Cơ hội để ngành cà phê Việt Nam chuyển đổi về chất

Theo Vicofa, năm 2010, cả nướcxuất khẩu được hơn 1,1 triệu tấn cà phê, tổng kim ngạch đạt hơn 1,7 tỷ USD. Nămnay thị trường cà phê tốt, giá tăng cao… dự kiến tổng kim ngạch xuất khẩu càphê có thể đạt khoảng 2 tỷ USD.

Chưa bao giờ cà phê nhân xô tăng giá kỷ lục như hiệnnay. Giá tăng cao đã kéo theo tình trạng tranh mua quyết liệt ở các vùng nguyênliệu như Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng…Về tình hình sản xuất, chế biến và xuất khẩu cà phê, ông LươngVăn Tự, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (Vicofa) cho biết: Giá càphê tăng cao là do biến đổi thời tiết làm mất mùa ở một số nước trên thế giới,lượng tồn kho thấp và giảm liên tục, nhiều nước trồng cà phê đã phải tiến hànhthay vườn cà phê già, điển hình như Colombia sản lượng cà phê đang từ 12 triệubao giảm xuống còn 7-8 triệu bao mỗi năm. Ngược lại nhu cầu tiêu thụ cà phêtrên thế giới tăng từ 2%-2,5%/năm; sản lượng cà phê arabica giảm - giá tăng caokéo giá cà phê robusta tăng.

Giá tăng, người được hưởng lợi đầu tiên là nông dân,bởi vụ cà phê năm trước có lúc giá rớt xuống 23,5 triệu đồng/tấn, khiến ngườitrồng cà phê “mất ăn mất ngủ”. Sau khi Chính phủ có quyết định tạm trữ cà phêtừ tháng 4-2010, giá bắt đầu tăng dần và đến nay do tác động của các yếu tốtrên đã đẩy giá cà phê cao chót vót từ 39 - 42 triệu đồng/tấn trở lên.

Cả nước hiện có trên 140 doanh nghiệp xuất khẩu càphê. Các doanh nghiệp này tổ chức thu mua và xuất khẩu cà phê, đồng thời bánlại cho khoảng 20 doanh nghiệp nước ngoài có nhà máy hoặc cơ quan đại diện tạiViệt Nam.Lâu nay giá cà phê hình thành trên cơ sở giá thị trường và tự do thương lượnggiá giữa người mua và người bán nên không có chuyện ép giá. Tuy nhiên, doanhnghiệp xuất khẩu cà phê ở nước ta hiện là quá nhiều so với các nước khác. Ở Indonesia xuấtkhẩu cà phê mỗi năm gần 10 triệu bao nhưng chỉ có 5 doanh nghiệp xuất khẩu. Nếuđem Indonesiara so sánh thì chúng ta có quá nhiều người mua cạnh tranh nhau để bán cho 20nhà nhập khẩu nước ngoài. Các nhà nhập khẩu này bán lại cho 8 nhà rang xay càphê lớn trên thế giới. Như vậy là ngược với câu châm ngôn “trăm người bán vạnngười mua”. Đây cũng là nghịch lý gây bất lợi cho ngành cà phê Việt Nam.

Phơi cà phê. Ảnh: Ngọc Tâm

Hiện nay nước ta khuyến khích các nhà đầu tư nướcngoài (cũng như trong nước) đầu tư vào lĩnh vực cà phê rang xay, chế biến càphê hòa tan như Nestlé, Olam, Vinacafe Biên Hòa, Cà phê Trung Nguyên đang làm.Khuyến khích chuyển giao kỹ thuật trồng cà phê GAP, UTZ, Rain Forest, cà phêcân bằng thân thiện với môi trường để tăng chuỗi giá trị cà phê lên cao.

Cà phê là mặt hàng thu hoạch một vụ nhưng bán quanhnăm. Thời gian qua, ngay thời điểm đầu vụ nhiều người thường bán cà phê ồ ạt dẫnđến giảm giá. Điển hình như năm 2001, cà phê giảm dưới mức giá thành gây thualỗ nặng cho người kinh doanh và hàng loạt hộ đã phá bỏ cà phê để trồng câykhác. Để phát triển bền vững ngành cà phê, theo ông Lương Văn Tự, hàng năm vàođầu vụ các doanh nghiệp nên mua tạm trữ từ 200.000-300.000 tấn cà phê. Làm đượcđiều này, các ngân hàng cần cung cấp đủ nguồn vốn với thời hạn vay từ 6 - 9tháng. Mặt khác, người trồng cà phê nên liên kết lại để có điều kiện áp dụng kỹthuật, xây dựng các cơ sở xay và chế biến nhằm giảm bớt phụ thuộc vào thời tiếtkhi vào vụ thu hoạch. Liên kết để tăng nguồn vốn, nâng chất lượng và nâng giácà phê tăng lên.

Điều lo ngại hiện nay là số lượng cây cà phê giàtrong cả nước chiếm gần 30%. Vì vậy, cần sớm có chương trình tái canh cho câycà phê để giữ sản lượng. Vấn đề khó khăn là nguồn vốn, cộng với thời gian táicanh mất khoảng 5 năm thì người dân lấy gì để sống. Để hỗ trợ nông dân, BộNN-PTNT đang triển khai nhiều chương trình tái canh cây cà phê từ các nguồn vốncủa ngân hàng, doanh nghiệp… Bộ cũng phối hợp với các địa phương đẩy mạnh liênkết từ khâu canh tác, chế biến đến xuất khẩu nhằm tạo sức mạnh và sự đồngthuận, hạn chế cách làm riêng lẻ, cá thể.

Ngoài ra cần sớm đưa 2 sàn giao dịch cà phê Buôn MaThuột và Triệu Phong vào hoạt động và kết nối với thị trường thế giới. Tậptrung xây dựng thương hiệu và mạng lưới tiêu thụ. Đây là công việc khó khăn đòihỏi vốn, công nghệ, kỹ năng và quyết tâm cao của các doanh nghiệp, cũng như sựhỗ trợ tích cực của Chính phủ và các bộ ngành liên quan.

Lan Hương(t.h)