Toàn cảnh Lễ trao Giải thưởng văn học và Giải Nhà văn nữ ấn tượng năm 2022.
Văn học không thể rời bỏ được những vẻ đẹp của đời sống
Tại lễ trao giải, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam bày tỏ: Hôm nay chúng ta được chúc mừng hai hình thức của tác phẩm nghệ thuật. Một tác phẩm viết trên trang giấy và một tác phẩm viết trong chính cuộc đời mỗi chúng ta. Văn bản nghệ thuật là một văn bản đa văn bản, văn bản đầu tiên là do nhà thơ nhà văn làm ra, còn văn bản thứ hai phụ thuộc vào thế giới bên trong của mỗi bạn đọc, cho dù họ là ai. Nếu không có sự vị tha, chia sẻ, thấu hiểu thì chúng ta sẽ không có trang sách nhân văn nào cả. Các tác giả được giải thưởng hôm nay họ đã viết nên những trang viết đẹp đẽ. Các hội đồng đã làm việc vô cùng nghiêm minh và họ đã quyết định bằng chuyên môn, bằng sự đàng hoàng và bằng tư cách văn chương của họ. Mỗi câu chữ của các tác giả trong các tác phẩm đều hướng về phía ánh sáng, phía nhân tính, phía những điều tốt đẹp nhất. Con đường của những tác phẩm đó đi đến đâu còn phụ thuộc vào thời gian nhưng qua đó chúng ta có thể thấy, văn học đang mang lại những điều quan trọng. Đó là những vẻ đẹp mới, nghệ thuật mới, phát hiện mới, giọng nói mới nhưng cũng khẳng định chúng ta không thể rời bỏ được những vẻ đẹp của đời sống này.
"Giá trị của văn học nghệ thuật rất quan trọng, nó góp phần tạo ra phẩm giá của con người", nhà thơ Nguyễn Quang Thiều khẳng định.
Giải thưởng Văn học năm 2022 của Hội Nhà văn Việt Nam có 161 tác phẩm được đề cử tham dự. Trong đó, thể loại văn xuôi là 50 tác phẩm, thơ là 61 tác phẩm, lí luận phê bình là 14 công trình, văn học dịch là 19 tác phẩm và văn học thiếu nhi là 17 tác phẩm.
Hội Nhà văn Việt Nam quyết định trao Giải thưởng Văn học năm 2022 cho 5 tác phẩm, gồm: Hạng mục văn xuôi là tiểu thuyết Bửu Sơn Kỳ Hương của Lý Lan (Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh); Hạng mục thơ là tập thơ Ngàn bài thơ khác của Trần Lê Khánh (Nhà xuất bản Hội Nhà văn) và tập thơ Bóng của ý nghĩ của Nguyễn Bảo Chân (Nhà xuất bản Thế giới); Hạng mục văn học dịch là tiểu thuyết Hiệp sĩ thánh chiến do dịch giả Nguyễn Hữu Dũng dịch từ tác phẩm của tác giả Ba Lan Henryk Sienkiewicz (Nhà xuất bản Văn học); Hạng mục văn học thiếu nhi là tập truyện dài Thung lũng Đồng Vang của Trung Sỹ (Nhà xuất bản Trẻ).
Nói về giải thưởng năm nay, nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội cho biết: “Nếu ví toàn bộ mọi hoạt động văn học như một cái cây, thì hiển nhiên các sáng tác sẽ là hoa trái của cây đó. Và phải chấp nhận thêm một hiển nhiên nữa, đấy là: chất lượng cùng với số lượng hoa trái trên cây luôn thăng giáng, đầy vơi rất khó đoán định theo sức vóc của từng mùa và từng năm.
Việc xét và trao giải thưởng 2022 là lựa chọn hoa trái tiêu biểu trong một mùa, trên nền tảng mặt bằng sáng tác của năm. Đó là sự ghi nhận công sức lao động sáng tạo của các hội viên nói riêng, của những người hoạt động và sáng tác văn học nói chung. Có thể tin rằng những tác phẩm được lựa chọn tôn vinh năm nay, về căn bản là hoàn toàn xứng đáng, vì đã đáp ứng các tiêu chí trong hệ thống giải thưởng, trên cả phương diện nội dung lẫn hình thức nghệ thuật. Mọi hạng mục giải thưởng đều được lựa chọn với tinh thần dân chủ, khách quan, có đòi hỏi khắt khe, đồng thời cũng có những ưu ái mang tính khích lệ, tuy nhiên, trên hết vẫn là ý thức tuân thủ đúng quy trình, tôn trọng đúng nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số. Tất cả những sự tuân thủ này, cuối cùng chỉ để nhằm thúc đẩy xu hướng hoạt động văn học ngày càng lành mạnh hơn, chuyên nghiệp hơn, chất lượng hơn, điều mà toàn thể hội viên cũng như tập thể Ban Chấp hành khoá 10 mong mỏi vươn tới”.
Những tác phẩm, tác giả xứng đáng được tôn vinh
Trong đánh giá tổng kết giải thưởng, nhà văn Nguyễn Bình Phương cũng đã có những nhận định chi tiết, xác đáng về từng tác phẩm được trao giải. Theo đó, Bửu Sơn Kỳ Hương lấy bối cảnh Nam Bộ tại điểm giao nhau giữa hai thế kỉ 19 và 20, để làm nền chính. Đây là thời kì đầy những biến cố, tạo ra các xung lực mạnh mẽ từ những cặp tình thế như: tiếp nhận và đối đầu, khước từ và níu kéo, đập vỡ và hàn gắn, trên các khía cạnh cả về sự kiện thực tế lẫn tinh thần. Qua sự chìm nổi của một gia tộc người Hoa trong hành trình hoà nhập với số phận người bản địa, tác giả đã dựng lại một cách hết sức sống động không khí của vùng đất lục tỉnh trước sự biến đổi mang tính bước ngoặt lịch sử. Về nghệ thuật, Bửu Sơn Kỳ Hương chọn con đường tự sự với giọng trần thuật dồi dào khí lực, hào sảng, gần gũi trong một cấu trúc tự nhiên, làm bật lên cá tính, phong cách của con người và nét văn hoá đặc sắc vùng Nam Bộ. Đây là tác phẩm có kĩ thuật nhuần nhuyễn, vượt qua khỏi những gượng ép để tiến tới một cảm quan hiện đại với sự tinh giản mà vẫn hết sức khoáng đạt.
Thay mặt Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa 10 và Ban Chung khảo giải thưởng, nhà văn Nguyễn Bình Phương đã có những nhận định chi tiết, xác đáng về từng tác phẩm được trao giải.
Bóng của ý nghĩ là tập thơ tràn đầy sự chân thành của rung cảm và nhận thức, thể hiện qua những suy tư về vị thế và thân phận một cá nhân trong tương quan với thế giới xung quanh. Ở đấy, ta có thể bắt gặp niềm hân hoan của tinh thần lãng mạn, bắt gặp nỗi buồn của những đổ vỡ cùng lòng kiêu hãnh của ý nghĩ thiện tâm. Ta cũng bắt gặp cả nỗi khắc khoải muốn níu giữ vẻ đẹp mong manh của kí ức trước một hiện tại đầy hấp lực sống mà cũng tiềm tàng vô số những bất trắc, khó lường. Tác giả Bóng của ý nghĩ có ý thức trong việc tiết giảm cảm xúc, chọn lọc hình ảnh, ngôn ngữ và hướng tới trường liên tưởng rộng. Tập thơ Bóng của ý nghĩ đã phần nào đạt tới sự đượm chín trên cả phương diện nội dung lẫn hình thức thể hiện trong hành trình sáng tác của tác giả Nguyễn Bảo Chân.
Ở khía cạnh khác, khi chọn thuần khiết hình thức thơ ngắn trong cả tập Ngàn bài thơ khác, tác giả Trần Lê Khánh đã cho thấy sự trăn trở với hình thức biểu đạt của mình. Tập thơ có lượng bài khá lớn, nhưng ít gây cảm giác nặng nề, ức chế, vì số câu chữ trong mỗi bài hết sức tiết giảm. Với tập thơ này, ở những bài thực sự nổi trội, người đọc có thể nhận ra cách tiếp cận, cách nghĩ, cách cảm mang một tinh thần, một mĩ cảm riêng biệt của tác giả. Tinh thần ấy, mĩ cảm ấy đôi lúc giúp nhà thơ đạt được cái nhìn xuyên qua các lớp hiện thực để phổ những cảm quan cá nhân lên sự vật, hiện tượng, từ đó tạo ra một thế giới mang biểu nghĩa khác. Ưu điểm trong Ngàn bài thơ khác hứa hẹn con đường tiến về phía trước của tác giả khá rộng mở, vì thế cần được ghi nhận, tôn vinh kịp thời không chỉ cho cụ thể nhà thơ Trần Lê Khánh, mà rộng hơn, cho tất cả những ai đủ can đảm mang tới sự khác biệt trong địa hạt thơ ca.
Chuyên ngành lí luận phê bình có 14 tác phẩm tham sự xét giải năm 2022. Qua thảo luận, phân tích đánh giá, phần lớn các thành viên Hội đồng Sơ khảo đều cho rằng tác phẩm dự xét giải năm nay chưa đáp ứng được những tiêu chí của giải, vì thế, không có tác phẩm nào vượt quá bán số phiếu để đề cử lên Hội đồng Chung khảo. Hội đồng Chung khảo nhận thấy sự lựa chọn, đánh giá của Hội đồng Sơ khảo là có cơ sở, đã bao quát đầy đủ, nên hoàn toàn tôn trọng và đồng thuận với quyết định này. Có nghĩa rằng, việc để trống hạng mục giải thưởng của chuyên ngành lí luận phê bình là hoàn toàn thoả đáng, chính xác trong tương quan mặt bằng của năm nay với tiêu chí mà giải thưởng đặt ra.
Các tác giả đoạt Giải thưởng văn học năm 2022.
Hiệp sĩ thánh chiến của văn hào Henryk Sienkiewicz, do dịch giả Nguyễn Hữu Dũng chuyển ngữ là công trình dịch có chất lượng, bám sát và lột tả được tinh thần của tác phẩm với ngôn ngữ tiếng Việt sinh động, chau chuốt. Về nội dung, bộ tiểu thuyết 2 tập này dựng lại thời kì lịch sử trong đó liên minh Ba Lan - Litva chống lại cuộc bành trướng của dòng tu Giáo đoàn Thánh chiến. Đây được coi là tiểu thuyết sử thi lớn nhất của văn học Ba Lan. Việc có được bản dịch tốt của bộ tiểu thuyết lịch sử kinh điển này chắc chắn sẽ mang tới những kinh nghiệm sáng tác quý báu cho các nhà văn Việt Nam trong thể loại tiểu thuyết lịch sử, một xu hướng đang được quan tâm rộng rãi hiện nay. Nhắc như vậy cũng là để cùng nhau ý thức thêm rằng vấn đề dịch văn học cần được lưu tâm, cần được nới rộng thêm ra ở các khuynh hướng, các giai đoạn văn học khác, vì đây là chuyên ngành có khả năng gây tác động và gia tăng tính kích hoạt rất lớn với môi trường sáng tác trong nước.
Thể loại văn học thiếu nhi, tác phẩm Thung Lũng Đồng Vang của tác giả Trung Sỹ đã đạt được số phiếu tuyệt đối để giành giải thưởng. Với độ dài tương đối chừng mực của thể loại truyện vừa, Thung Lũng Đồng Vang là tác phẩm viết hết sức sinh động, trong trẻo về thiên nhiên, muông thú, cũng như những nét sinh hoạt văn hóa độc đáo của một vùng đất đan xen cộng đồng các dân tộc Việt Nam anh em. Văn phong của Thung Lũng Đồng Vang có duyên, nhẹ nhàng nhưng cũng giàu cảm xúc, không chỉ phù hợp với tâm lí tiếp nhận của bạn đọc trẻ mà chắc hẳn sẽ chinh phục được mọi lứa tuổi người đọc khác nhau.
Nhằm ghi nhận, tôn vinh những nỗ lực, sáng tạo của các nhà văn nữ Việt Nam trong cuộc sống và sự nghiệp, đặc biệt là những đóng góp trong cộng đồng, đồng thời khuyến khích, cổ vũ, động viên các nhà văn nữ nâng cao chất lượng sống, góp phần nhân lên các giá trị sống tốt đẹp, nhân ái, phù hợp với truyền thống, nhân cách của người phụ nữ Việt Nam, giải thưởng Nhà văn nữ ấn tượng đã được trao cho hai nhà văn: nhà văn, dịch giả Nguyễn Bích Lan ở Hà Nội và nhà văn Nguyễn Thị Kim Hòa ở Ninh Thuận.
Hai nhà văn nữ Nguyễn Bích Lan và Nguyễn Thị Kim Hòa do điều kiện sức khỏe nên đều không thể có mặt tại lễ trao giải. Bên cạnh thành tích trong văn chương, hai nhà văn còn là tấm gương về sự tự học, vươn lên trong nghịch cảnh và có nhiều đóng góp cho cộng đồng.
VNQD