Hơn nửa trong tổng số doanh nghiệp gặp khó
Nhận thức rõ vai trò then chốt của phát triển bền vững, nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực như lương thực - thực phẩm, dệt may, cơ khí... đang chủ động chuyển mình theo hướng xanh hóa. Tuy nhiên, để hiện thực hóa các chiến lược dài hạn này, họ phải đối mặt với bài toán lớn về vốn đầu tư – một yếu tố không thể thiếu cho quá trình đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất và đảm bảo các tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe.
Ông Thomas Jacobs – Giám đốc Quốc gia Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) phụ trách Việt Nam, Campuchia và Lào – chỉ rõ: “Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Tuy nhiên, hiện nay, tín dụng xanh mới chỉ chiếm chưa tới 5% tổng dư nợ toàn thị trường, trong khi thị trường trái phiếu khí hậu vẫn đang trong giai đoạn hình thành và chưa thực sự phát triển rõ nét.”
Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tính đến cuối năm 2024, tổng dư nợ tín dụng xanh đạt khoảng 520.000 tỷ đồng, tương đương hơn 20 tỷ USD, chỉ chiếm 4,5% tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống. Trong đó, lĩnh vực năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) chiếm tỷ trọng lớn nhất (khoảng 47%), tiếp theo là xử lý chất thải (14%) và sản xuất sạch hơn (10%).
Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều doanh nghiệp – đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) – vẫn gặp không ít trở ngại khi tiếp cận các nguồn tín dụng xanh, chủ yếu do thiếu tài sản thế chấp, hồ sơ kỹ thuật chưa đạt chuẩn, và chưa có quy trình đánh giá môi trường – xã hội đầy đủ.
Ông Đinh Hồng Kỳ – Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA) – nhận định: “Hiện nay, nhu cầu tín dụng xanh đang rất lớn khi nhiều doanh nghiệp mong muốn thực hiện quá trình chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh. Tuy nhiên, phần lớn những doanh nghiệp đủ năng lực triển khai lại là các tập đoàn lớn. Trong khi đó, theo số liệu từ VCCI, khoảng 98% doanh nghiệp tại Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhưng tới 65% trong số đó gặp khó khăn khi tiếp cận vốn xanh.”
Một số gói tín dụng xanh hiện đang triển khai tại Việt Nam bao gồm:
Gói tín dụng xanh của BIDV: Hợp tác với Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), BIDV triển khai gói tài chính trị giá 100 triệu USD dành cho các dự án năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng, ưu tiên cho doanh nghiệp ngành điện mặt trời, điện sinh khối và điện gió.
Gói hỗ trợ của HSBC Việt Nam: Dành cho doanh nghiệp có dự án xanh hoặc cải tiến quy trình thân thiện với môi trường, với mức lãi suất ưu đãi hơn từ 0,5–1% so với gói vay thông thường.
Chương trình E-Enhance của AFD (Cơ quan Phát triển Pháp): Hợp tác với một số ngân hàng nội địa như TPBank, hỗ trợ các doanh nghiệp SMEs đầu tư vào công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng, và sản xuất bền vững.
Từ góc nhìn thực tế, tại Hội thảo “Hành trình chuyển đổi xanh và các giải pháp tài chính – công nghệ” ngày 21/4, bà Nguyễn Thị Thu Thảo – đại diện Tập đoàn Gemadept – cho biết, để tiếp cận được tín dụng xanh, doanh nghiệp phải xác định rõ các chỉ số KPI cụ thể, có thể đo lường, kiểm chứng, và phù hợp với chiến lược phát triển xanh của chính doanh nghiệp. Đây là cơ sở để các tổ chức tín dụng xét duyệt và đồng hành trong quá trình giải ngân.
Bà Thảo cũng cho rằng: lãi suất và các ưu đãi của tín dụng xanh tuy hấp dẫn hơn so với các khoản vay thương mại thông thường, nhưng không nên kỳ vọng ở mức lãi suất quá thấp.
Thay vào đó, giá trị lớn nhất chính là việc doanh nghiệp được khẳng định uy tín qua sự lựa chọn của các tổ chức tài chính quốc tế hoặc ngân hàng trong nước – như một hình thức “chứng nhận xanh” trên thị trường.
Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao thương hiệu, mà còn thu hút các nhà đầu tư có cùng định hướng phát triển bền vững.
“Bên cạnh lợi ích tài chính, việc được thẩm định bởi bên thứ ba (các tổ chức tài chính uy tín), cùng với danh tiếng doanh nghiệp được nâng cao nhờ quá trình chuyển đổi xanh, là những giá trị không thể đong đếm bằng tiền,” bà Thảo nhấn mạnh.
Ngân hàng khó hạ lãi suất
Tại Diễn đàn Hợp tác xã Quốc gia năm 2025 với chủ đề “Chuyển đổi sản xuất xanh cho phát triển bền vững” do Tạp chí Kinh doanh tổ chức, TS. Cấn Văn Lực – Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV – đã thẳng thắn chỉ ra rằng phần lớn doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn chỉ đang trong giai đoạn khởi đầu của quá trình chuyển đổi xanh.
Một trong những rào cản lớn nhất đối với tiến trình này là việc Việt Nam chưa xây dựng được một khung pháp lý hoàn chỉnh và hệ thống chính sách đồng bộ, nhất quán, đặc biệt ở các lĩnh vực then chốt của tăng trưởng xanh.
Việc thiếu các quy định rõ ràng về phân loại, xác nhận dự án xanh, tiêu chí và tiêu chuẩn xanh cụ thể đã khiến các tổ chức tín dụng gặp nhiều khó khăn trong việc thẩm định, đánh giá dự án. Hệ quả là hoạt động cho vay trở nên thiếu minh bạch, tiềm ẩn nhiều rủi ro.
TS. Cấn Văn Lực cũng chỉ ra thách thức về cơ chế phối hợp và chính sách ưu đãi cho các hoạt động xanh. Theo ông, sự liên kết giữa các cấp, các ngành hiện vẫn còn rời rạc; trong khi đó, các công cụ hỗ trợ như ưu đãi tài chính, tín dụng, thuế hay các chính sách thúc đẩy hệ sinh thái chuyển đổi xanh chưa đủ mạnh để tạo động lực chuyển biến thực chất.
Từ góc độ của ngành ngân hàng, ông Lực khẳng định không thể kỳ vọng vào mức lãi suất cho vay quá thấp đối với các dự án xanh. Bởi bản chất của chuyển đổi xanh là quá trình đầu tư dài hạn, chi phí đầu vào cao, trong khi mức độ rủi ro không hề nhỏ, với không ít doanh nghiệp thất bại hoặc chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Vì vậy, mức lãi suất hợp lý cho tín dụng xanh cần ở mức trung bình trở lên. Theo ông, điều này càng cho thấy vai trò điều phối, dẫn dắt của Nhà nước là vô cùng cần thiết.
Trong nỗ lực hỗ trợ doanh nghiệp, BIDV đã triển khai nhiều chương trình tín dụng xanh, bao gồm các sản phẩm như khoản vay xanh, trái phiếu phát triển bền vững, tài trợ thương mại xanh và dịch vụ tư vấn ESG.
Tính đến cuối năm 2024, ngân hàng đã tài trợ cho hơn 1.600 khách hàng, với gần 2.000 dự án xanh, tổng dư nợ vượt 80.000 tỷ đồng. Ngoài mức lãi suất ưu đãi (thường thấp hơn 1-2% so với mức thông thường), các doanh nghiệp còn nhận được hỗ trợ kỹ thuật trong quá trình triển khai và thực hiện chuyển đổi xanh.
Tuy nhiên, các ngân hàng cũng đang gặp khó trong việc tìm kiếm các dự án xanh đủ điều kiện để cấp vốn. Ông Phạm Hồng Hải – Tổng giám đốc OCB – cho biết, việc thiếu bộ tiêu chuẩn xanh cụ thể khiến cho quá trình đo lường hiệu quả môi trường của dự án trở nên phức tạp.
Trong khi đó, các tổ chức tài chính quốc tế lại yêu cầu báo cáo chi tiết về lượng khí thải carbon, tiêu thụ năng lượng và nhiều chỉ số môi trường khác – điều mà phần lớn doanh nghiệp trong nước chưa có hệ thống quản lý phù hợp để đáp ứng.
Từ thực tế này, ông Hải bày tỏ kỳ vọng rằng Ngân hàng Nhà nước sẽ sớm ban hành hướng dẫn về khung tài chính xanh trong năm 2025, nhằm tạo hành lang pháp lý rõ ràng và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.
Bà Đỗ Thị Thanh Huyền – Giám đốc Ban Chính sách sản phẩm bán buôn của BIDV – nhận định: “Doanh nghiệp nào xây dựng được chiến lược chuyển đổi xanh rõ ràng, có lộ trình hành động cụ thể sẽ nắm bắt được nhiều cơ hội hơn về thị trường, đồng thời dễ dàng thu hút nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước”.