Chol Chnam Thmay, Tết của người Khmer Nam Bộ

Chol Chnam Thmay, Tết của người Khmer Nam Bộ

“Chôl” nghĩa là “Vào” và “Chnăm Thmay” là “Năm Mới”. Hằng năm, lễ hội thường diễn ra vào khoảng giữa tháng Tư Dương lịch, bao gồm nhiều nghi lễ truyền thống và trò chơi dân gian.

Chôl Chnăm Thmây là lễ hội lớn nhất trong năm của người dân Campuchia và của hơn 1,3 triệu đồng bào dân tộc Khmer Việt Nam. Lễ hội có nhiều nét tương đồng với Tết Bunpimay của Lào, Tết Songkran của Thái Lan, hay Tết Thingyan của Myanmar.

Năm 2024, Tết Chôl Chnăm Thmây của dân tộc Khmer sẽ diễn ra từ ngày 13 - 16/4/2024 (dương lịch, nhằm ngày mùng 5 - 8/3 âm lịch).

Theo lịch chung, ngày 14/4 bắt đầu các lễ chính tại chùa. Khi ấy, người dân sẽ diện quần áo đẹp, bày mâm cỗ, lễ vật đến chùa để lễ Phật và làm các nghi thức cúng năm mới.

Ngày 15/4, các gia đình Khmer làm cơm dâng cúng dường các vị sư vào buổi sáng và trưa. Sau khi hoàn thành, bà con được các sư tặng lại thức ăn gọi là lộc và cùng nhau ăn tại chùa. Trong buổi chiều, ngày 15 sẽ diễn ra lễ đắp núi cát - một nghi lễ mang ý nghĩa tích phúc lành.

Ngày 16/4, lễ tắm tượng Phật, tắm sư sẽ được tiến hành, cũng là nghi lễ kết thúc những ngày Tết Chôl Chnăm Thmây.

Đồng bào Khmer rộn ràng đón Tết Chôl Chnăm Thmây

Theo quan niệm của đồng bào dân tộc Khmer, Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây diễn ra vào thời điểm kết thúc mùa nắng chuẩn bị bước sang mùa mưa. Đây là thời điểm trời đất giao hòa, muôn cây xanh tốt, đâm chồi nảy lộc. Cái Tết biểu trưng cho lời cầu nguyện khởi đầu cho một năm mới, mùa màng mới tươi đẹp, bắt đầu một cuộc sống ấm no, sung túc, hạnh phúc.

Thời điểm này, không khí tết cổ truyền đã lan tỏa khắp mọi ngóc ngách của cộng đồng Khmer sống trên khắp đất nước Việt Nam, đặc biệt tại khu vực Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Cả mọi người trong phum sóc đều rạo rực chuẩn bị đón một cái Tết Chôl Chnăm Thmây đầy vui vẻ.

Điểm đặc biệt của Tết Chôl Chnăm Thmây chính là các hoạt động chính diễn ra tại các ngôi chùa. Người dân không chỉ lo lắng chăm sóc nhà cửa mà còn tất bật mua sắm lễ vật để dâng lên chùa, như nhang đèn, hoa quả tươi ngon. Các nghệ nhân tập trung chỉnh sửa dàn nhạc ngũ âm, đội múa rộn ràng luyện tập các bài múa cổ truyền để biểu diễn tại chùa trong dịp lễ sắp tới.

Trước ngày Tết, bà con tụ tập đến chùa để cùng nhau quét dọn, trang hoàng chùa lung linh rực rỡ.

Tùy theo từng ngôi chùa, các nghi lễ, hội lễ cũng có những biến tấu khác nhau. Ví dụ, tại chùa Khmer Hoa Sơn (Long Khánh, Đồng Nai) năm nay, bà con đến chùa vào thời khắc đón giao thừa để thực hiện lễ cầu an, cầu siêu cho người đã khuất, thực hiện nghi thức tắm Phật, rải nước cho người tham dự lễ. Ngoài ra, có chương trình văn nghệ truyền thống với nhạc ngũ âm, múa lâm thôn, các trò chơi dân gian...

Tại chùa Buôl Pres Phek (chùa Bốn Mặt) ấp Phước Thuận, xã Phú Tân, huyện Châu Thành (Sóc Trăng), ngôi chùa nổi tiếng trong cộng đồng người Khmer, năm nay được trang hoàng lộng lẫy với cờ xí, cảnh quan để thu hút bà con đến tham quan. Ngoài các hoạt động nghi lễ truyền thống, Ban quản trị chùa còn phối hợp với xã tổ chức các môn thể thao như bóng chuyền, kéo co, nhảy bao, đập bóng nước với sự tham gia của đông đảo người dân. Tương tự, nhiều ngôi chùa Khmer khác cũng có những chương trình riêng đặc sắc. Trong dịp này, hầu hết các chùa cũng tổ chức tặng quà cho người dân Khmer khó khăn.

Nguồn gốc của lễ hội Chôl Chnăm Thmây

Theo Sơn Phước Hoan và Sơn Ngọc Cang (trong Chuyện kể Khmer – NXB Giáo dục, 1995), nguồn gốc hình thành lễ rước Đại lịch, lễ tống tiễn năm cũ và chào đón năm mới được giải thích bằng câu chuyện huyền thoại về sự thắng thế của Phật giáo trước Bà La Môn. Chuyện kể rằng, ngày xưa có một cậu bé tên là Thommabal rất thông minh. Bảy tuổi đã đem sự hiểu biết của mình truyền bá cho mọi người, dân chúng rất thán phục và thích nghe cậu thuyết giảng. Tiếng đồn về tài trí của Thommabal chẳng mấy chốc vang đến thượng giới. Các vị thần cũng xuống trần gian nghe Thommabal thuyết giảng. Do vậy, những buổi thuyết giảng của thần Kabưl Maha Prưm trên thượng giới ngày càng vắng vẻ.

Thần Kabưl Maha Prưm vốn rất có uy trên thượng giới. Nay nghe ở trần gian có kẻ hơn mình, thần tức giận. Thần gọi hết các thiên thần trở về, không cho xuống trần gian nghe thuyết giảng và tìm cách hãm hại Thommabal. Thần đặt ra ba câu hỏi và bắt Thommabal trả lời trong vòng bảy ngày.

– Câu thứ nhất: Buổi sáng cái duyên con người ở đâu?

– Câu thứ hai: Buổi trưa cái duyên con người ở đâu?

– Câu thứ ba: Buổi tối cái duyên con người ở đâu?

Thommabal suy nghĩ suốt ngày đêm vẫn không tìm được lời giải. Đến ngày thứ sáu, chàng đi lang thang mệt mỏi, thất vọng, ngồi nghỉ dưới cây thốt nốt, tình cờ nghe được lời giải từ hai con chim đại bàng. Đúng hẹn, thần Kabưl Maha Prưm tay cầm gươm vàng, đáp xuống gặp Thommabal. Chàng trả lời đúng câu hỏi của thần Kabưl Maha Prưm:

– Sáng, duyên của con người ở trên mặt, nên ngủ dậy người ta phải rửa mặt cho tươi tỉnh.

– Trưa, duyên con người ở trên ngực, nên người ta phải tắm cho mát.

– Tối, duyên con người ở dưới chân, nên người ta rửa chân trước khi đi ngủ.

Thua cuộc, thần tự cắt đầu mình, tự sát. Trước khi cắt, thần căn dặn những người con gái của thần hãy để đầu thần trên một khay vàng và đặt tại tháp trên núi Pre sô me. Bởi, nếu để đầu người rơi xuống biển, biển sẽ cạn, nếu để đầu người trên không thì trời không mưa, nếu để đầu xuống đất, thì đất sẽ khô cằn, cỏ cây không mọc được. Từ đó về sau, hàng năm cứ đến ngày thần tự sát, bảy cô gái xuống trần gian, vào tháp, bưng mâm đầu của cha lên núi, rồi đi vòng quanh chân núi ba lần theo hướng mặt trời mọc. Đó chính là ngày vào năm mới (Chôl Chnăm Thmây) của người Khmer.

Tết Chôl Chnăm Thmây là quan niệm của người Khmer về chu kỳ vận chuyển của năm, cũng là dịp để mỗi người dân trong cộng đồng hiểu hơn về truyền thống cha ông, dịp thể hiện tấm lòng hiếu thảo, thành kính với tổ tiên, sự đoàn kết, gắn bó, yêu thương nhau trong cộng đồng, “lá lành đùm lá rách”. Điều đặc biệt là mỗi dịp Tết Chôl Chnăm Thmây, niềm vui không chỉ gói gọn ở cộng đồng người Khmer mà người dân khu vực có cộng đồng người Khmer sinh sống cũng sẽ “vui lây”, được cùng ăn Tết, được mời sang nhà chơi, đến chùa cùng tham gia lễ hội...

Năm nào cũng thế, cứ Tết Chôl Chnăm Thmây, chính quyền và các sở, ban, ngành tại các tỉnh có đồng bào Khmer sinh sống sẽ tổ chức các đoàn đi thăm hỏi, tặng quà các điểm chùa, salatel (nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng), ban quản trị, ban hoằng pháp, các vị sư, sãi, achar (người có uy tín, người quan trọng), hộ nghèo, hộ cận nghèo, cán bộ hưu trí, gia đình chính sách, thương binh, liệt sĩ, người có công, Mẹ Việt Nam Anh hùng, Anh hùng Lực lượng vũ trang là người dân tộc Khmer; các điểm có đông đồng bào dân tộc Khmer sinh sống…

Cũng như Tết Nguyên đán của người Việt, Tết Nguyên tiêu của người Hoa, Tết Chôl Chnăm Thmây là một lễ hội cổ truyền của người Khmer, nhưng cũng là lễ hội chung vui của cộng đồng các dân tộc khác sinh sống cùng một mảnh đất. Mỗi một dịp lễ, Tết như thế, chính là dịp để đồng bào các dân tộc Kinh, Khmer, Hoa,… thắt chặt tinh thần đoàn kết, cùng nhau xây dựng quê hương ngày càng giàu, mạnh.