Hiệntại, trong đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số ở các thôn, bon vùng sâu,vùng xa vẫn còn tồn tại một số tập tục lạc hậu, làm ảnh hưởng không nhỏ đếncuộc sống, sự phát triển của xã hội, nên cần phải xóa bỏ.
Đồng bào Mạ quan niệm rằng tất cả mọi sựvật, hiện tượng đều có linh hồn, có sự sống nên mỗi khi diễn ra sự việc gì quantrọng đều tổ chức cúng với những lễ nghi tương xứng, gây không ít tốn kém.
Cũng vì có niềm tin gần như tuyệt đối vàothần linh, nên trong nhiều vụ việc phức tạp như tranh chấp đất đai, thừa kế tàisản, đồng bào phân xử chủ yếu dựa vào sự “phán xét” của “bề trên”. Hay mỗi khicó người vi phạm những điều cấm kỵ thì đồng bào lại dùng luật tục để phân xử,răn đe như phạt heo, bò, gà…
Ví như trường hợp của chị H’S ở thôn 3,xã Quảng Khê (Đắk Glong), chưa chồng, nhưng có thai đã bị phạt một con dê to đểtạ lỗi với bon làng. Gia đình nghèo khó, chị phải bán đi một khoảnh đất mới cótiền mua dê nộp phạt. Hay trường hợp của chị H’Ul ở thôn 2, xã Quảng Khê, chồngchết, nhưng lại có thai và cũng bị phạt 2 con dê, 1 con heo, làm thịt đãi cảthôn…
Tương tự, đồng bào M’nông ở một số nơicòn có tục phân chia cái chết thành “chết lành” và “chết dữ”. Trong trường hợp“chết dữ” (chết do tai nạn, phụ nữ chết khi sinh con), gia đình chẳng những mấtngười thân mà còn trở thành nạn nhân của sự trừng phạt được quy định bởi luậttục như phải nộp phạt, người phụ nữ có chồng chết phải kiêng tắm cả tháng trời…
Có một số nghi lễ, lễ hội kéo dài 3 -7ngày, gắn liền với nạn mê tín, dị đoan như lễ cúng chữa bệnh cho người ốm, lễcúng đuổi tà ma cho người “chết dữ”. Mặc dù được tuyên truyền, vận động, nhưnghầu như tại các lễ hội của đồng bào M’nông đều có sự hiện diện của tục mời hútthuốc.
Đơn cử như ở bon N’Jiêng, xã Đắk Nia (GiaNghĩa), đàn ông hay phụ nữ đều biết hút thuốc và lúc nào cũng có một tẩu thuốcbên người.
Điều đáng quan tâm nhất là hiện nay, ở một sốbon làng người M’nông vẫn còn tồn tại tục nối dây. Tục này quy định một khingười trụ cột trong gia đình chết thì người vợ hoặc chồng có thể lấy em chồng,em vợ để đảm bảo cuộc sống với điều kiện người đó chưa lập gia đình.
Như trường hợp của anh Y Sung ở bon Sar Pa,xã Thuận An (Đắk Mil), vợ chết, nếu anh muốn đi lấy vợ khác, thì phải trả lạitài sản cho nhà vợ cũ. Vì không có tài sản, nên anh Y Sung đành lấy em gái củavợ, trước sự giám sát của bà con trong bon.
Còn đối với đồng bào Mông thì bên cạnhnhững phong tục, tập quán tốt đẹp thì một số hủ tục lạc hậu vẫn còn đè nặngtrong tư tưởng của một bộ phận người dân như tảo hôn, sinh con nhiều.
Theo thống kê của Trường THCS Vừ A Dính ởxã Đắk Som (Đắk Glong) thìtừ năm 2010đến nay đã có hơn 10 trường hợp học sinh dân tộc Mông tự ý bỏ học để lấy chồng,lấy vợ. Người Mông ở đây quan niệm rằng, con trai 16 tuổi, con gái 14-15 tuổichưa lập gia đình là “ế”…
Vì vậy, trong vùng đồng bào Mông khônghiếm thấy những cặp vợ chồng mặt còn “búng ra sữa” nhưng cũng đã “kịp” làm cha,làm mẹ. Cũng xuất phát từ tư tưởng sinh nhiều con sẽ mang lại hạnh phúc, maymắn cho gia đình, đồng bào Mông ở xã Quảng Hòa (Đắk Glong) vẫn cứ “vô tư” đẻ,mặc cho các cán bộ dân số ra sức tuyên truyền, vận động. Sinh nhiều con, đóikhổ cứ đeo bám dai dẳng là điều không thể tránh khỏi của không ít gia đình đồngbào Mông.
Có thể nói, mặc dù các địa phương đã đẩymạnh thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khudân cư” cũng như ra sức bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của cácdân tộc, nhưng ở đây đó vẫn còn tồn tại không ít những hủ tục lạc hậu, đeo bámtrong đời sống của đồng bào. Vì vậy, việc tuyên truyền, vận động đồng bào tíchcực xây dựng đời sống mới, xóa bỏ những hủ tục lạc hậu là vấn đề hết sức cầnthiết đối với tất cả các cấp chính quyền, đoàn thể ở các địa phương.
Mỹ Hằng