Đại biểu Quốc hội Phạm Thị Kiều nêu vấn đề, tại Nghị quyết 52 của Quốc hội đã cho chủ trương xây dựng phương án hoàn vốn cho nhà nước đối với các tuyến đường cao tốc Bắc - Nam do Nhà nước đầu tư. Đến nay, đã có nhiều dự án thành phần đưa vào khai thác phục vụ nhu cầu đi lại của nhân dân, từng bước phát huy hiệu quả. Vậy, Bộ trưởng cho biết tiến độ triển khai thực hiện chủ trương này như thế nào?
Tại Nghị quyết số 18/NQ-CP ngày 11/2/2022 của Chính phủ về thực hiện Nghị quyết số 44/2022/QH15 ngày 11/1/2022 của Quốc hội về chủ trương đầu tư Dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021- 2025, Chính phủ yêu cầu các địa phương giao trực tiếp mỏ vật liệu xây dựng thông thường cho các nhà thầu thi công, không để xảy ra việc giao không đúng đối tượng, mua đi bán lại các mỏ vật liệu. Vì vậy, đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết đến thời điểm này, công tác chuẩn bị vật liệu thông thường, trong đó, có việc giao mỏ vật liệu cho các nhà thầu đã được thực hiện như thế nào?
Trả lời nội dung chất vấn của đại biểu nêu trên, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải (GTVT) Nguyễn Văn Thắng cho biết:
Về công tác chuẩn bị vật liệu xây dựng thông thường và giao mỏ vật liệu cho nhà thầu thi công dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021 - 2025: Rút kinh nghiệm từ các dự án cao tốc giai đoạn 2017 - 2020, ngay từ bước lập dự án đầu tư các cao tốc giai đoạn 2021 - 2025, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đã chỉ đạo tư vấn tiến hành khảo sát, đánh giá trữ lượng, công suất, chất lượng cũng như cự ly vận chuyển của các mỏ vật liệu đảm bảo yêu cầu để cung cấp cho các dự án; đồng thời phối hợp cùng Bộ Tài nguyên và Môi trường làm việc và có hướng dẫn các địa phương, đơn vị việc khai thác khoảng sản làm vật liệu xây dựng thông thường (VLXDTT) cung cấp cho các dự án được áp dụng theo cơ chế đặc thù tại các Nghị quyết của Chính phủ và Quốc hội.
Để bảo đảm nguồn cung VLXDTT cho các dự án, lãnh đạo Bộ GTVT đã làm việc trực tiếp với các địa phương và có các giải pháp tháo gỡ khó khăn trong triển khai cấp mỏ VLXDTT như: Các địa phương có kế hoạch nâng công suất các mỏ đá, cát đang khai thác để bảo đảm nguồn cung theo tiến độ của các dự án; đẩy nhanh thực hiện các thủ tục để giao cho nhà thầu khai thác các mỏ đã có trong quy hoạch chưa cấp phép khai thác.
Đến nay, các địa phương như Quảng Ngãi, Bình Định, Khánh Hòa đã hoàn thành các thủ tục giao một số mỏ vật liệu trực tiếp cho nhà thầu thi công; các địa phương khác đang khẩn trương hoàn thành các thủ tục giao mỏ vật liệu. Với khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Bộ GTVT đã phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường báo cáo Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long phân bổ nguồn cát cho 2 dự án Cần Thơ - Hậu Giang và Hậu Giang - Cà Mau với tổng khối lượng trong năm 2023 là 9,1 triệu m3 để đáp ứng kế hoạch triển khai; với khối lượng cát đắp còn lại (khoảng 9,0 triệu m3 cho năm 2024), Bộ GTVT sẽ tiếp tục cùng với Bộ Tài nguyên và Môi trường làm việc với các địa phương để phân bổ, bố trí đủ nguồn vật liệu cát theo tiến độ thi công. Tuy nhiên, công tác cấp phép, nâng công suất mỏ còn chậm do các địa phương còn chưa thống nhất trong cách làm.
Ngày 21/6/2023, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện số 573/CĐ-TTg nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, trong đó chỉ đạo Bộ GTVT thành lập Tổ công tác gồm lãnh đạo các Bộ: Tài nguyên và Môi trường; Xây dựng; Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Công an và các cơ quan liên quan để kiểm tra, làm việc với các tỉnh, thành phố khu có Dự án đi qua để kịp thời xử lý vướng mắc liên quan và báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Về phương án hoàn vốn cho nhà nước đối với các tuyến đường cao tốc Bắc - Nam do Nhà nước đầu tư: Trong giai đoạn 2018 - 2021, Bộ GTVT đã nghiên cứu, xây dựng và có nhiều báo cáo đề xuất về các cơ chế, chính sách để thu theo cơ chế phí, cũng như cơ chế thu hồi vốn đối với các tuyến đường bộ cao tốc đã và đang được Nhà nước đầu tư trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ GTVT xây dựng cơ chế nhà nước thu phí đối với các tuyến đường cao tốc do nhà nước đầu tư.
Bộ Tài chính đã thực hiện xây dựng hồ sơ báo cáo Chính phủ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội về nội dung trên, trong đó, báo cáo thực hiện theo 2 cơ chế giá và cơ chế phí. Tuy nhiên tại cuộc họp Thường trực Chính phủ ngày 15/3/2021, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 còn diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến đời sống của người dân và hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, việc đề xuất một vấn đề cụ thể, nhạy cảm tác động đến người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế cần phải được cân nhắc hết sức kỹ lưỡng, Thủ tướng Chính phủ đã có ý kiến giao Bộ GTVT chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan, tiếp thu đề xuất về cơ chế thu phí của Bộ Tài chính và các ý kiến tại cuộc họp trong quá trình hoàn thiện Dự án Luật Giao thông đường bộ (sửa đổi).
Trước tiến độ hoàn thành các tuyến cao tốc, theo đề nghị của Bộ GTVT và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ngày 24/8/2022, Bộ Tài chính có Tờ trình số 192/TTrBTC báo cáo Chính phủ. Để đảm bảo tính khả thi và thống nhất, ngày 08/2/2023, Bộ Tài chính đã chủ trì và mời Bộ GTVT tham dự họp bàn về cơ chế thu.
Tại cuộc họp, Bộ Tài chính đã đề nghị xây dựng phương án báo cáo Chính phủ xem xét trình Quốc hội ban hành cơ chế thí điểm thu tiền sử dụng đường bộ cao tốc trên một số đoạn, tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư.
Tiếp thu ý kiến của Bộ Tài chính tại cuộc họp, Bộ GTVT đã nghiên cứu, xây dựng dự thảo Phương án thí điểm, tuy nhiên sau khi nhận được ý kiến các bộ, ngành, Bộ GTVT thấy rằng rất có căn cứ đề xuất thí điểm. Vì vậy sau khi tiếp thu, giải trình, Bộ GTVT tải đang hoàn thiện lại để án để sớm báo cáo Chính phủ phương án thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư theo cơ chế phí như đã được Bộ GTVT tải kiến nghị trong thời gian qua.