nhìn Đậu Đũa đangnôn nao đợi ba, hình dung đến một ngày cô thiếu nữ thướt tha trong tà áo xanh.