Đất và người Đắk Nông

Đắk Nông nỗ lực bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc

Hồ Mai • 01/03/2024 17:33

Đắk Nông luôn nhất quán phương châm “Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt, văn hóa là nền tảng". Từ những ngày đầu tái lập tỉnh Đắk Nông, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số (DTTS) luôn được quan tâm.

Đắk Nông luôn nhất quán phương châm “Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt, văn hóa là nền tảng". Từ những ngày đầu tái lập tỉnh Đắk Nông, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số (DTTS) luôn được quan tâm.

Đắk Nông có 40 dân tộc anh em cùng sinh sống; trong đó, đồng bào DTTS chiếm khoảng 32% dân số toàn tỉnh. Dân tộc M’nông, Mạ và Ê đê là 3 dân tộc sinh sống lâu đời ở địa phương, chiếm trên 30% tổng số DTTS toàn tỉnh.

Vùng đất Đắk Nông có nền văn hoá đa dạng, mang truyền thống và bản sắc riêng của nhiều dân tộc cùng chung sống. Trong đó, thể hiện đậm nét là nền văn hóa của các dân tộc M’nông, Mạ, Ê đê. Các bon làng đồng bào dân tộc M'nông, Mạ, Ê đê… là những vùng đất ẩn chứa nhiều di sản văn hoá vật thể và phi vật thể quý báu. Trong đó, nổi bật hơn cả là cồng chiêng, các bộ sử thi, âm nhạc, lễ hội, ẩm thực… là những tiềm năng, lợi thế cho phát triển du lịch, văn hóa dân tộc.

Với quan niệm vạn vật hữu linh, đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh có nhiều nghi lễ, lễ hội liện quan đến vòng đời, lao động sản xuất. Đến nay, nhiều nghi lễ truyền thống vẫn được bảo tồn, tổ chức như lễ ăn cơm mới, lễ mừng lúa mới, lễ cúng bến nước...

Cư dân bản địa Đắk Nông là chủ nhân của nhiều hiện vật văn hóa độc đáo, tiêu biểu là đàn đá Đắk Kar có niên đại hàng ngàn năm tuổi; hệ thống các nghi lễ - lễ hội đặc sắc.

Những đặc trưng văn hóa cồng chiêng góp phần làm nên “Không gian văn hóa cồng - chiêng Tây Nguyên” nổi tiếng khắp trong và ngoài nước.

Đặc biệt là kho tàng Ot N’drông với tầm vóc và số lượng đồ sộ. Đặc trưng văn hóa của vùng đất Đắk Nông còn được hun đúc, mở rộng thêm bởi những nét văn hóa đặc sắc của các DTTS khác đến sinh sống từ nhiều vùng miền trong cả nước. Sự kết hợp nhuần nhuyễn văn hóa truyền thống giữa các dân tộc chính là nét đặc trưng văn hóa, là tiềm năng và triển vọng vô cùng lớn của Đắk Nông.

Nghị quyết các kỳ đại hội, chương trình hành động, kế hoạch phát triển của tỉnh luôn dành một phần nội dung và nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn văn hóa.

Các đề án, chương trình được triển khai như Đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa lễ hội - hoa văn - cồng chiêng và nhạc cụ của các dân tộc tại chỗ tỉnh Đắk Nông; Đề án tổ chức lễ hội hoa văn thổ cẩm các dân tộc Việt Nam tại tỉnh Đắk Nông; Đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn học dân gian của các DTTS đến năm 2030; Đề án bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các DTTS gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021 - 2030 trên địa bàn tỉnh Đắk Nông; Đề án bảo tồn, phát huy thổ cẩm truyền thống của đồng bào các DTTS M’nông, Mạ, Ê đê, Thái, Dao gắn với phát triển du lịch tỉnh Đắk Nông; Chương trình số 27-Ctr/TU về sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các loại hình di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ thất truyền của đồng bào các DTTS tại chỗ, giai đoạn 2021-2025; Dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế -xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030…

Theo đó, các ngành, các cấp, các địa phương chú trọng công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các nghị quyết, chỉ thị, chương trình, dự án của Đảng, Nhà nước về sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các loại hình di sản văn hóa phi vật thể và phi vật thể của đồng bào các DTTS tại chỗ trên địa bàn tỉnh.

Ngành Văn hóa xây dựng các đề án cấp tỉnh và xây dựng hồ sơ khoa học một số di sản văn hóa phi vật thể; khảo sát, kiểm kê, sưu tầm di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của đồng bào các DTTS tại chỗ; bảo tồn lễ hội truyền thống của các DTTS tại chỗ…

Phát triển du lịch được dựa trên nền tảng phát huy các lợi thế tự nhiên, các giá trị văn hóa - đặc trưng sinh thái bản địa. Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông được xác định là một trong những lợi thế cạnh tranh, định hướng phát triển, trụ cột “đòn bẩy” để sớm đưa nền kinh tế Đắk Nông phát triển bứt phá, bền vững.

Ngoài lợi thế về tài nguyên thiên nhiên, trên địa bàn tỉnh còn chứa đựng các giá trị văn hóa truyền thống của hơn 40 DTTS như M’nông, Mạ, Ê đê, Mông, Thái, Dao… Những điều kiện trên thuận lợi để thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng.

Đây là loại hình du lịch có sự tham gia của cộng đồng dân cư vào chuỗi cung ứng và quản lý du lịch. Hình thức du lịch này mang đến cho du khách nhiều trải nghiệm thú vị khi hòa vào cuộc sống của người dân bản địa.

Để khai thác, phát huy tiềm năng du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng, tỉnh phê duyệt Đề án phát triển các sản phẩm du lịch, xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với Công viên địa chất núi lửa Krông Nô. HĐND tỉnh Đắk Nông ban hành Nghị quyết 25/2023/NQ-HĐND thay thế Nghị quyết 06/2018/NQ-HĐND về chính sách khuyến khích, hỗ trợ đầu tư vào tỉnh Đắk Nông, trong đó có Dự án hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng.

Đắk Nông chú trọng thực hiện Dự án 6 "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.

Trong đó, quy hoạch đầu xây dựng điểm đến du lịch tiêu biểu vùng đồng bào DTTS tại 2 điểm là bon N'Jriêng, xã Đắk Nia, TP. Gia Nghĩa và buôn Buôr, xã Tâm Thắng, huyện Cư Jút. Đắk Nông đầu tư bảo tồn làng, bản truyền thống tiêu biểu của các DTTS tại 2 bon Pi Nao, xã Nhân Đạo, huyện Đắk R'lấp và bon N'drung Lu, xã Đắk N'Drung, huyện Đắk Song trở thành bon văn hóa tiêu biểu để đón khách du lịch.

Sau nhiều năm triển khai thực hiện các chương trình, đề án, kế hoạch, công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các DTTS đạt nhiều kết quả. 100% bon, buôn đồng bảo các DTTS tại chỗ được kiểm kê, sưu tầm di sản văn hóa phi vật thể.

Theo đó, toàn tỉnh Đắk Nông còn hơn 180 bộ chiêng; hơn 190 nghệ nhân biết chế tác và sử dụng nhạc cụ dân tộc; gần 700 nghệ nhân biết dệt thổ cẩm truyền thống (cả dân tộc phía Bắc); hơn 300 nghệ nhân biết và hát những làn điệu dân ca; hơn 360 nghệ nhân biết đan lát truyền thống; hơn 50 nghệ nhân biết làm cây nêu truyền thống; hơn 100 nghệ nhân biết và kể được truyện cổ; gần 30 lễ hội truyền thống của 3 DTTS tại chỗ trên cơ sở nguyên gốc, nguyên bản…

Cùng với Không gian văn hóa cồng - chiêng Tây Nguyên, Sử thi Ót N’drông thì nghề dệt truyền thống của người M’nông và dân ca M’nông tỉnh Đắk Nông đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

UBND tỉnh Đắk Nông cũng đã trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia đối với hồ sơ khoa học về lễ cúng thần rừng của dân tộc Mạ (Đắk Glong).

Toàn tỉnh có 6 huyện, thành phố thành lập 32 câu lạc bộ thường xuyên hoạt động văn hóa, văn nghệ dân gian, phục vụ khách tại các điểm đến du lịch trên địa bàn tỉnh. Các địa phương, đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch bảo vệ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể tại 41 điểm đến trong vùng Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông. Các lớp tập huấn, truyền dạy văn hóa phi vật thể thường xuyên được tổ chức…

Các hoạt động giao lưu, văn hóa văn nghệ, hội thi, hội diễn thường xuyên được tổ chức cũng là tiền đề, môi trường giúp cho các nghệ nhân và các loại hình văn hóa dân tộc được phát huy.

“Đất lành chim đậu”, ngay từ những ngày đầu thành lập, Đắk Nông đã đón nhận một lượng lớn người DTTS ở các tỉnh phía Bắc vào sinh sống, lập nghiệp. Mảnh đất Đắk Nông trở thành quê hương thứ hai của nhiều đồng bào DTTS như Mông, Thái, Dao, Tày, Nùng, Mường, Cao Lan…

Bên cạnh cuộc sống làm ăn thường nhật, đồng bào có những hoạt động sinh hoạt cộng đồng về văn hóa, thể thao, du lịch, lễ hội,… trên quê hương thứ hai. Nhiều nét văn hóa, bản sắc truyền thống được gìn giữ và phát huy như tiếng nói, chữ viết, trang phục, ẩm thực, nghi lễ cưới hỏi,…

Những dịp lễ, tết hay ngày lễ truyền thống của các dân tộc, đồng bào tổ chức vui chơi, hội họp, thể hiện bản sắc độc đáo của mỗi dân tộc. Cấp ủy, chính quyền địa phương luôn tạo điều kiện để đồng bào gìn giữ, phát huy những nét đẹp văn hóa truyền thống ấy.

Chính những hoạt động đó đã tạo cơ hội để mọi người đến với nhau trong tình cộng đồng, giữ gìn nét sinh hoạt văn hóa truyền thống dân tộc và đoàn kết xây dựng đời sống mới. Qua đó, sự nghiệp văn hóa tỉnh Đắk Nông có bước chuyển biến tích cực, bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các DTTS được coi trọng, khơi dậy, gìn giữ và phát huy.

Nội dung, ảnh: Mẫn Doanh

Trình bày: NH