Dự báo mùa sầu riêng “nóng” ở Đắk Lắk, liệu còn cảnh mua bán giành giật, thổi giá, mất uy tín?

Sầu riêng lập kỷ lục mới

Chỉ tính riêng từ năm 2016 đến 2022, tổng diện tích sầu riêng cả nước tăng từ 32.000ha lên hơn 112.200ha; năng suất sầu riêng tăng nhẹ từ 14,7 - 15,7 tấn/ha; sản lượng sầu riêng tăng cao, từ 366.000 tấn lên hơn 863.000 tấn.

Từ vị trí thứ 5 sau cam, bưởi, xoài, chuối, đến năm 2022, sầu riêng xếp thứ 2 sau cây chuối, chiếm 11% diện tích cây ăn quả của cả nước.

Năm 2023, giá thu mua sầu riêng dao động từ 60.000 - 90.000 đồng/kg. Tổng giá trị thu về của niên vụ sầu riêng từ 1,0-1,2 tỷ đồng/ha, trừ các khoản chi phí thì lợi nhuận thu về khoảng 0,7 tỷ đồng/ha.

Trải qua một năm tăng trưởng đột biến và bội thu, nhiều hộ nông dân ở đây như đang "bay cao" cùng giấc mơ của mình.

Cây sầu riêng được đẩy lên vị thế độc tôn, giúp họ thoát cảnh nợ nần, thậm chí trở thành nhà giàu chỉ sau một vụ sầu riêng đầy sôi động.

Theo báo cáo từ Sở NNPTNT Đăk Lăk, năng suất sầu riêng của tỉnh này hiện cao hơn nhiều so với các tỉnh Tây Nguyên nhưng lại thấp hơn so với An Giang và Tiền Giang.

Lý do là phần lớn diện tích sầu riêng cho sản phẩm trồng từ năm 2017 (6 - 7 năm) nên chưa đạt năng suất tối đa; thiếu kinh nghiệm chăm sóc; thời tiết diễn biến thất thường khiến cây bị gãy cành, rụng trái, thối trái; thời điểm cây ra hoa kết trái cây bị nấm bệnh làm giảm khả năng đậu quả.

Hiện trên địa bàn tỉnh có 68 vùng trồng sầu riêng đã được phía Trung Quốc cấp mã số, với tổng diện tích khoảng 2.521ha. Trong đó, huyện Krông Pắc có 37 vùng trồng với tổng diện tích khoảng 1.857ha. Về cơ sở đóng gói sầu riêng, phía Trung Quốc cũng đã cấp mã số cho 23 cơ sở.

Chính quyền và người dân Đăk Lăk không giấu được niềm vui khi nhìn lại bước tăng trưởng "ngoài sức tưởng tượng" của ngành sầu riêng tỉnh nhà năm 2023: Tỉnh Đăk Lăk vượt lên vị trí dẫn đầu cả nước về quy mô trồng với 32.785ha, hứa hẹn sớm xô đổ kỷ lục của Tiền Giang về sản lượng sầu riêng số một Việt Nam (293.000 tấn).

"Siết" quản lý mã số vùng trồng

Ông Nguyễn Huy Hoàng- Trưởng phòng NNPTNT huyện Krông Pắc cho biết: "Krông Pắc hiện có 8.000ha sầu riêng, trong đó có 4.000ha đang cho thu hoạch.

Là đơn vị đi đầu tham mưu trong cấp mã vùng trồng, mã cơ sở đóng gói nhưng chính địa phương cũng đang lúng túng. Phổ biến là tình trạng chủ vườn chưa thực hiện đúng, chưa hiểu quyền nghĩa vụ, chưa ghi chép đầy đủ hồ sơ sản xuất. Hồ sơ quản lý mã vùng trồng còn đơn giản, lỏng lẻo.

Có vườn đã nằm trong mã vùng trồng nhưng chủ vườn… không biết. Nhiều thông tin về quản ý mã vùng trồng không đúng thực tế. Tính bền vững các chuỗi liên kết chưa cao, chủ yếu "thuận mua vừa bán". Đa số các đối tác nơi xa đến thu mua, khiến việc phối hợp pháp lý, quy định khó khăn".

Trong khi đó, ông Nguyễn Hữu Tiến, đại diện Hợp tác xã Tân Lập Đông (huyện Krông Búk) chia sẻ: "Cần có cách tách bạch các sản phẩm có mã vùng trồng và không có. Các đơn vị thu mua cũng cần ưu tiên các vườn có mã, không để lẫn lộn như hiện nay.

Cần có tiếng nói chung, tránh "qua mùa xong chuyện". Người dân đang phấn khởi vì được mùa được giá nhưng rõ ràng cách làm này không bền. Mọi thứ cần được quản lý quyết liệt và chặt chẽ hơn".

Đăk Lăk tiên phong trong việc thành lập hiệp hội sầu riêng. Dù đã được thành lập hơn 1 năm nhưng ông Lê Anh Trung - Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk thừa nhận: "Hiệp hội có 150 thành viên, chủ yếu là chủ vườn và chủ doanh nghiệp kinh doanh sầu riêng.

EU tăng cảnh báo 10% vì chất lượng sầu riêng Việt Nam không đạt, Nhật cũng từng yêu cầu tiêu hủy 1 lô hàng.

Nếu không thay đổi kịp thời, thị trường Trung Quốc cũng có thể ảnh hưởng. Ai cũng thấy rằng cần phải hành động nhanh và quyết liệt để cải thiện chất lượng và bảo vệ hình ảnh cho sầu riêng Việt Nam, nhưng thực tế đang gặp nhiều cái khó.

Đơn cử, việc kiểm soát chất lượng ngay tại vùng trồng chưa tốt. Việc kiểm tra bất chợt và thường niên cần phối hợp với hiệp hội để đồng bộ. Tuy nhiên, hiện tại Hiệp hội thiếu người và hoàn toàn không có kinh phí để hoạt động".

Ông Nguyễn Hoài Dương- Giám đốc Sở NNPTNT Đăk Lăk nhấn mạnh: "Đăk Lăk xác định sẽ tham gia tích cực vào thị trường 2 tỷ USD xuất khẩu sầu riêng.

Hiện địa phương còn nhiều tồn tại, vướng mắc, hệ lụy. Dễ nhận thấy nhất là kỹ thuật hạn chế, không rành quy định xuất khẩu, liên kết vùng trồng với nhau còn lỏng lẻo.

Các chủ vườn ghi nhật ký sản xuất chưa bài bản, thiếu nghiêm túc, hái quả non, gian lận thương mại. Náo loạn khi tranh mua tranh bán là vấn đề nóng, chưa có giải pháp rốt ráo".

Ông Nguyễn Thiên Văn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đăk Lăk ví von: "Sự liên kết giữa các chủ vườn, hợp tác xã, doanh nghiệp chủ yếu là mạnh ai nấy làm.

Giống như bao khoai, bỏ hết vào bao thì nó là một khối, đổ ra thì mạnh củ nào củ nấy lăn. Chúng ta phải quản lý được chuỗi liên kết, đó là mấu chốt. Đặc sản vùng miền tạo ra cơ hội. Nhưng lợi thế cạnh tranh phải từ bàn tay khối óc. Cần lưu ý phát triển theo quy hoạch, phát triển bền vững, nông nghiệp xanh, nông nghiệp số".

Tỉnh Đăk Lăk cũng đang phải đối diện với thực tế khá đau đầu là do trúng mùa, trúng giá, nhiều người đổi đời nên "người người, nhà nhà đổ xô trồng sầu riêng".

Nhiều hộ không ngần ngại phá bỏ những cây công nghiệp đang thu hoạch như cà phê, mắc ca. Trong tương lai gần, khó tránh khỏi việc cung vượt cầu, một số vùng trồng không phù hợp, không chủ động nguồn nước tưới. Việc này gây gãy đổ trong quy hoạch vùng trồng, gây thiệt hại về năng suất và chất lượng sầu riêng của tỉnh.

Việc "phất lên" từ cây sầu riêng là quá bất ngờ đối với người dân và chính quyền sở tại. Ngổn ngang trong quản lý, vận hành sản xuất và kinh doanh sầu riêng là tất yếu.

Vấn đề còn lại là chính quyền và người dân có đủ quyết tâm để thay đổi thật nhanh, bắt kịp tốc độ phát triển của loại cây nông nghiệp "đẻ trứng vàng" này hay không mà thôi.