Bộ chiêng 6 chiếc của người M'nông

Chiêng được đúc bằng hợp kim bao gồm đồng và một số kim loại khác. Những chiếc chiêng quý thường có thêm bạc. Chất lượng âm thanh phụ thuộc vào tỷ lệ hợp kim sử dụng đúc chiêng. Khi mua về, đồng bào M’nông chỉnh âm thanh hết sức tinh tế bằng nhiều cách khác nhau như dùng búa sắt, dùi gỗ cứng đập vào lòng chiếc chiêng…

Chiêng không có núm gọi là chiêng bằng. Chiêng bằng cấu tạo gồm hai bộ phận: mặt chiêng và thành chiêng. Mặt chiêng là một mặt phẳng có hình vòng tròn, quyết định âm thanh như: độ cao, sự tròn tiếng, đầy tiếng và độ vang; thành chiêng nối liền với mặt chiêng thành một bản rộng bao quanh mặt chiêng và không khum vào trong.

Đồng bào M’nông đánh chiêng

Bộ chiêng 6 chiếc của người M’nông có kích thước khác nhau. Mỗi chiếc mang một chức năng riêng trong khi hòa điệu và có những tên gọi khác nhau tùy theo từng nhóm địa phương. Tên gọi bộ chiêng 6 chiếc theo thứ tự: chiêng lớn nhất được gọi là chiêng mẹ; chiêng lớn thứ hai gọi là rênul; chiếc thứ ba gọi là n'dơt hay n'dất; chiếc thứ tư gọi là tru hay dua; chiếc thứ năm gọi là trơ hay thơ; chiêng nhỏ nhất gọi là chiêng con. Ngoài ra, người M’nông còn có một chiếc chiêng lớn gọi là char nhưng hiếm khi họ sử dụng chiếc chiêng này. Người M’nông dùng nắm tay phải đánh vào mặt chiêng, tay trái giữ mặt trong lòng chiêng để làm nhịp, điều chỉnh âm thanh.

Trong nghi lễ, người M’nông thường sử dụng bộ chiêng 6 chiếc. Trong các cuộc rượu ngày thường, đôi khi bộ chiêng 6 chiếc cũng được đem ra hòa điệu. Trường hợp trong bon có khách từ xa tới, chủ nhà đãi khách rượu cần và khi đó thường sử dụng bộ chiêng 6 chiếc như một nghi thức đón mừng để tỏ lòng hiếu khách của toàn bon. Đây cũng là dịp để bà con trong bon đến vui chung. Ngoài tang lễ, hôn lễ và những dịp vui, những nghi lễ khác thường được tổ chức tấu chiêng như: lễ kết bạn, cúng hồn lúa, cúng cơm mới sau ngày thu hoạch, lễ chúc sức khỏe người chủ nhà trong dịp dựng nhà mới, lễ hội cồng chiêng... Ứng với mỗi hoàn cảnh ấy là một bài chiêng khác nhau. Ngay trong một lễ hội, các bài chiêng cũng được đánh theo tiết tấu, nhịp điệu khác nhau, tùy theo không khí chung của lễ hội.

Theo quan niệm của người M’nông, âm thanh của nhạc cụ chiêng trong lễ hội vang lên sẽ kết nối với các thần linh, có thể gọi thần tốt đến và nhờ sự trợ giúp của họ đuổi các ma xấu. Vì thế, tính tâm linh ở các lễ hội trong đời sống văn hóa tinh thần qua tiếng chiêng luôn được đồng bào gìn giữ và phát huy.