Về nội dung, thơ của Bác trong đề tài này được chia làm hai nhóm: Một nhóm bài nói về những người cao tuổi Việt Nam một thời trong lửa đạn, một nhóm bài là lời tâm sự của Bác khi ở độ tuổi cao niên.
 |
Bác Hồ thăm hỏi người cao tuổi. Ảnh tư liệu |
Hình ảnh người cao tuổi Việt Nam một thời trong lửa đạn
Viết về nội dung này, trước tiên và chủ yếu Bác ngợi ca, động viên, khích lệ và vinh danh những người cao tuổi đã và đang trực tiếp tham gia công cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Từ những anh hùng trong lịch sử như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Phan Chu Trinh, đến các cụ đang trực tiếp tham gia công tác ở hậu phương, những lão du kích… Đó là lớp người một thời lăn lộn với phong trào cách mạng, cống hiến cả tuổi thanh xuân cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, đến nay vẫn nêu gương sáng, tiếp tục đóng góp sức lực còn lại của cuộc đời mình cho xã hội, để: "Góp phần xây dựng nước nhà phồn vinh".
Những vị tướng trong lịch sử được hiện lên với những hình ảnh oai phong, lẫm liệt. Lý Thường Kiệt là bậc "hiền nhân", đã từng đánh Đông dẹp Bắc: "Đuổi quân nhà Tống, đánh lui Chiêm Thành". Phan Chu Trinh với ý chí "kiên cường", "chọc trời khuấy nước" làm lay động cả đất trời.
Và đây là những người cao tuổi đương thời, họ đã kết tinh được những tinh hoa của dân tộc, phát huy truyền thống tốt đẹp, phẩm chất cao quý của lớp người đi trước, nên họ là những bậc "đáng kính", "phơ phơ tóc bạc, tinh thần vẫn cao":
Tuổi già nhưng chí không già,
Góp phần xây dựng nước nhà phồn vinh.
Tuổi cao, sức yếu, đó là quy luật của cuộc sống. Hơn ai hết những người cao tuổi hiểu rất rõ điều đó, song, làm được việc gì có ích cho nhà, có lợi cho nước là họ gắng làm:
Già dù yếu sức mang mang nhẹ
Trẻ cố ra công gánh gánh đầy.
(Tặng cụ Đinh Chương Dương)
Các cụ "gương mẫu", "khua gậy đi trước" làm gương cho con cháu:
Càng già, càng dẻo lại càng dai
Tinh thần gương mẫu chẳng nhường ai
Đôn đốc con em làm nhiệm vụ
Vuốt râu mừng xã hội tương lai.
(Tặng các cụ phụ lão)
Họ còn là lớp người từng trải, có kinh nghiệm; những kinh nghiệm được rút ra từ thực tiễn hoạt động của bản thân, từ những bài học lịch sử của dân tộc; nhất là kinh nghiệm chiến đấu của các bậc cha anh, những người đã từng hàng ngàn năm đương đầu với phong kiến phương Bắc và hàng trăm năm chống chọi với đế quốc phương Tây. Trong chiến đấu, có khi chỉ có "một ông già" với "một sợi dây" mà "làm cho điêu đứng một bầy địch nhân".
Đúc rút kinh nghiệm, kiên trì luyện tập, nên việc đánh giặc đã trở thành kĩ năng, kĩ xảo. Các bậc cao niên bước vào cuộc chiến với phong thái đường hoàng, chững chạc:
Tuổi cao ý chí càng cao
Múa gươm giết giặc ào ào gió thu.
(Tặng các cụ lão du kích)
Chiến đấu với quân thù mà thanh thản, khoan thai như đang múa trên sân khấu, có lẽ chỉ xuất hiện ở những lão du kích Việt Nam. Và cũng vì vậy, họ đã giành được chiến công lẫy lừng, để lại tiếng thơm cho muôn đời:
Sẵn sàng tiêu diệt quân thù,
Tiếng thơm Việt Bắc ngàn thu lẫy lừng.
(Tặng các cụ lão du kích)
Lời tâm sự của Bác khi Người ở tuổi cao niên
Bài thơ đầu tiên nói đến tuổi già của chính mình là bài "Không đề", được Bác viết vào năm 1949, lúc ấy Bác 59 tuổi:
Vì nước nên chưa nghĩ đến nhà,
Năm mươi chín tuổi vẫn chưa già.
Sau đó là bài thơ viết về tuổi sáu mươi, sáu ba. Điểm chung nhất ở những bài thơ này là vẫn hừng hực khí thế thanh xuân. Nếu như ở tuổi năm mươi chín, Bác thấy mình "vẫn chưa già", thì đến tuổi sáu mươi "hãy còn xuân chán" và đến tuổi sáu ba "vẫn là đương trai". Sở dĩ có được niềm lạc quan ấy là do Bác đã tìm ra cho mình bí quyết để giữ gìn sức trẻ. Đó là phải tạo cho mình có được cuộc sống "thanh đạm", trong sáng. Và nhất là phải biết sống sao cho có ích, sống là phải làm việc:
Ăn khỏe, ngủ ngon, làm việc khỏe
Trần mà như thế kém gì tiên!
(Sáu mươi tuổi)
Thế là, cuộc đời không phải chỉ có "ăn khỏe, "ngủ ngon" mà còn phải "làm việc" nữa. Có như vậy, cuộc sống mới thật sự hạnh phúc. Một quan niệm rất mới, rất cách mạng, khác với nếp nghĩ "ăn được ngủ được là tiên" của người xưa. Khi Bác 78 tuổi, ngày 20 tháng 5 năm 1968, trong không khí tổng tiến công như vũ bão của tết Mậu Thân, Bác cảm hứng viết bài thơ về tuổi tác của mình:
Bảy mươi tám tuổi chưa già lắm
Vẫn vững hai vai việc nước nhà
Kháng chiến dân ta đang thắng lớn
Tiến bước ta cùng con em ta.
(Không đề)
Mãi tám năm sau của cái tuổi "thất thập cổ lai hi", Bác mới nhận ra là mình đã già, nhưng vẫn khẳng định "chưa già lắm". Bác vẫn thấy mình còn đủ sức cùng toàn dân, cùng lớp trẻ trong công cuộc chống Mỹ cứu nước. Những bài thơ của Bác viết vào thời điểm này cũng hào hứng, dào dạt như chiến thắng của quân và dân trong cuộc tổng tiến công. Bác vui mừng chuẩn bị sức khỏe: Kiêng rượu, kiêng thuốc, tập leo núi… để đủ sức đi thăm và động viên đồng bào miền Nam:
Thuốc kiêng rượu cữ đã ba năm
Không bệnh là tiên sướng tuyệt trần
Kháng chiến miền Nam đang thắng lớn
Một năm là cả bốn mùa Xuân.
(Vô đề)
Niềm vui chiến thắng tràn ngập trong tâm hồn Bác. Bác sung sướng vì đã khỏe lên để có thể tiếp tục cùng quân dân cả nước đưa cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn, để non sông ta, đất nước ta "một năm là cả bốn mùa Xuân".