Tỉnh Lâm Đồng hiện có trên 539.000ha đất rừng với tỷ lệ che phủ khoảng 55%, cao hơn mức trung bình toàn quốc.
Theo thông tin từ Ủy ban Nhân dân tỉnh, lũy kế từ đầu năm 2023 đến nay, tổng số vụ vi phạm về lâm nghiệp lên tới 174 vụ, gây thiệt hại trên 13ha, thiệt hại 1.255 m3 gỗ tròn các loại. Đáng chú ý, hầu hết các vụ phá rừng ở Lâm Đồng chủ yếu để chiếm đất rừng làm đất ở, đất sản xuất.
Tỉnh Lâm Đồng đã triển khai nhiều giải pháp quyết liệt để bảo vệ rừng. Tuy nhiên, do chế tài chưa đủ mạnh, cơ chế quản lý chỉ đạo còn nhiều bất cập, công tác quản lý, bảo vệ rừng chưa đạt hiệu quả như mong đợi.
Chế tài thiếu và chưa đủ mạnh
Rừng ở Lâm Đồng đang được giao cho các Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên lâm nghiệp; các Ban Quản lý rừng; các Ban Quản lý Khu Du lịch, Viện Khoa học lâm nghiệp Nam Trung Bộ và Tây Nguyên (chủ rừng của Trung ương đóng trên địa bàn tỉnh); các doanh nghiệp được Ủy ban Nhân dân tỉnh cho thuê đất, thuê rừng để thực hiện dự án đầu tư và các hộ gia đình, cá nhân trước đây được Nhà nước giao đất, giao rừng để phát triển kinh tế lâm nghiệp.
Theo lãnh đạo Chi cục Kiểm lâm tỉnh, trên thực tế diện tích rừng bị tác động nhiều nhất thuộc nhóm các Ban Quản lý rừng và các doanh nghiệp được Ủy ban Nhân dân tỉnh cho thuê đất, thuê rừng để thực hiện dự án đầu tư.
Địa bàn Lâm Đồng hiện có hơn 300 dự án đầu tư có liên quan tới rừng và đất lâm nghiệp. Mỗi dự án đầu tư dù đã được yêu cầu thành lập lực lượng chuyên trách bảo vệ rừng nhưng có trường hợp dự án cả trăm hécta chỉ có 1-2 người quản lý bảo vệ rừng, lại không phải là người có chuyên môn về lâm nghiệp.
Theo Chi cục Kiểm lâm tỉnh, hiện nay, chế tài xử lý trách nhiệm các chủ rừng chưa đủ mạnh. Với các đơn vị được Nhà nước giao quản lý, bảo vệ rừng, chưa có chế tài cụ thể, đơn vị để xảy ra vi phạm thiệt hại tài nguyên rừng sẽ xem xét xử lý trách nhiệm về hành chính, kiểm điểm, kỷ luật...
Một thực tế là diện tích rừng Nhà nước giao cho các chủ rừng quản lý bảo vệ, nhưng đơn vị này lại thực hiện chủ trương giao khoán cho các hộ gia đình, cá nhân tại địa phương để bảo vệ rừng (hơn 17.000 hộ nhận khoán).
Hiện nay, chưa có chế tài xử lý đối với lực lượng bảo vệ rừng này. Hoạt động giao khoán bảo vệ rừng vẫn còn mang nặng tư duy là chính sách xóa đói, giảm nghèo cho người dân sống gần rừng. Các hộ nhận khoán bảo vệ rừng không thực hiện việc tuần tra, bảo vệ rừng mà để rừng bị phá cũng chỉ chịu hình thức trừ tiền nhận khoán hoặc cắt hợp đồng giao khoán.
Đối tượng phá rừng "né luật”
Ông Vũ Đình Cường, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lâm Đồng cho biết trên địa bàn tỉnh đang xảy ra một thực tế là các đối tượng vi phạm biết rõ ranh giới giữa mức độ hành vi bị xử lý hình sự và xử lý hành chính, ít khi vượt qua ngưỡng vi phạm để bị xử lý hình sự.
Theo quy định, hiện nay, một trong những điều kiện đối tượng vi phạm Luật Lâm nghiệp bị xử lý hình sự là căn cứ vào diện tích rừng bị tác động. Diện tích rừng bị phá: đối với rừng đặc dụng phải trên 1.000m2; rừng phòng hộ phải trên 3.000m2; rừng sản xuất phải trên 5.000m2 và những diện tích này phải đủ các tiêu chí thành rừng. Đối tượng bị xử lý hành chính nếu tái phạm có thể bị xử lý hình sự.
Tuy nhiên, các đối tượng vi phạm phá rừng thường “né luật”, thường thuê nhiều cá nhân/nhóm người khác nhau để phá rừng nên không có yếu tố tái phạm, trong khi quy định xử lý đối tượng cầm đầu, chủ mưu thiếu sức răn đe.
Cụ thể, xử lý hình sự còn quy trách nhiệm và xử lý được đối tượng chủ mưu, cầm đầu để phá rừng, khai thác gỗ. Xử lý hành chính chỉ xử lý được đối tượng trực tiếp phá rừng, khai thác gỗ.
Trường hợp khi đã xử lý rồi nhưng đối tượng vi phạm không chấp hành việc nộp tiền phạt. Đối tượng vi phạm bị xử lý nhưng không có tài sản để cưỡng chế thi hành, cũng chưa có biện pháp để có tính răn đe, giáo dục, phòng ngừa, đành khép hồ sơ để đó.
Bất cập trong tổ chức lực lượng kiểm lâm
Hiện nay, toàn tỉnh Lâm Đồng có hơn 532.000ha rừng. Trong khi đó, lực lượng Kiểm lâm thuộc Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lâm Đồng chỉ có 250 người; phương tiện, máy móc, thiết bị còn hạn chế, thiếu thốn, việc phát hiện phá rừng rất khó, nhất là đối với các hành vi khoan, ken cây rồi bơm hóa chất. Chỉ sau vài tháng cây có dấu hiệu bị chết mới phát hiện, việc bắt quả tang đối tượng vi phạm rất khó khăn.
Mặt khác, cơ chế, chính sách, quy định trong công tác tổ chức lực lượng quản lý, bảo vệ rừng đang có những vướng mắc nhất định. Hiện nay, trên địa bàn Lâm Đồng, các Ban Quản lý rừng trực thuộc Ủy ban Nhân dân huyện, thành phố; lãnh đạo các Ban do Chủ tịch huyện, thành phố bổ nhiệm.
Kinh phí hoạt động của các Hạt Kiểm lâm, Ban Quản lý rừng do Ủy ban Nhân dân huyện, thành phố bố trí. Chi cục Kiểm lâm tỉnh chỉ quản lý về mặt chuyên môn, giám sát hoạt động quản lý, bảo vệ rừng, phát triển rừng của các chủ rừng.
Lực lượng kiểm lâm tỉnh Lâm Đồng (trừ Hạt Kiểm lâm của hai Vườn Quốc gia) từ lãnh đạo Chi cục, lãnh đạo Hạt, Phòng, Đội cho tới công chức kiểm lâm đều thuộc sự quản lý, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động của Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm không có quyền bổ nhiệm, điều động, luân chuyển công chức kiểm lâm, không được phân cấp phân quyền cụ thể, vai trò chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo Chi cục đối với các Hạt kiểm lâm, các Ban quản lý rừng rất hạn chế.
Một nghịch lý nữa là chủ rừng, kiểm lâm khi phát hiện vi phạm phá rừng phải lập đầy đủ hồ sơ vi phạm để xử lý, rồi lập kế hoạch để cưỡng chế, giải tỏa cây trồng, công trình dựng (tạo lập) trái phép trên đất lâm nghiệp. Do đó, việc xử lý chưa được kịp thời do vi phạm xảy ra hàng ngày, hàng giờ.
Trong khi đó, để lập được hoàn thiện một bộ hồ sơ đầy đủ, đúng quy định mất rất nhiều thời gian; chưa kể việc trong quá trình lực lượng chức năng xử lý, lập hồ sơ cưỡng chế, giải tỏa mà có đơn thư khiếu nại, kiến nghị, phản ánh sẽ phải dừng lại để xác minh, giải quyết theo quy định. Hồ sơ lập xong, cây trồng trái phép trên đất do lấn chiếm, phá rừng đã cho thu hoạch, rất khó xử lý triệt để…
Đề xuất giải pháp quản lý, bảo vệ rừng hiệu quả
Ông Vũ Đình Cường, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lâm Đồng cho rằng, muốn nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ rừng, cần phải có chế tài đủ mạnh để xử lý đối với các đối tượng vi phạm.
Các đơn vị chủ rừng, lực lượng kiểm lâm phải đủ mạnh, có đầu tư trang thiết bị tương xứng để mọi người có đủ điều kiện thực hiện công tác quản lý bảo vệ rừng. Bên cạnh quyền lợi, nghĩa vụ, trách nhiệm, cần phải có chế tài xử lý nghiêm nếu lực lượng bảo vệ rừng thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý, lơ là.
Ủy ban Nhân dân tỉnh đã có chủ trương giao Chi cục Kiểm lâm thí điểm sử dụng camera gắn các tuyến đường ven rừng, bìa rừng để hỗ trợ việc điều tra, xác minh đối tượng vi phạm.
Bên cạnh đó, Chi cục Kiểm lâm kiến nghị mua sắm thêm flycam để hỗ trợ, tăng cường cho công tác quản lý, bảo vệ rừng được kịp thời hơn. Một số địa phương đã đầu tư mua sắm Flycam, camera tầm cao để hỗ trợ cho việc quản lý các hoạt động trên địa bàn, trong đó có hoạt động quản lý bảo vệ rừng.
Bên cạnh việc phát huy vai trò chủ lực của lực lượng Kiểm lâm trong quản lý, bảo vệ rừng, chính quyền địa phương, chủ rừng cần cương quyết giải tỏa, đưa vào trồng rừng ngay trong mùa mưa đối với diện tích rừng bị phá, đất lâm nghiệp bị lấn chiếm.
Trường hợp chủ rừng không tiến hành trồng rừng, kiến nghị giao cho lực lượng kiểm lâm trồng rừng, sau đó sẽ xem xét trách nhiệm chủ rừng, địa phương để xử lý. Không thể để tình trạng đất trống, các đối tượng vi phạm sẽ tìm mọi cách vào trồng cây để lấn chiếm đất.
Trong công tác quản lý lực lượng kiểm lâm chuyên trách, cần có sự phân cấp phân quyền rõ ràng. Chẳng hạn, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn có quyền điều động, bổ nhiệm đối với lãnh đạo Chi cục Kiểm lâm.
Việc điều động, bổ nhiệm, luân chuyển đối với lãnh đạo các Phòng, Đội, Hạt Kiểm lâm và công chức kiểm lâm nên phân cấp cho Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm thực hiện trên cơ sở thống nhất chủ trương của Giám đốc Sở.
Kinh phí hoạt động của các các đơn vị quản lý, bảo vệ rừng cần quy về một đầu mối là do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông quản lý, phân bổ cho toàn lực lượng Kiểm lâm. Có như vậy, công tác chỉ đạo, điều hành trong lực lượng kiểm lâm mới đạt hiệu quả cao trong thực hiện nhiệm vụ quản lý, bảo vệ rừng./.