Đưa công nghệ thông tin vào kiểm soát thị trường thuốc

Những bất an với thuốc

Giữa tháng 5, lực lượng công an đã phát hiện 2 nhà thuốc tại Hà Nội có bán các loại thuốc có định lượng thành phần chính chỉ đạt từ 6,3-17,2% so với thông tin ghi trên nhãn. Nhiều loại thuốc sau đó được xét nghiệm và cho thấy là thuốc giả.

Đáng chú ý, các loại thuốc bị phát hiện được sử dụng trong việc điều trị đái tháo đường, tim mạch, trào ngược dạ dày - thực quản, dự phòng cúm A - B…

Cách đó không lâu, Công an tỉnh Thanh Hóa cũng triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán thuốc chữa bệnh giả quy mô lớn. Cơ quan chức năng đã thu giữ gần 10 tấn thuốc chữa bệnh giả và nguyên liệu để sản xuất 21 loại thuốc tân dược và thuốc chữa bệnh xương khớp giả.

Càng nhiều vụ việc được phát hiện, càng khiến người dân hoang mang, lo lắng. Thuốc là mặt hàng liên quan trực tiếp tới sức khỏe, thế nhưng phần lớn người tiêu dùng không hiểu rõ thành phần và tác dụng của thuốc. Nhiều người đặt câu hỏi, liệu rằng lọ thuốc mình đang uống, hộp siro mình đang cho con sử dụng có thực sự an toàn?

Tại Đắk Nông, những năm gần đây, ngành chức năng chưa ghi nhận trường hợp buôn bán thuốc giả. Song trước thực tế một số địa phương khác đã phát hiện thuốc giả lưu hành trên thị trường, người tiêu dùng tại Đắk Nông không khỏi lo lắng, bất an.

Chị Nguyễn Thị Thủy, trú phường Nghĩa Trung, TP. Gia Nghĩa chia sẻ: “Đối với gia đình tôi, khi bị một số bệnh thông thường như cảm cúm, đau bụng, ho… thường tự đi mua thuốc chứ không khám bác sĩ. Việc mua và dùng thuốc kém chất lượng hoàn toàn có thể xảy ra bởi bản thân tôi không hiểu nhiều về thuốc tây và chỉ biết đặt niềm tin vào người bán thuốc”.

Mối lo của người tiêu dùng ngày càng gia tăng khi thị trường thuốc hiện nay rất đa dạng. Không chỉ được bày bán tại các quầy thuốc, nhà thuốc mà “chợ thuốc” còn tràn lan trên mạng xã hội như facebook, zalo, tiktok và thậm chí cả các sàn thương mại điện tử.

Hay như tại chợ phiên cuối tuần tại xã Đắk R’măng, xã Đắk Som, huyện Đắk Glong, không khó để mua được thuốc với công dụng có thể trị nhiều loại bệnh. Đa phần trên bao bì thuốc ghi hoàn toàn bằng tiếng nước ngoài và được người bán, người mua phân biệt bằng màu sắc như thuốc xanh, thuốc đỏ…

Sự dễ dãi trong mua, bán thuốc, nhất là thuốc không kê đơn khiến người dân có cảm giác thuốc là một loại hàng hóa thông thường. Thuốc như bó rau ngoài chợ hoặc hộp bánh trên kệ hàng siêu thị. Ai cũng có thể tiếp cận thuốc, ai cũng có thể bán thuốc online, thuốc xách tay mà không có một chứng chỉ, kiến thức y dược gì.

Ứng dụng CNTT quản lý thuốc

Tình trạng bán, mua thuốc không đơn rất phổ biến, kể cả các loại thuốc kê đơn, thuốc kháng sinh. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng kháng thuốc tại Việt Nam.

Để người dân sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả, ngành Y tế đã triển khai hệ thống liên thông đơn thuốc quốc gia giúp việc quản lý đơn thuốc minh bạch, rõ ràng. Trong đó, hệ thống quản lý thuốc kê đơn có đầy đủ mã cơ sở khám chữa bệnh, mã bác sĩ, mã đơn thuốc. Những dữ liệu này được liên thông, tập trung trên hệ thống quản lý thuốc kê đơn.

Cụ thể, Thông tư số 02/2018/TT-BYT ngày 22/1/2018 của Bộ Y tế, các cơ sở bán lẻ thuốc phải thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin CNTT.

Đối với nhà thuốc, từ ngày 1/1/2019, phải có thiết bị và triển khai ứng dụng CNTT, thực hiện kết nối mạng để kiểm soát xuất xứ, giá cả, nguồn gốc thuốc mua vào, bán ra. Đối với tủ thuốc trạm y tế xã, từ ngày 1/1/2021, phải thực hiện kết nối mạng và ứng dụng CNTT trong quản lý thuốc.

Việc triển khai ứng dụng CNTT nhằm bảo đảm kiểm soát xuất xứ, giá cả, nguồn gốc thuốc mua vào, bán ra. Đây cũng là giải pháp để chuyển thông tin về việc mua bán thuốc, chất lượng thuốc giữa nhà cung cấp với khách hàng, cũng như chuyển giao thông tin cho cơ quan quản lý khi được yêu cầu, đặc biệt là chấn chỉnh tình trạng bán thuốc không theo đơn.

Trong khi đó, việc kê đơn thuốc điện tử tại các cơ sở y tế ở Việt Nam được quy định chi tiết tại Thông tư số 27/2021/TT-BYT của Bộ Y tế ngày 20/12/2021 và được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư số 4/2022/TT-BYT ngày 12/7/2022.

Theo đó, đơn thuốc điện tử được lập, hiển thị, ký số, chia sẻ và lưu trữ bằng phương thức điện tử, có giá trị pháp lý tương đương với đơn thuốc giấy truyền thống. Điều này áp dụng cho cả đơn thuốc ngoại trú và đơn thuốc cấp cho người bệnh nội trú khi ra viện

Thông tư số 04/2022/TT-BYT đã điều chỉnh lộ trình thực hiện kê đơn thuốc điện tử, đối với các bệnh viện từ hạng 3 trở lên phải hoàn thành việc triển khai kê đơn thuốc điện tử trước ngày 31/12/2022; đối với các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh khác phải hoàn thành trước ngày 30/6/2023.

Mặc dù đã “chốt” thời gian nhưng hiện nay, nhiều cơ sở khám chữa bệnh tư nhân trên địa bàn chưa thực hiện liên thông đơn thuốc. Đặc biệt, tới thời điểm này vẫn có cơ sở khám chữa bệnh kê đơn thuốc truyền thống (tức đơn thuốc viết tay) hoặc kê đơn trên phần mềm nhưng không đúng chuẩn quy định của Thông tư 04/2022/TT-BYT; kê đơn trên phần mềm nhưng không liên thông về hệ thống.

Việc thiếu đồng bộ dẫn tới khả năng không xác minh được đơn thuốc có thật hay không, giúp cho các cơ sở bán thuốc thuận lợi trong việc tạo ra đơn thuốc để chứng minh xuất nhập tồn với cơ quan quản lý Nhà nước. Điều này tạo ra lỗ hổng trong quản lý mua bán thuốc theo đơn, khiến thuốc giả dễ dàng đến tay người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Túy, Trưởng Phòng Nghiệp vụ Dược, Sở Y tế tỉnh Đắk Nông cho biết, hiện nay, các cơ sở khám, chữa bệnh công lập và nhà thuốc đã triển khai lắp đặt hệ thống liên thông đơn thuốc quốc gia, từ đó giúp ngành chức năng quản lý tốt việc truy xuất nguồn gốc thuốc, ngăn chặn thuốc giả, thuốc kém chất lượng. Đây cũng là giải pháp nâng cao trách nhiệm đối với các bác sĩ, nhà thuốc trong việc cắt thuốc cho người bệnh.

Nhìn nhận thực tế nhiều phòng khám tư nhân (phần lớn là phòng khám thanh toán bảo hiểm y tế) chưa liên thông với hệ thống liên thông đơn thuốc quốc gia, ông Nguyễn Túy cho rằng, điều này gây khó khăn chung trong việc quản lý thuốc, tạo kẽ hở để thuốc giả, thuốc kém chất lượng tồn tại trên thị trường. Trong thời gian tới, ngành Y tế sẽ quyết liệt thực hiện các biện pháp nhằm “đưa vào khuôn khổ” hoạt động của các phòng khám tư nhân, nhất là trong việc kê đơn, bán thuốc cho người bệnh.