Hệ thống chế độ, chính sách dành cho nhà giáo còn bộc lộ nhiều bất cập
Dự thảo Luật Nhà giáo đã được lấy ý kiến lần đầu tại Tổ vào ngày 9/11, và sẽ được thảo luận tại hội trường Diên Hồng vào đúng ngày 20/11.
Trao đổi về những điểm mới tiến bộ cũng như một số vấn đề cần lưu ý khi hoàn thiện dự án Luật Nhà giáo trên Cổng TTĐT Quốc hội, TS. Nguyễn Thị Mai Hoa Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp cho rằng: Dự án Luật Nhà giáo đang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội.
Bởi vì giáo dục nói chung, đội ngũ nhà giáo nói riêng có sự ảnh hưởng trực tiếp tới mỗi người, mỗi gia đình, mỗi cộng đồng.
Theo đại biểu, việc ban hành Luật Nhà giáo thực sự cần thiết.
Về cơ sở chính trị, trong chủ trương, đường lối của Đảng, nghề giáo được coi là nghề cao quý, sự nghiệp giáo dục được coi là sự nghiệp vẻ vang.
Đại biểu dẫn chứng trong một bài nói chuyện với giảng viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội (10/1964), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: "Người thầy giáo tốt - thầy giáo xứng đáng là thầy giáo - là người vẻ vang nhất... Nếu không có thầy giáo dạy dỗ cho con em nhân dân, thì làm sao mà xây dựng chủ nghĩa xã hội được? Vì vậy, nghề thầy giáo rất là quan trọng, rất là vẻ vang".
Trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ Hai, Ban chấp hành TW Đảng khoá VIII cũng nêu quan điểm: "Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu", “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh”.
Từ năm 2004, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đã xác định chủ trương ban hành Luật giáo viên.
Gần đây nhất, trong Kết luận 91-KL/TW ngày 12/8/2024 của Bộ Chính trị tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW đã đặt ra yêu cầu “cần sớm xây dựng Luật về nhà giáo”.
Về cơ sở thực tiễn, hoạt động nghề nghiệp của nhà giáo có phạm vi ảnh hưởng lớn, giữ vai trò quan trọng, quyết định chất lượng giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho đất nước.
Tuy nhiên, hệ thống chế độ, chính sách dành cho nhà giáo còn bộc lộ nhiều bất cập. Vị thế nghề nghiệp của nhà giáo có lúc, có nơi chưa được tôn trọng đúng mức.
Môi trường làm việc của nhà giáo có nhiều áp lực, thậm chí có nguy cơ rủi ro cao, nhất là giáo viên mầm non, giáo viên dạy ở những cơ sở giáo dục chuyên biệt như trường dạy trẻ em khuyết tật, các điểm nhóm trường trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số…
Điều đó cho thấy, việc ban hành Luật Nhà giáo là cần thiết nhằm hệ thống hóa các quy định pháp lý hiện hành, thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, tạo khung khổ, môi trường pháp lý đầy đủ, thuận lợi cho xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo.
Luật này được ban hành vừa khắc phục những hạn chế, tồn tại trong chính sách nhà giáo; vừa khẳng định vai trò, vị thế của nhà giáo cũng như sự tôn vinh của xã hội dành cho nghề cao quý, vẻ vang này.
Theo Báo cáo kinh nghiệm quốc tế trong hồ sơ dự án Luật Nhà giáo, hiện có một số nước đã ban hành Luật Nhà giáo như Trung Quốc, Thái Lan, Hà Lan, Indonesia.
Có một số nước không ban hành Luật riêng nhưng cũng đã lồng ghép chính sách trong các luật chuyên ngành về giáo dục.
Tạo hành lang pháp lý vững chắc, toàn diện để phát triển đội ngũ nhà giáo, tôn vinh nghề dạy học cao quý
Về điểm mới đáng chú ý, theo đại biểu, dự thảo Luật Nhà giáo đã định danh rõ nhà giáo trong các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, xác định chuẩn nghề nghiệp nhà giáo trên cơ sở bám sát yêu cầu về năng lực nghề nghiệp gắn với từng cấp học và trình độ đào tạo.
Nhà giáo trong các cơ sở giáo dục ngoài công lập được bình đẳng với nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập về định danh, chuẩn hóa và một số quyền, nghĩa vụ, chính sách như đào tạo, bồi dưỡng, tôn vinh, khen thưởng, xử lý vi phạm.
Ngành Giáo dục được giao quyền chủ động trong tuyển dụng, sử dụng nhà giáo, bao gồm xây dựng chiến lược, đề án, quy hoạch, kế hoạch phát triển, tổng biên chế đội ngũ nhà giáo trình cấp có thẩm quyền quyết định; điều phối biên chế nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập theo số lượng được cơ quan có thẩm quyền giao; các cơ quan quản lý giáo dục hoặc cơ sở giáo dục chủ trì trong tuyển dụng nhà giáo.
Cùng với đó là chính sách điều động, biệt phái, thuyên chuyển, nhà giáo phù hợp với đặc điểm hoạt động nghề nghiệp và các yêu cầu của ngành Giáo dục; chính sách tiền lương, phụ cấp, chế độ làm việc của nhà giáo được bố trí ưu tiên; chính sách hỗ trợ, thu hút người giỏi vào nghề, nhà giáo về giảng dạy ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…
Đại biểu cho rằng, với hệ thống chính sách này, Luật Nhà giáo không chỉ hướng tới mục tiêu tạo hành lang pháp lý vững chắc và toàn diện để phát triển đội ngũ nhà giáo mà còn tôn vinh nghề dạy học cao quý.
Dự thảo Luật Nhà giáo đã định danh nhà giáo một cách tường minh
Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, TS. Nguyễn Thị Mai Hoa, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp:Trước đây, việc định danh nhà giáo chưa có sự thống nhất, chưa có quy định cụ thể về hoạt động nghề nghiệp để làm rõ vị thế, vai trò của nhà giáo, giúp xã hội nhìn nhận, đánh giá đúng đắn và dành cho nhà giáo sự tôn vinh, bảo vệ xứng đáng.
Là đạo luật chuyên ngành sâu điều chỉnh đối tượng là nhà giáo, trong dự thảo Luật trình Quốc hội đã định danh nhà giáo một cách tường minh gắn với đặc thù hoạt động nghề nghiệp ở các cấp học, trình độ đào tạo và các loại hình cơ sở giáo dục công lập, ngoài công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân; xác định một cách đầy đủ vai trò của nhà giáo.
Đây là căn cứ quan trọng để thực hiện chuẩn hóa đội ngũ và đề xuất các chế độ, chính sách phù hợp đối với nhà giáo, giúp cho việc quản lý nhà giáo được thống nhất, bảo đảm công bằng, chính xác trong thực hiện chính sách, tạo sự bình đẳng giữa nhà giáo công lập và nhà giáo ngoài công lập.
Dự thảo Luật Nhà giáo xếp lương của nhà giáo cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp
Về chính sách đãi ngộ, theo đại biểu Nguyễn Thị Mai Hoa: Việc xây dựng chính sách tiền lương cho nhà giáo là một trong những vấn đề lớn, được quy định trong các văn kiện của Đảng nhằm tạo điều kiện cho nhà giáo an tâm công tác, thu hút nhân lực chất lượng cao vào ngành giáo dục.
Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024 của Bộ Chính trị đã nêu rõ: “Lương của nhà giáo được ưu tiên xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp và có thêm phụ cấp tuỳ theo tính chất công việc, theo vùng”.
Dự thảo Luật Nhà giáo đã thể hiện đúng tinh thần này khi quy định ưu tiên xếp lương của nhà giáo cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp; được có thêm ưu đãi, phụ cấp theo nghề, theo khu vực địa bàn, đối tượng ưu tiên; phụ cấp thâm niên theo quy định của Chính phủ; nhà giáo tuyển dụng, xếp lương lần đầu được xếp tăng 1 bậc lương trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp…
Theo đại biểu, những chính sách này có thể coi là giải pháp đột phá để thu hút người giỏi vào ngành giáo dục, gắn bó lâu dài với sự nghiệp trồng người, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục bền vững.
Tuy nhiên, trong bối cảnh chúng ta đang triển khai việc cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động trong doanh nghiệp theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 21/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII; đồng thời, chính sách nhà giáo nói chung, trong đó có chính sách tiền lương sẽ đòi hỏi cần có nguồn lực lớn từ ngân sách.
Do vậy, cũng cần đánh giá đầy đủ, toàn diện nhu cầu chi ngân sách Nhà nước, nguồn lực và tác động liên quan đến việc bố trí ngân sách nhà nước để tổ chức thực hiện các quy định tại dự thảo Luật.
Quy định đánh giá nhà giáo theo hướng mỗi năm một lần vào cuối năm học là hợp lý
Theo đại biểu, việc đánh giá nhà giáo hiện nay đang thực hiện theo Luật Viên chức (đối với nhà giáo công lập) và các luật chuyên ngành về giáo dục.
Do vậy, cơ chế đánh giá nhà giáo còn phức tạp, hình thức. Nhà giáo ở các cơ sở giáo dục công lập hiện phải thực hiện song song hai hình thức đánh giá: Vừa phải thực hiện đánh giá theo nhiệm vụ năm học, vừa phải thực hiện đánh giá viên chức vào cuối năm.
Đại biểu cho biết, dự thảo Luật Nhà giáo lần này đã quy định rõ: Việc đánh giá đối với nhà giáo trong các cơ sở giáo dục công lập thực hiện quy trình, thủ tục theo quy định về đánh giá viên chức.
Việc đánh giá đối với nhà giáo trong các cơ sở giáo dục ngoài công lập sẽ thực hiện theo quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục. Nội dung đánh giá đối với nhà giáo theo chuẩn nghề nghiệp nhà giáo.
Về thời gian đánh giá, dự thảo Luật quy định: Nhà giáo được đánh giá định kỳ 01 lần vào cuối năm học.
Ngoài việc đánh giá định kỳ, nhà giáo còn được đánh giá khi kết thúc tập sự; thay đổi vị trí việc làm; xét khen thưởng, kỷ luật, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng.
Đại biểu cho rằng, việc dự thảo Luật Nhà giáo quy định đánh giá nhà giáo theo hướng mỗi năm một lần vào cuối năm học là hợp lý nhằm xác định mức độ hoàn thành nhiệm vụ, đánh giá năng lực nhà giáo và là cơ sở để ra quyết định tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, luân chuyển, thăng chức, tăng lương, khen thưởng đối với nhà giáo.
Đặc biệt, quy định trong dự thảo Luật về nội dung này đã tính đến yếu tố đặc thù của nhà giáo, bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà giáo, nhất là đối với nhà giáo ở cơ sở giáo dục ngoài công lập.
Quy định việc đánh giá nhà giáo ngoài công lập theo quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục có ý nghĩa quan trọng, bảo đảm nhà giáo được đánh giá đúng, đánh giá trên cơ sở tôn trọng, tôn vinh nhà giáo.
Sẽ có các quy định rõ ràng hơn về quyền và nghĩa vụ để đảm bảo quyền lợi chung cho nhà giáo
Về vấn đề quyền và nghĩa vụ của nhà giáo, theo đại biểu: Thực tế cho thấy, hiện có rất nhiều những danh xưng to lớn dành cho nhà giáo, thể hiện sự tôn vinh của xã hội đối với các thầy cô.
Tuy nhiên lại thiếu tính cụ thể của một quy phạm pháp luật, để các nhà giáo chính thức được hưởng quyền và nghĩa vụ tương ứng một cách thiết thực.
Các văn bản hiện tại đang phù hợp với nhà giáo công lập nhiều hơn mà chưa có sự chỉ đạo cụ thể để đảm bảo quyền lợi với những nhà giáo ngoài công lập.
Đại biểu cho biết, Luật Nhà giáo được xây dựng và ban hành tới đây, sẽ có các quy định rõ ràng hơn về quyền và nghĩa vụ để đảm bảo quyền lợi chung cho nhà giáo.
Đây là những chế định pháp lý quan trọng, tạo công bằng, thể hiện sự tôn vinh đối với nhà giáo một cách thiết thực; tạo điều kiện cho nhà giáo công tác tại cơ sở giáo dục công lập và ngoài công lập được bình đẳng trong hoạt động nghề nghiệp, phát huy vai trò của nhà giáo trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.
Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, dự thảo Luật cũng cần phải có một hệ thống tiêu chí đánh giá phù hợp với các nhà giáo dù họ có làm việc trong cơ sở giáo dục công lập hay ngoài công lập.
Về nội dung liên quan đến quyền và nghĩa vụ của nhà giáo, dự thảo Luật cần nghiên cứu quy định về các quyền của nhà giao liên quan tới việc làm, môi trường làm việc được tôn trọng, bảo vệ an toàn; tạo cơ hội để nhà giáo phát triển nghề nghiệp tốt nhất và đóng góp ngày càng nhiều hơn cho sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục nước nhà.