Những chiếc đĩa bẩn chất đống trong bồn rửa, quần áo sạch lẫn lộn với quần áo bẩn trên sàn, thư rác nằm trên bàn làm việc, giấy gói thực phẩm cũ dưới ghế sofa... là hiện trạng trong căn hộ của nhiều người.
Michael Tompkins, nhà tâm lý học, Giám đốc Trung tâm trị liệu nhận thức San Francisco (Mỹ), cho biết: "Rất ít người thực sự có được cuộc sống không lộn xộn hoặc bừa bộn". Trong khi một số người coi sự bừa bộn là dấu hiệu của tính lười biếng, thực tế có nhiều lý do bất ngờ khác khiến bạn trở nên bừa bộn, từ hoàn cảnh trong một số giai đoạn cuộc sống đến đặc điểm tính cách và tình trạng sức khỏe tâm thần.
Ngoài việc chỉ ra các lý do giúp bạn "minh oan", các chuyên gia còn tư vấn cách để biết liệu sự bừa bộn là phần vô hại trong lối sống của bạn hay là vấn đề khiến bạn đau khổ.
Bạn có thể bị ADHD
Terry Matlen, nhà trị liệu tâm lý, tác giả của cuốn “The Queen of Distraction”, cho biết sự mất tổ chức là một trong những triệu chứng đặc trưng của chứng rối loạn tăng động/giảm chú ý ở người trưởng thành (ADHD).
Chức năng điều hành thường bị suy giảm ở não bộ của người mắc chứng này, khiến họ gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch, bắt đầu và hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời gặp các vấn đề về trí nhớ làm việc. “Khi bạn gặp khó khăn với trí nhớ công việc, bạn sẽ rất khó theo dõi từ đầu đến cuối một số nhiệm vụ nhất định. Điều đó có nghĩa là bạn dễ bị mất tập trung", ông Michael Tompkins giải thích.
Ví dụ khi bước vào nhà, bạn có thể bị phân tâm bởi chú chó chạy đến chào đón, vì vậy bạn đặt chìa khóa xuống ghế thay vì để ở chỗ đựng chìa khóa, dẫn đến tình trạng lộn xộn. Thậm chí đây không phải là một quyết định có ý thức.
Chuyên gia Matlen cho biết, những người mắc chứng ADHD có thể cảm thấy choáng ngợp trước các bước để hoàn thành nhiệm vụ, dẫn đến việc ngừng hoạt động và không thể quản lý được sự lộn xộn. Ví dụ, bạn có thể đang đọc tạp chí và sau đó nhận ra mình quên rửa bát đĩa và quần áo đã nằm trong máy giặt nhiều ngày. Chức năng điều hành bị ảnh hưởng nghiêm trọng, khiến bạn không biết bắt đầu từ đâu.
Natalie Christine Dattilo, nhà tâm lý học và giảng viên tại Trường Y Harvard, cho biết những nhiệm vụ ít thú vị hoặc không có thời hạn đặc biệt khó khăn với những người mắc chứng ADHD khi họ bắt đầu. Những công việc nhà như gấp quần áo hoặc cất bát đĩa thường nằm trong danh mục đó.
Bạn có thể đang bị trầm cảm hoặc lo âu
“Không gian vật lý có thể phản ánh trạng thái tinh thần của chúng ta. Ngôi nhà của chúng ta có thể bừa bộn và lộn xộn vì chúng ta quá choáng ngợp, mất tổ chức về mặt tinh thần, hoặc đơn giản là quá kiệt sức. Người bị trầm cảm có thể cảm thấy thiếu năng lượng và động lực”, Dattilo giải thích.
Động lực của chúng ta xuất phát từ phần não bộ dự đoán phần thưởng và khi chúng ta chán nản, phần não bộ đó sẽ ngừng hoạt động. Điều này tạo ra cảm giác thờ ơ khiến việc tạo ra năng lượng cần thiết để bắt đầu một nhiệm vụ như sắp xếp, dọn dẹp trở nên khó khăn hơn
Tompkins cho biết, trầm cảm và lo âu cũng có thể gây khó khăn cho sự tập trung, khiến người ta cảm thấy quá sức khi phải thực hiện những nhiệm vụ nhỏ. Ngoài ra, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự lộn xộn trong nhà có liên quan đến mức cortisol cao; đây là hormone gây căng thẳng.
Không chỉ cảm giác chán nản hoặc lo lắng có thể ảnh hưởng đến sự tổ chức của chúng ta, mà một ngôi nhà lộn xộn cũng có thể khiến chúng ta cảm thấy căng thẳng và choáng ngợp hơn.
Bạn đang ở giai đoạn stress do thay đổi cuộc sống
Những thay đổi lớn trong cuộc sống có thể gây căng thẳng và ảnh hưởng đến khả năng quản lý sự lộn xộn của một người, ngay cả với người vốn ngăn nắp.
Nếu một người trải qua trạng thái “căng thẳng tâm lý xã hội”, điều này có thể làm suy yếu khả năng ứng phó của họ. Chuyên gia Tompkins giải thích: “Vì họ bị căng thẳng, họ có thể không ưu tiên làm những việc trong nhà. Ai chưa từng trải qua điều đó?”.
Matlen cho biết có con có thể là quá trình chuyển đổi đặc biệt khó khăn, đặc biệt là đối với những bậc cha mẹ mắc chứng ADHD.
Cô cho biết: “Bây giờ, bạn không chỉ phải chăm sóc người khác khi việc chăm sóc bản thân đã trở nên khó khăn, mà còn phải đối mặt với hàng loạt cú sốc như trẻ con khóc, trẻ mới biết đòi hỏi, sự bừa bộn, việc lên kế hoạch bữa ăn và thói quen hằng ngày".
Một số giai đoạn chuyển tiếp khác trong cuộc sống có thể là thử thách như vào đại học, chuyển đến sống với bạn đời, kết hôn, ly hôn và đối mặt với những thay đổi về nội tiết tố (như tiền mãn kinh và mãn kinh).
Bạn bị cảm xúc cản trở
Joseph Ferrari, giáo sư tâm lý học tại Đại học DePaul, cho biết: "Việc dọn dẹp có thể gây căng thẳng về mặt cảm xúc vì nó có thể là sự gợi nhớ về quá khứ". Ví dụ, việc dọn dẹp hoặc sắp xếp những vật dụng cụ thể, như cốc lưu niệm, vé hòa nhạc hoặc quà lưu niệm, có thể gợi lại những ký ức cảm xúc.
Bạn nhặt món đồ lên và nói, "Ồ, tôi nhớ chuyến đi đó. Ồ, tôi nhớ người đó". Nó có thể mang lại những cảm xúc tích cực, vì vậy bạn không muốn vứt bỏ nó. Hoặc nó có thể mang lại một số cảm xúc tiêu cực, vì vậy bạn sẽ chỉ đặt món đồ xuống và không dọn dẹp nữa.
Bạn là người thoải mái, dễ tính
Tính cách có thể đóng vai trò quyết định mức độ ngăn nắp của bạn, đặc biệt là khi nói đến tính tận tâm. “Những người tận tâm có xu hướng thể hiện mức độ ngăn nắp, tận tụy và tự kỷ luật cao. Những người ít tận tâm có xu hướng dễ tính hơn, hỗn loạn và ít hướng đến mục tiêu hơn”, chuyên gia Dattilo nói.
Hầu hết mọi người đều ở đâu đó ở khoảng giữa, nhưng những người có tính tận tâm thấp có thể gặp khó khăn trong việc duy trì không gian ngăn nắp. Tuy nhiên, họ cũng có xu hướng không bận tâm nhiều đến sự lộn xộn.
Bạn có thể đang do dự
“Những người có nhiều đồ đạc lộn xộn thường thiếu quyết đoán hơn”, chuyên gia Ferrari nói. Trong một tập của chương trình “Speaking of Psychology”, podcast của Hiệp hội Tâm lý học Mỹ, Ferrari giải thích rằng, khi thiếu quyết đoán (còn gọi là trì hoãn quyết định), mọi người thường không đưa ra lựa chọn vì họ sẽ không thể bị đổ lỗi cho kết quả của quyết định.
Nếu bạn không muốn đưa ra quyết định về việc nên để những món đồ nào đó ở đâu, hoặc nên cho đi hay giữ lại chúng, bạn có thể sẽ để đồ đạc ở nguyên vị trí cũ.