Nhìn từ lăng kính nào cũng có thể thấy một điểm chung: tham nhũng gắn với quyền lực và sự tín nhiệm để đoạt lấy lợi ích bất chính. Vì thế tham nhũng là sự thách thức đối với các nguyên tắc đạo đức cơ bản, nguyên tắc luật pháp và là điều không thể chấp nhận với đa số người dân dù bất kỳ ở quốc gia nào, bất kỳ môi trường xã hội nào.
Chống tham nhũng là đòi hỏi tất yếu của sự phát triển. Chống tham nhũng cũng là cuộc chiến cam go vì mục tiêu xã hội công bằng và tiến bộ. Không chỉ phải đối mặt với những nhóm lợi ích có quyền lực, chống tham nhũng cũng có nghĩa là phải đấu tranh và chiến thắng lòng tham của con người. Do vậy, đây là cuộc chiến không hề đơn giản.
Có quyền lực thì bao giờ cũng có nguy cơ lạm quyền. Trước hết, tham nhũng xuất phát từ công quyền, gắn với Nhà nước và các hoạt động của Nhà nước, là hành vi vi phạm các nguyên tắc công minh, vơ vét bổng lộc và phung phí tiền bạc. Những khiếm khuyết của thể chế chính là mảnh đất màu mỡ để tham nhũng phát triển.
Đất nước ta bước vào thời kỳ đổi mới, hội nhập, cơ hội mở ra nhưng thách thức cũng tăng lên. Văn hóa phương Tây với lối sống “thực dụng”, “chủ nghĩa đồng tiền”, “luật” trao đổi sòng phẳng của kinh tế hàng hóa từng bước xâm nhập vào đời sống, đan xen, dung hợp với quan điểm cũ “học để làm quan”, “làm quan để phát tài” tạo ra những vòng xoáy của ma lực đồng tiền. Tiền bạc - quyền lực nhân lên cùng những hành vi bất chính được thực hiện bằng những “ma thuật” luồn lách trong cơ chế còn nhiều bất cập của thời kỳ chuyển đổi.
Một loại tham nhũng khác không kém nguy hại xuất phát từ lòng tham vặt và tư tưởng méo mó “đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn”, từ quan niệm sống đã trở thành phổ biến “ông đưa chân giò, bà thò chai rượu”. Loại này ngày nay được định danh là “tham nhũng vặt”.
Tham nhũng vặt diễn ra hằng ngày qua các giao dịch bình thường trong xã hội. Đôi khi nó chỉ là những món quà để đổi lấy sự châm chước, sự ưu tiên hay những khoản hối lộ “nho nhỏ” như: nhân viên các cơ quan công quyền các cấp gây khó dễ đối với người dân đến giao dịch để nhận tiền “bồi dưỡng”, “tiền trà nước”; Cảnh sát giao thông và thanh tra giao thông phục bắt những lỗi nhỏ của người tham gia giao thông rồi xí xóa cho qua khi được “thông cảm” bằng vài trăm nghìn đồng; Cảnh sát giao thông đứng chờ một chỗ nhất định trên quốc lộ yêu cầu dừng tất cả các xe tải, xe khách để thu mãi lộ một vài trăm nghìn đồng/xe.
Rồi nữa, làm thủ tục tại cơ quan nhà nước cũng không ít nhiêu khê. Chuyện nộp xong bị trả về làm lại, lại nộp, lại làm lại... xảy ra với không ít người, nhưng nếu kín đáo kẹp mấy trăm nghìn đồng vào hồ sơ, cơ sự có thể khác.
Nộp hồ sơ “một cửa” cũng có thể bị từ chối, nếu có thể được nhận thì “một cửa” cũng trở thành “nhiều cửa”, bởi mỗi lần đến hẹn lại được nhân viên hướng dẫn phải làm thêm một loại giấy tờ mới...
Chuyện làm “sổ đỏ” phức tạp hơn nhiều, đương nhiên số tiền “lót tay” cũng phải nhiều hơn và không chỉ riêng với cán bộ địa chính.
Điều đáng nói là không chỉ người công tác trong bộ máy hành chính mới tham nhũng vặt và có cơ hội tham nhũng mà còn xuất hiện “cò” tham nhũng. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, chỉ cần một nhóm “cò” đất bằng con đường hối lộ đã thao túng cả “bộ sậu” lãnh đạo một địa phương. Rồi “cò” việc làm, chức quyền…đã trở thành một thứ nghề công khai trong xã hội và nghề ấy sống bằng tham nhũng...Loại tham nhũng như vừa nói xảy ra ở mọi địa phương, mọi lĩnh vực với nhiều hình thức khác nhau.
Phòng, chống tham nhũng không chỉ là trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan nhà nước, của các cơ quan chức năng trong bộ máy công quyền mà còn là trách nhiệm của các doanh nghiệp và mỗi người dân. Tham nhũng xuất phát từ lòng tham, nếu các doanh nghiệp và người dân dung dưỡng cho lòng tham ấy, hoặc dựa trên sức mạnh đồng tiền để đạt được mục đích thì chính họ đã góp phần làm tha hóa xã hội. Như thế, họ vừa là nạn nhân trực tiếp vừa là thủ phạm của tệ nạn tham nhũng.