Đề cương văn hóa Việt Nam: Ánh sáng soi đường cho quốc dân đi

Tròn 80 năm trước, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp từ ngày 25 đến 28/2/1943 tại xã Võng La, huyện Đông Anh, tỉnh Phúc Yên (nay thuộc huyện Đông Anh, Thủ đô Hà Nội) đã nhất trí thông qua Đề cương về văn hóa Việt Nam (gọi tắt là Đề cương) do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng, soạn thảo.

Ra đời trong hoàn cảnh lịch sử rất cam go, Đề cương về văn hóa Việt Nam được xem như bản "tuyên ngôn văn hóa", "cương lĩnh văn hóa" đầu tiên của Đảng, có tính chất hoạch định chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam trong hiện tại và tương lai.

Tròn 80 năm nhìn lại, đất nước đã trải qua bao đổi thay nhưng những nội dung cơ bản của Đề cương về văn hóa Việt Nam vẫn còn nguyên giá trị và tính thời sự. Nó không chỉ là ánh sáng soi đường cho văn hóa dân tộc trong quá trình đấu tranh giành độc lập, giải phóng và bảo vệ Tổ quốc mà còn cả trong thời kỳ đất nước hội nhập và phát triển hiện nay.

Ba nguyên tắc mà Đề cương đưa ra: dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa đã trở thành kim chỉ nam cho các tổ chức và hoạt động văn hóa, văn nghệ, trực tiếp đưa các giá trị văn hóa nói chung đóng góp cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, bảo vệ và xây dựng nước Việt Nam mới ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn.

Nguyên tắc dân tộc hóa ngoài việc chống mọi ảnh hưởng tiêu cực của văn hóa nô dịch và thuộc địa của thực dân và đế quốc, còn đề cao giá trị truyền thống văn hóa ngàn đời của dân tộc để thúc đẩy tinh thần tự tôn tự cường, anh hùng bất khuất; động viên toàn dân đứng lên thực hiện nghĩa vụ và trách nhiệm của người dân đối với non sông đất nước, quyết tâm thực hiện sự nghiệp giải phóng dân tộc do Đảng lãnh đạo.

Nguyên tắc đại chúng hóa thể hiện rõ quan điểm lấy dân làm gốc, văn hóa phải thuộc về quần chúng nhân dân, người dân có quyền học tập để có kiến thức, có trình độ học thức, từ đó biết thưởng thức và tham gia sáng tạo văn học, nghệ thuật và tiếp thu các giá trị tinh thần của dân tộc cũng như tinh hoa văn hóa của nhân loại.

Nguyên tắc khoa học hóa chống lại những cái gì làm cho văn hóa trái khoa học, phản tiến bộ, kéo lùi sự phát triển; chống lại sự bảo thủ lạc hậu, thành kiến, mê tín dị đoan, và những nội dung mị dân, ngu dân.

Đề cương khẳng định tính chất của nền văn hóa Việt Nam mới: “Văn hóa mới Việt Nam là một thứ văn hóa có tính chất dân tộc về hình thức và tân dân chủ về nội dung. Chính vì thế nó cách mạng nhất và tiến bộ nhất ở Đông Dương trong giai đoạn hiện nay”.

Để lãnh đạo bằng văn hóa chính trị, Đảng cần định hình rõ bản sắc văn hóa chính trị, không chỉ góp phần tạo nên văn hóa dân tộc mà còn tạo động lực khiến mỗi cá nhân được hấp dẫn và tự giác chấp nhận các giá trị, niềm tin, và chuẩn mực chính trị.

Tính dân tộc về hình thức là giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, phát triển tiếng nói của ông cha nhằm đáp ứng mọi nhu cầu của cuộc sống mới, hiện đại, hội nhập với thế giới bên ngoài; bảo tồn, giữ gìn các giá trị và di sản văn hóa tinh thần, văn hóa vật chất của ông cha.

Tính dân chủ về nội dung là nói lên tiếng nói của nhân dân, phản ánh tâm tư nguyện vọng, tư tưởng của nhân dân, vì nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ và xây dựng Tổ quốc Việt Nam yêu dấu.

Tiếp nối tinh thần của Đề cương văn hóa Việt Nam 1943, ngay sau khi cách mạng tháng Tám thành công, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất được tổ chức tại Hà Nội ngày 24/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu quan điểm văn hóa soi đường cho quốc dân đi. Người chỉ rõ: Văn hóa phải hướng dẫn quốc dân thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ.

Tại Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng tiếp tục khẳng định: “Tư tưởng, đạo đức và lối sống là những lĩnh vực then chốt của văn hoá”.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) nêu rõ: Xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hoá gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển.

Tháng 6/2014, Trung ương ra Nghị quyết 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, tiếp tục xác định rõ mục tiêu: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Một sự kiện đặc biệt gần đây, được ví như "Hội nghị Diên Hồng về văn hóa", diễn ra ngày 24/11/2021 tại phòng họp Diên Hồng trong tòa nhà Quốc hội, tiếp tục khẳng định quan điểm xuyên suốt của Đảng: "văn hóa soi đường cho quốc dân đi".

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh quyết tâm đổi mới và chấn hưng văn hoá Việt Nam trong thời kỳ mới: “Đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là "nền tảng tinh thần", "động lực phát triển", và "soi đường cho quốc dân đi"; phát huy giá trị văn hoá và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI”.

Một sự kiện khác diễn ra cuối năm 2022 được người dân rất quan tâm, là Hội thảo Văn hóa 2022 tại Bắc Ninh. Hội thảo tiếp tục quán triệt và triển khai các chủ trương và nghị quyết của Đảng về phát triển văn hóa, con người Việt Nam theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021.

Có thể nói, với ánh sáng soi đường từ Đề cương về văn hóa Việt Nam, chúng ta đã biến văn hóa thành sức mạnh nội sinh, tạo ra những thành quả to lớn, vĩ đại trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và đang tiếp tục khơi dậy, phát huy sức mạnh ấy trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay.