Các văn kiện được Đại hội XI của Đảng thông qua, chứa đựng nhiều điểmmới về lý luận, phản ánh sự phát triển về năng lực tư duy lý luận của Đảng quathực tiễn 25 năm đổi mới. Một trong những điểm mới nổi bật là nhận thức lý luậncủa Đảng về dân chủ và xây dựng nền dân chủ XHCN ở nước ta.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: dân chủ có nghĩa làdân là chủ và dân làm chủ. Dân chủ là của quý báu nhất trên đời của dân. Thựchành dân chủ rộng rãi sẽ là chiếc chìa khóa vạn năng để giải quyết mọi khókhăn. Các văn kiện Đại hội XI, với điểm nhấn về dân chủ, đã thể hiện rõ chiềusâu nhân văn đó của tư tưởng Hồ Chí Minh. Đổi mới ở Việt Nam là đổi mớitheo định hướng XHCN. Lý tưởng, mục tiêu và con đường phát triển của Việt Nam mà Đảng tavà Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn và được nhân dân ta kiên trì thực hiện là độclập dân tộc gắn liền với CNXH. Đây không chỉ là lý tưởng, mục tiêu mà còn là phươngthức phát triển của Việt Nam.Phương thức ấy là quá độ lên CNXH, bỏ qua chế độ TBCN, nên Việt Nam không trảiqua nền dân chủ tư sản (DCTS), mà nhân dân ta xây dựng nền dân chủ XHCN. Theođó, thể chế dân chủ và chế độ chính trị nói chung ở nước ta, không thể là DCTS,không thể là nhà nước pháp quyền tư sản với mô hình tam quyền phân lập. Dù rằngvới tư duy đổi mới và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, chúng ta vẫn chútrọng học tập, tham khảo với tinh thần phê phán và có chọn lọc những thành tựumà nền văn minh nhân loại đã đạt được trong lịch sử phát triển củaCNTB.
Đại hội VI của Đảng mới chỉ hình dung đổi mới vì dângiàu, nước mạnh, xã hội văn minh; đến Đại hội VII, đã có thêm mục tiêu côngbằng xã hội, trong đó không chỉ có công bằng về phân phối lợi ích mà còn là côngbằng về cơ hội phát triển cho tất cả mọi người. Về bản chất, đó cũng chínhlà dân chủ, là phương diện nhân văn của dân chủ, là quyền sống, quyền được pháttriển của con người. Nhưng phải đến Đại hội IX (2001), dân chủ mới thực sự địnhhình trong hệ mục tiêu đổi mới, đó cũng là chuỗi giá trị của phát triển:Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh để đạt tới tựdo và hạnh phúc. Đến Đại hội XI, dân chủ mới được nhận thức thực sự là giá trịhàng đầu, là cơ sở để thực hiện bình đẳng và công bằng, để đoàn kết và đồngthuận. Con người chẳng những là mục tiêu và động lực của phát triển mà còn đượcxác định là trung tâm và chủ thể của phát triển xã hội.
Sản xuất bồn chứa nước tại Công ty TNHH Tân Á - Đại Thành Đắk Nông. Ảnh:Q.S |
Mục tiêu dân chủ được thể hiện trước hết ở dân chủtrong kinh tế, dân chủ trong chính trị. Cùng với nó còn là dân chủ trong vănhóa, trong phát triển xã hội và quản lý xã hội, hướng trực tiếp vào việc giảiquyết các vấn đề xã hội, chính sách xã hội và an sinh xã hội cho con người, vìcon người. Bởi dân chủ là mục tiêu, nên ngay khi chính thể dân chủ vừa mới rađời, Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: chúng ta phải làm ngay, làm cho dân có ăn, cómặc, có nhà ở, được học hành, được tự do đi lại, được chăm sóc sức khỏe, đượchưởng quyền tự do mà họ xứng đáng được hưởng với tư cách người chủ.Người còn nói rõ, dân chỉ biết tới giá trị của tự do, dân chủ khi dân được ănno, mặc ấm. Nước nhà tranh đấu được độc lập, tự do mà dân vẫn đói rét, cực khổ,lạc hậu thì độc lập, tự do cũng chẳng để làm gì.
Dân chủ là mục tiêu, do đó phải đặc biệt chăm lo xâydựng và củng cố chính quyền Nhà nước, có luật pháp để thi hành các công việcquản lý và để bảo vệ dân, có nền hành chính công minh bạch để phục vụ dân,không phiền hà, sách nhiễu dân, không quan liêu, tham nhũng gây tổn hại tớidân.
Nếu dân chủ XHCN là mục tiêu xây dựng và pháttriển đất nước trong tiến trình đổi mới, thì mỗi bước tiến trong việc thực hiệnmục tiêu dân chủ cũng làm bộc lộ sức mạnh, tác dụng và hiệu quả của dân chủ vớitư cách là động lực của phát triển. Nó thực hiện và giải quyết đượclợi ích giữa cá nhân và cộng đồng. Đó là lợi ích kinh tế - vật chất và cùngvới nó là lợi ích văn hóa, tinh thần. Nó là ngọn nguồn dẫn tới tính tích cựclao động, thúc đẩy phát triển kinh tế và phát triển xã hội nói chung. Nó làmgiảm tối đa và tiến tới xóa bỏ tình trạng tha hóa lao động, đạo đức và lốisống. Nhờ dân chủ trong các quan hệ lợi ích mà xã hội có thể ra khỏi tình trạngsức ỳ, sự trì trệ trong sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy năng suất, chất lượng,hiệu quả, vì lợi ích cá nhân và cũng vì lợi ích cộng đồng. Kinh tế thị trườngcùng với kinh tế tri thức là tác nhân kinh tế quan trọng nhất để phát triển dânchủ; đồng thời, dân chủ trở thành xung lực mạnh mẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tếcả về tốc độ, quy mô và chất lượng. Thể chế dân chủ, các chính sách dân chủthúc đẩy thái độ và hành vi của từng cá nhân, của cộng đồng trong đổi mới, pháttriển và hiện đại hóa.
Con người là nhân tố cơ bản nhất, có mặt trong cả lựclượng sản xuất (LLSX) và quan hệ sản xuất (QHSX). Muốn giải phóng và phát triểnmạnh mẽ LLSX để trên cơ sở ấy từng bước xây dựng QHSX mới, tiến bộ, phù hợp vớitrình độ của LLSX thì phải giải phóng mọi tiềm năng sáng tạo của con người vàxã hội, phải nâng cao đời sống, chất lượng sống và trình độ của người dân. Dânchủ thúc đẩy sự biến đổi và phát triển, khai thông các nguồn lực, nhân lên sứcmạnh của nội lực và ngoại lực để phát triển.
Động lực dân chủ không chỉ biểu hiện ở kinh tếmà còn biểu hiện ngày càng rõ hơn ở chính trị, khi quyền lực và ý chícủa nhân dân được thực hiện thông qua dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện vớicơ chế bầu cử dân chủ, với thể chế rõ ràng, công khai, minh bạch. Một khi tiếngnói của người dân được tôn trọng, dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng lợi íchmà còn là chủ thể tham gia đánh giá chính sách, giám sát và kiểm tra việc thựchiện chính sách cũng như hoạt động của các cơ quan công quyền nói chung, thìdân chủ chính trị sẽ tỏ rõ sức mạnh động lực của nó đối với tiến bộ và pháttriển xã hội. Môi trường xã hội dân chủ sẽ làm hình thành dư luận xã hội tíchcực, thúc đẩy hành động sáng tạo của đông đảo quần chúng để bảo vệ chế độ, bảovệ Đảng và Nhà nước, chống lại những hành vi phản dân chủ. Chỉ có thực hành dânchủ rộng rãi, dựa hẳn vào sức mạnh, ý chí của dân mới có thể chống được thamnhũng. Đó là sự phát huy tốt nhất vai trò động lực của dân chủ trong tình hìnhhiện nay ở nước ta.
Xây dựng con người, phát triển văn hóa, thực hiệnquốc sách hàng đầu với giáo dục - đào tạo và khoa học - công nghệ, nhất là thựchiện đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân nhằm chấn hưng đạo đứcdân tộc, làm cho gia đình thực sự là những tế bào lành mạnh của xã hội,tạo ra đột phá về nguồn nhân lực chất lượng cao không thể không tính đến vaitrò động lực của dân chủ.
Đi vào kinh tế thị trường và có Nhà nước pháp quyền,mọi công dân được phép làm tất cả những gì mà pháp luật không cấm, còn côngchức chỉ làm những gì mà pháp luật cho phép. Mọi người được khuyến khích làmgiàu theo pháp luật, bằng lao động của mình. Kinh tế tư nhân tỏ rõ là một độnglực của phát triển kinh tế và được khuyến khích phát triển mạnh mẽ, lâu dài.Nhà nước chăm lo giải quyết các vấn đề xã hội và an sinh xã hội, thống nhấtchính sách kinh tế với chính sách xã hội, bằng các biện pháp điều tiết để chămlo cho các đối tượng yếu thế, thua thiệt trong phát triển để đảm bảo công bằngxã hội. Luật pháp và đạo đức là hai cột chống đỡ để giữ cho xã hội lành mạnh,giảm mạnh mẽ những tổn thương và hệ lụy do mặt trái của kinh tế thị trường gâyra. Sức mạnh ấy có được từ dân chủ, xét trên toàn cảnh xã hội.
Với từng người, dân chủ là động lực mạnh mẽ để thựchiện tự do tư tưởng, hình thành nhân cách trung thực và sáng tạo. Dân chủ làchất dinh dưỡng và sinh khí tốt nhất cho sự nuôi dưỡng và phát triển các tàinăng, cho sự hình thành nhân cách làm người, khắc phục triệt để tình trạng phânthân, giả dối, xu thời, cơ hội làm lệch lạc, biến dạng nhân cách do thiếu vắnghoặc yếu kém về dân chủ gây ra. Chính ở đây, dân chủ trong ứng xử, đối xử vớicon người, trong giáo dục đạo đức và lối sống, trong tổ chức đời sống và quản lýxã hội nổi bật vai trò, tác dụng động lực của nó như một đột phá. Trongchính sách dùng người, đào tạo bồi dưỡng cán bộ, phát hiện và trọng dụng nhântài, trọng đãi hiền tài vì sự hưng thịnh của quốc gia dân tộc, muốn có đột pháphải trên nền tảng dân chủ mà cốt lõi của nó là tôn trọng giá trị nhân cáchcon người, tin cậy năng lực, quý trọng phẩm giá, khách quan công bằng trongđánh giá và sử dụng cán bộ, có chính sách đãi ngộ thỏa đáng để con ngườitận tụy hết mình trong công việc, trong sự nghiệp phụng sự Tổ quốc, phục vụnhân dân.
Thực hành dân chủ rộng rãi, nhất là dân chủ trongĐảng là làm cho động lực dân chủ, văn hóa dân chủ phát huy tác dụng của nótrong các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong các mối quan hệ con người để pháttriển dân chủ thực chất, khắc phục dân chủ hình thức, chống lại những vi phạmdân chủ và quyền làm chủ của người dân, chống quan liêu, lãng phí, tham ô, thamnhũng có hiệu quả rõ rệt nhất. Đây cũng là đường hướng chủ đạo thuộc về tầmnhìn và hành động của Đảng theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XI vềdân chủ ở nước ta.
(TheoTCQPTD)