Cái khó của công viên địa chất Đắk Nông

Di sản hàng ngàn năm tuổi

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO (CVĐCTC) Đắk Nông có diện tích đề cử hơn 4.700km², trải dài 6 huyện, thành phố gồm Cư Jút, Đắk Mil, Đắk Song, Đắk Glong và TP. Gia Nghĩa.

Theo các chuyên gia, đây là vùng đất có sự đa dạng về di sản địa chất, sinh học, xã hội và hội tụ những tiêu chí của một CVĐCTC.

Điểm nổi bật nhất trong CVĐCTC Đắk Nông là hệ thống hang động trong đá bazan, phân bố ở khu vực Đ'ray Sáp - Chư Bluk phát hiện từ năm 2007. Hệ thống hang động này được Hiệp hội Hang động núi lửa Nhật Bản xác lập kỷ lục Đông Nam Á về quy mô, độ dài cũng như tính độc đáo.

Trong vùng CVĐCTC Đắk Nông đã xác định, phân loại và đánh giá được hơn 180 di chỉ địa chất thuộc 10/10 loại (theo phân loại của UNESCO). Trong số này, 49 hang động núi lửa, 8 hang động núi lửa nằm trong danh sách 10 hang động dài nhất Đông Nam Á và Trung Quốc. 10/49 hang chứa di vật của người tiền sử.

Riêng hang C6-1 chứa hàng trăm hiện vật từ thời kỳ đồ đá mới - đồ sắt. Các nhà khoa học đã tìm thấy di vật xương người có niên đại cách đây 6.000-7.000 năm. Đây là lần đầu tiên giới khảo cổ học Việt Nam và Đông Nam Á biết đến một loại hình di tích khảo cổ trong hang động núi lửa. Vì vậy, năm 2023, Bộ Văn hóa- Thể thao và Du lịch đã xếp hạng di tích quốc gia đối với hang C6-1.

Đặc biệt, di chỉ hóa thạch Ammonite và hai mảnh vỏ tại thôn Nam Tiến và Nhà Đèn, xã Ea Pô, huyện Cư Jút là nơi có hóa thạch Ammonite lớn nhất và đa dạng nhất Việt Nam. Hóa thạch này góp phần chứng minh nơi đây từng là một phần của đại dương rộng lớn.

Ngoài ra, quá trình hình thành và phát triển trái đất cách đây hàng triệu năm còn mang đến cho Đắk Nông những hồ nước tự nhiên thơ mộng, các miệng núi lửa độc đáo và hệ thống các thác nước đẹp, hùng vĩ, trong đó thác Đ'ray Sáp - Gia Long được công nhận là danh thắng quốc gia.

Tại Hội nghị quốc tế về hang động núi lửa lần thứ 20, diễn ra tại Đắk Nông năm 2022, PGS.TS Trần Tân Văn, nguyên Viện Trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, thành viên Hội đồng CVĐCTC UNESCO cho biết, CVĐCTC Đắk Nông có hơn một nửa diện tích là đá phun trào bazan, về sau phân hóa ra thành đất đỏ trù phú mang lại nhiều lợi thế về phát triển nông nghiệp, cây ăn quả.

Toàn hệ thống CVĐCTC Đắk Nông có hàng trăm hang động núi lửa, nhưng cho đến nay mới có khoảng 50 hang động núi lửa đã được điều tra, khảo sát, đo vẽ. Trong đó, có hang dài hơn 1km, tổng chiều dài các hang động cho đến nay được đo vẽ là hơn 10.000m.

Điểm đặc sắc, đặc biệt nhất so với toàn thế giới và cũng là lần đầu tiên ở Việt Nam, các nhà khoa học đã tìm ra những di chỉ khảo cổ của người tiền sử, thuộc Văn hóa Hòa Bình ở trong hang động núi lửa. Theo vị chuyên gia này, nếu Đắk Nông biết tận dụng và phát huy những lợi thế mà CVĐCTC mang lại thì sẽ phát triển hiệu quả du lịch công viên địa chất tạo sinh kế bền vững cho người dân.

Chưa được đầu tư đúng mức

Tháng 7/2020, Công viên địa chất Đắk Nông được UNESCO công nhận là CVĐCTC. Sự kiện đã tạo cơ hội để Đắk Nông xuất hiện trên bản đồ du lịch của Mạng lưới CVĐCTC với 177 điểm đến.

Đến nay, việc xây dựng và phát triển CVĐCTC Đắk Nông được các cấp, ngành, đơn vị, địa phương và cộng đồng nhận thức được vai trò, tầm quan trọng và quan tâm, hưởng ứng tham gia vào các hoạt động.

Để phát huy tiềm năng, thế mạnh của CVĐCTC, Đắk Nông đã xây dựng 3 tuyến du lịch công viên địa chất gồm “Trường ca của nước và lửa”, “Bản giao hưởng của làn gió mới”, “Âm thanh từ trái đất” với 41 điểm di sản.

Tuy nhiên, sau 4 năm được công nhận, đến nay CVĐCTC Đắk Nông chưa khai thác hết tiềm năng, lợi thế để trở thành một “sản phẩm du lịch” đặc trưng của Đắk Nông.

Ngoài một số điểm du lịch đã được hình thành trước đó như Khu du lịch sinh thái cụm thác Đ'ray Sáp - Gia Long; Thiền viện Trúc Lâm Đạo Nguyên; thác Lưu Ly; khu vực hồ Tà Đùng… thì phần lớn các điểm du lịch, điểm di sản chỉ được đầu tư nhỏ lẻ, chưa đạt như kỳ vọng. Một số điểm do không thường xuyên được quan tâm, sửa chữa, tôn tạo nên đã xuống cấp, hư hỏng, không thể đón khách du lịch.

Theo lãnh đạo một số địa phương, việc đầu tư cho CVĐCTC Đắk Nông chưa đồng bộ, tương xứng với giá trị của di sản hàng ngàn năm tuổi.

Nguyên nhân là nguồn lực (nhân lực, vật lực, kinh phí) còn hạn chế; thiếu các văn bản pháp lý, tài liệu hướng dẫn xây dựng và phát triển công viên địa chất của các cơ quan chuyên môn để địa phương làm căn cứ thực hiện.

Ông Lê Văn Hoàng, Chủ tịch UBND huyện Đắk Mil cho biết: “Kinh phí hàng năm bố trí cho CVĐCTC Đắk Nông rất ít. Kinh phí thấp nên chúng tôi mới thực hiện cho công tác truyền thông, bao gồm ghi hình ảnh, quay clip các điểm của CVĐCTC Đắk Nông nằm trên địa bàn huyện Đắk Mil để giới thiệu trên một số trang thông tin điện tử của huyện”.

Trong khi đó, ông Đoàn Văn Phương, Phó Chủ tịch UBND huyện Đắk Glong thông tin, nhiều điểm di sản thuộc CVĐCTC Đắk Nông đang nằm trên đất thuộc sở hữu của cá nhân, tổ chức hoặc quy hoạch khoáng sản, từ đó ảnh hưởng tới việc đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng.

Ngoài ra, các văn bản pháp lý, tài liệu hướng dẫn xây dựng phát triển công viên địa chất còn thiếu và chưa đồng bộ, nên địa phương vẫn còn lúng túng trong công tác quản lý và vận hành.

“Phần lớn điểm di sản trên địa bàn huyện đều nằm trên quy hoạch khoáng sản; đất quốc phòng hoặc đất của Công ty Thủy điện Đồng Nai 3. Đến nay, sau 4 năm được công nhận, các điểm di sản vẫn chưa thực sự trở thành nơi đón khách du lịch bởi cơ sở hạ tầng vẫn còn hạn chế”, Phó Chủ tịch UBND huyện Đắk Glong cho hay.

Báo cáo sơ kết 3 năm thực hiện Nghị quyết số 14-NQ/TU ngày 22/12/2021 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về xây dựng và phát triển CVĐCTC Đắk Nông giai đoạn 2021-2025 cũng nhìn nhận thực tế này.

Năm 2021, tỉnh Đắk Nông đặt mục tiêu thu hút ít nhất 3 nhà đầu tư đủ tiềm năng cơ bản đáp ứng hạ tầng du lịch vào cùng CVĐCTC Đắk Nông, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng công viên địa chất. Mặc dù, trong thời gian qua có nhiều tập đoàn lớn, nhiều nhà đầu tư quan tâm đến khảo sát, tìm hiểu cơ hội như tập đoàn TH, T&T, Hòa Phát... nhưng đến nay chưa có doanh nghiệp đầu tư.