Bài thơ: Theo chân Bác (Tố Hữu) bản đầy đủ

Bài thơ: Theo chân Bác (Tố Hữu)

Nhớ lời Di chúc, theo chân Bác

Tháng năm ơi, có thể nào quên

Hàng bóng cờ tang thắt dải đen

Rủ giữa lòng đau. Ta nhớ mãi

Cuộc đời như ngọn lửa đầu tiên.

Tôi viết bài thơ mừng thọ Bác

Năm nay vừa tuổi tám mươi tròn

Chắc như thường lệ. Người đi vắng

Để mọi lời ca tặng nước non.

Tôi viết bài thơ cho các con

Mai sau được thấy Bác như còn

Phơ phơ tóc bạc, chòm râu mát

Đôi dép mòn đi, in dấu son.

Xin nhớ từ đây, nhớ lại ngày

Bác Hồ từ giã cõi Hôm nay

Bảy mươi chín tuổi xuân trong sáng

Vào cuộc trường sinh, nhẹ cánh bay...

Lạ thay, sức mạnh của tâm hồn

Mắt vẫn tươi như suối tận nguồn

Tay nhịp cho đời cao tiếng hát

Trời thu xanh ngát sáng Tuyên ngôn.

Như thế, Người đi... Phút cuối cùng

Nhẹ nhàng, thanh tịnh, rất ung dung

Lời Di chúc gửi, êm bên gối

Quên nỗi mình đau, để nhớ chung.

Bác ơi!

Thôi đập rồi chăng? một trái tim

Đỏ như sao Hoả, sáng sao Kim!

Muốn oà nức nở bên em nhỏ

Nước mắt ta đành nuốt, lặng im.

Cứ nghĩ: Hồn thơm đang tái sinh

Ngôi sao ấy lặn, hoá bình minh

Cơn mưa vừa tạnh. Ba Đình nắng

Bác đứng trên kia, vẫy gọi mình.

Súng hãy gầm lên, nén xót đau

Hãy lau ráo lệ, ngẩng cao đầu!

Chỉ xin nhớ để lời đêm trước:

Đốt pháo hoa mừng, đến lễ sau.

Bác đi... Di chúc giục lòng ta

Cho cả muôn đời một khúc ca

Lẽ sống, niềm tin, mong ước lớn

Và tình thương, ơn nghĩa bao la.

Tôi trở về quê Bác, làng Sen

Ơi hoa sen đẹp của bùn đen!

Làng quen như thể quê chung vậy,

Mấy dãy ao chua, mảnh đất phèn.

Thăm lại vườn xưa, mái cỏ tranh

Thương hàng râm bụt, luống rau xanh

Ba gian nhà trống, nồm đưa võng

Một chiếc giường tre, chiếu mỏng manh.

Ôi sáng hè vui, Bác trở về

Vẫn không quên lối cũ, tình quê

Bạn xưa, còn nhớ khi câu cá

Nhớ quả cà ngon, nhớ gốc chè....

Nhớ những năm nao... Máu Cửa Rào

Thân yêu hai tiếng gọi “đồng bào”

Phận nghèo, nước mất, dân nô lệ

Đêm tối, trời mây, chẳng ánh sao.

Đã tắt lâu rồi, lửa nghĩa quân

Phan Đình Phùng đó, Tống Duy Tân

Nguyễn Trung Trực lại Hoàng Hoa Thám

Đầu dám thay đầu, chân nối chân!

Muôn dặm đường xa, biết đến đâu?

Phan Chu Trinh lạc lối trời Âu

Phan Bội Châu, câu thơ dậy sóng

Bạn cùng ai, đất khách dãi dầu?

Cha đã đi đày, đau nỗi riêng

Còn nghe tiếng gót nặng dây xiềng...

Mẹ nằm dưới đất, hay chăng hỡi

Xin sáng lòng con ngọn lửa thiêng!

Từ đó, Người đi... những bước đầu

Lênh đênh bốn biển, một con tàu

Cuộc đời sóng gió. Trong than bụi

Tay đốt lò, lau chảo, thái rau.

Mở mắt trông quanh, màu sắc mới

Những bờ biển lạ, nước nông sâu

Á, Âu đâu cũng lòng trong đục

Vàng máu chia hai cảnh khổ giàu.

Muôn nỗi đời như ảnh trắng đen

Bâng khuâng đêm lạnh, thức bên đèn

Một hòn gạch nóng nung tâm huyết

Mẩu bánh mì con nuôi chí bền.

Bao nẻo người đi, bước trước sau

Một câu hỏi lớn: Hướng về đâu?

Năm châu thăm thẳm, trời im tiếng

Sách thánh hiền lâu đã nhạt màu.

Găng-đi, quay lại chiếc xa xưa

Dệt tấm lòng nhân đựng gió mưa!

Nghiệp lớn, Tôn Văn vừa dựng đó

Trăm năm tay lái vững vàng chưa?

Ôi nhân loại! Địa cầu cháy bỏng

Lò sát sinh ngập máu xương rơi

Lũ đế quốc như bầy quỉ sống

Nướng người ăn, nhảy nhót, reo cười.

Bỗng sấm nổ, Rạng đông chớp giật

Hoan hô Cách mạng tháng Mười Nga!

Tủ sắt ngai vàng quăng xuống đất

Công nông ta làm chủ đời ta,

Xóm thợ Pa-ri nghèo cuối ngõ

Tưng bừng gác trọ đón bình minh

Mác - Lê-nin đến... Từng trang đỏ

Chân lý đây rồi, lẽ tử sinh!

Đứng dậy! Ơi Người cùng khổ ơi!

Tiếng chuông ta đánh, giục liên hồi

Hãy bay đi, hãy bay qua sóng

Về nước non xa, thức tỉnh đời...

Tháng Giêng, Mạc-tư-khoa tuyết trắng

Một người đi, quên rét buốt xương

Từ xa đến... Lòng đau trĩu nặng

Giữa dòng người im lặng trên đường.

Anh tìm ai? Lê-nin vĩ đại

Tinh hoa trái đất, chất kim cương

Con người đẹp nhất trong nhân loại

Trí tuệ, tình yêu của bốn phương.

Lê-nin ơi, Người Thầy, Người Cha

Niềm tin trong sáng mãi lòng ta

Đêm nay nằm đó, mà thanh thản

Vầng trán mênh mông toả chói loà.

Tưởng nghe tiếng Người vang giục bước

Hãy trở về châu Á trẻ trung

Hỡi người trai Việt Nam yêu nước

Thổi bùng lên ngọn lửa anh hùng!

Về phương Đông, ta về phương Đông

Cùng phương Tây, giương ngọn cờ hồng

Đi ta đi, anh em đồng chí

Chặt xiềng gông, chặt hết xiềng gông!

Chào Trung Quốc trào sôi sức sống

Chào Quảng Châu công xã chính quyền

Đất tươi tốt. Đây mùa gieo giống

Hỡi Thanh niên cách mạng, vùng lên!

Hồn Nước gọi. Tiếng bom Sa Diện

Trái tim Hồng Thái nổ vang trời

Máu thơm tưới mầm non. Xuân đến

Vui lại rồi, Tổ quốc ta ơi!

Bác về kia! Đảng đã ra đời!

Trải mấy phong trần tuổi bốn mươi

Tay Bác cầm tay đồng chí trẻ

Tiến lên! Thời đại giục chân người.

Ôi sức trẻ! Xưa trai Phù Đổng

Vươn vai, lớn bổng dậy nghìn cân

Cưỡi lưng ngựa sắt bay phun lửa

Nhổ bụi tre làng, đuổi giặc Ân!

Như thế, buổi xuất quân hùng vĩ

Chúng ta đi, quyết chí, tự hào

Đường Kách mệnh sáng ngời chân lý

Đảng cầm cương lịch sử lên cao.

Hãy nghe khúc nhạc đầu hùng tráng

Bản trường ca chiến đấu Việt Nam

Trống Xô-viết rung trời Cách mạng

Cờ búa liềm đỏ đất Hồng Lam!

Khủng bố trắng. Máu dầm mặt đất

Chật Côn Lôn, Lao Bảo, Sơn La

Muôn chiến sĩ, một lòng bất khuất

Chỉ thương người sương tuyết bôn ba.

Nguyễn Ái Quốc. Ôi tên tha thiết

Của đời ta. Người ở phương nào?

Gió ơi gió, ơi chim có biết

Một người tù cất cánh bay cao?

Ta lại dấn chân vào trận mới

Sóng người dâng ngập lối, biểu tình

Rầm rộ cuộc diễu binh vĩ đại

Vì tự do, cơm áo, hoà bình.

Và những ngày qua, những tháng qua

Thư về từng lá, ấm lòng ta

Đường dài nẻo ngắn, lời khuyên dặn

Trăm nỗi buồn vui, việc nước nhà...

Chiến tranh nổ. Gần xa hùm sói

Cắn cổ nhau. Pháp bại, Nhật vào.

Thân một cổ hai tròng buộc trói

Phải vùng lên, này súng này dao!

Bắc Sơn gọi, Nam Kỳ nổi dậy

Sống một ngày hơn mấy mươi năm

Lửa căm giận sôi dòng máu chảy

Sức mỗi người bỗng hoá thành trăm!

Chiều mùa thu ấy... Đến Diên An

Có một Hồng quân, tay nóng ran

Đẩy chiếc xe bò lên với bạn

Rồi đi.... Lần bước xuống phương Nam...

Ôi sáng xuân nay, Xuân 41

Trắng rừng biên giới nở hoa mơ

Bác về... Im lặng. Con chim hót

Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ...

Bác đã về đây, Tổ quốc ơi!

Nhớ thương, hòn đất ấm hơi Người

Ba mươi năm ấy, chân không nghỉ

Mà đến bây giờ mới tới nơi!

Ai đã đến, ai chưa đến đó

Có hòn núi Mác, suối Lê-nin

Hãy về thăm quê ta Pác-bó

Nơi Bác về, nguồn nước mới sinh.

Hỏi dòng khe ấy, hỏi tre lau

Những tháng ngày xưa.... Bác ở đâu?

Núi vẫn nghiêng đầu nghe vách đá

Hát cùng cây lá gió ngàn sâu...

Hát rằng:

Sáng ra bờ suối, tối vào hang

Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng

Bàn đá chông chênh, dịch sử Đảng

Cuộc đời cách mạng thật là sang!

Hang lạnh nhớ tay Người đốt củi

Bập bùng lửa cháy suốt đêm thâu

Ai hay ngọn lửa trong hang núi

Mà sáng muôn lòng, vạn kiếp sau!

Ngày hội lớn. Trung ương quanh Bác

Lán tre vừa lợp, ấm tình thương

Lịch sử hôm nay, đầu ngọn thác

Gọi toàn dân cứu nước, lên đường.

Việt Minh, hai tiếng dậy biên khu

Truyền khắp dân gian, đuổi giặc thù

Cây đá mừng reo theo mỗi bước

Sớm hôm xóm núi bóng Già Thu....

Lam Sơn dậy một vùng Núi đỏ

Du kích quân rộn rã thao trường

Cao-Bắc-Lạng khơi dòng thác đổ

Chảy về xuôi, mở lối đại dương.

Lại thương nỗi: đoạ đày thân Bác

Mười bốn trăng tê tái gông cùm

Ôi chân yếu, mắt mờ, tóc bạc

Mà thơ bay... cánh hạc ung dung!

Xta-lin-grát. Đất trời vang động

Én thu sang. Mừng Bác lại về!

Hoan hô đội Tuyên truyền giải phóng

Buổi ra quân, gươm nóng lời thề!

Già nào

Trẻ nào

Đàn ông nào

Đàn bà nào

Kẻ có súng dùng súng

Kẻ có dao dùng dao.

Thấy Tây, cứ chém phứa

Thấy Nhật, cứ chặt nhào!

Ào ào ào... ào ào ào

Đường tiến công, sông núi xôn xao

Bác đã về xuôi. Chào Đại hội

Tiến quân ca sôi nổi Tân Trào!

Tổng khởi nghĩa! Lệnh truyền đêm trước

Sáng quân ra giải phóng Thái Nguyên

Hà Nội, Huế, Sài Gòn, cả nước

Đứng lên ta giành hết chính quyền!

Việt Nam, ta lại gọi tên mình

Hạnh phúc nào hơn được tái sinh

Mát dạ ông cha nghìn thuở trước

Cho đời, hai tiếng mới quang vinh!

Hôm nay sáng mồng hai tháng chín

Thủ đô hoa, vàng nắng Ba Đình

Muôn triệu tim chờ... chim cũng nín

Bỗng vang lên tiếng hát ân tình

HỒ CHÍ MINH! HỒ CHÍ MINH!

Người đứng trên đài, lặng phút giây

Trông đàn con đó, vẫy hai tay

Cao cao vầng trán... Ngời đôi mắt

Độc lập bây giờ mới thấy đây!

Người đọc tuyên ngôn.... Rồi chợt hỏi:

“Đồng bào nghe tôi nói rõ không?”

Ôi câu hỏi, hơn một lời kêu gọi

Rất đơn sơ mà ấm bao lòng!

Cả muôn triệu một lời đáp: “Có!”

Như Trường Sơn say gió biển Đông

Vâng, Bác nói, chúng con nghe rõ

Mỗi tiếng Người mang nặng núi sông.

Trời bỗng xanh hơn, nắng chói loà

Ta nhìn lên Bác, Bác nhìn ta

Bốn phương chắc cũng nhìn ta đó

Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà!

Ta đứng đây, lẫm liệt đường hoàng

Như Thạch Sanh, khí phách hiên ngang

Lưng đàn, tay búa, tay giương nỏ

Chém Mãng xà vương, giết đại bàng.

Chúng đến đó. Cả bầy hùm sói

Pháp theo Anh, một giống thực dân

Máu đã chảy. Miền Nam đã gọi

Những chuyến tàu hối hả ra quân...

Ghê thay lũ ô binh thổ phỉ

Kéo vào ăn, miền Bắc xác xơ

Nguy vận nước mong manh đầu chỉ

Sức toàn dân quyết giữ cơ đồ!

Bác Hồ thức. Năm canh không ngủ

Nghe phong ba gào thét đá ghềnh

Vững tay lái. Ôi người thuỷ thủ

Đã từng quen bốn biển lênh đênh!

Người trông gió bỏ buồm, chọn lúc

Nước cờ hay, xoay vạn kiêu binh

Lòng nhẫn nhục quyết không khuất phục

Yêu hoà bình, đâu sợ chiến chinh!

Giặc đã đánh. Thì ta quyết đánh!

Thà hy sinh tất cả, không nao.

Lời Bác gọi, nửa đêm vang lệnh:

“Hãy xông lên, chiến sĩ đồng bào!”

Cả nước đáp một lời: Quyết thắng!

Phố phường giăng chiến luỹ, vươn cao

Xóm thôn dựng pháo đài, đứng thẳng

Tre thành chông, người hoá anh hào!

Trải chín năm trường, đi kháng chiến

Gót chân trơn càng luyện tinh thần.

Con suối nhỏ cũng mang hồn biển

Mỗi đời riêng lớn giữa lòng dân.

Ta có Bác dẫn đường lên trước

Bác cùng ta, mỗi bước gian lao

Vui sao buổi hành quân nắng lửa

Bỗng gặp Người, lưng ngựa đèo cao...

Thương sao, sáng lên đường ra trận

Người đến thăm ta, vượt lũ nguồn

Nhớ sao giữa chiến trường lửa đạn

Người đứng trông ta đánh diệt đồn!

Chống gậy lên non xem trận địa

Vạn trùng núi đỡ vạn trùng mây

Quân ta khí mạnh nuốt Ngưu Đẩu

Thề diệt xâm lăng lũ sói cầy

Ôi những chiều mưa đầm lá cọ

Bác vào, tươi mỗi lán lều con...

Bữa cơm muối, măng non bí đỏ

Tháng ngày vui có Bác mà ngon!

Nơi Bác ở: sàn mây vách gió

Sáng nghe chim rừng gáy bên nhà

Đêm trắng một ngọn đèn khêu nhỏ

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Tiếng hát xa đưa... Muôn tiếng hát

Điện Biên! Trời đất dậy tin mừng

Bác Hồ khẽ vuốt chòm râu mát

Gió sớm đưa hương ngát cả rừng...

Điện Biên! Lừng lẫy Việt Nam ta

Vang tiếng kèn vui gọi mọi nhà

Mời bạn gần xa ra tuyến lửa

Mở đường giải phóng Á-Phi-La!

Chưa vẹn tròn vui, đã sáng tươi

Đường lên hạnh phúc đỏ chân trời

Bốn nghìn năm cũ, bao mơ ước

Đã dược hôm nay, rạng mặt người!

Chung sức lại, ơi anh ơi chị

Ruộng đồng ta, nhà máy ta đây

Chỉ hai tiếng thân yêu: đồng chí

Đã thương rồi, ấm những bàn tay.

Đơn giản vậy, cơm ăn áo mặc

Của ta nay, nặng biết bao tình.

Cả không khí, trời xanh miền Bắc

Cũng trong như lòng Bác thương mình!

Muôn dặm ta đi, mới bước đầu

Nhớ lời Bác dạy, dễ quên đâu!

Nước non còn nỗi đau chia cắt

Nam Bắc hai miền, ta có nhau

Giặc Mỹ ngông cuồng đã đến đây

Hắn thường đem súng doạ Đông Tây

Lương tâm quen thói vàng mua bán

Có chúng ta đây, diệt chúng mày!

Máu đọng chưa khô, máu lại đầy

Hỡi Miền Nam trăm đắng nghìn cay

Hăm lăm năm chẳng rời tay súng

Đi trước về sau, đã dạn dày

Hỡi miền Bắc đó, nặng đôi vai

Gánh cả non sông, vượt dặm dài

Xẻ dọc Trường Sơn, đi cứu nước

Mà lòng phơi phới dậy tương lai!

Ôi! đất anh hùng dễ mấy mươi

Chìm trong khói lửa, vẫn xanh tươi

Mưa bom, bão đạn, lòng than thản

Nhạt muối, vơi cơm, miệng vẫn cười.

Thời đại lớn cho ta đôi cánh

Không có gì hơn Độc lập Tự do!

Bốn mươi thế kỷ cùng ra trận

Có Đảng ta đây, có Bác Hồ.

Ta hiểu. Miền Nam thương nhớ Bác

Nóng lòng mong đợi Bác vào thăm

Ta hiểu. Đêm nằm nghe gió gác

Bác thường trăn trở, nhớ miền Nam!

Ai nói giùm ta hết tấm lòng

Bác Hồ thương nhớ mỗi dòng sông

Mỗi hòn núi ở Miền Nam đó

Như thịt da ta rỏ máu hồng!

Bản đồ bên vách treo, không nói

In mãi bàn tay Bác chỉ đường

Tấm lịch ngày ngày nghe Bác hỏi:

Hôm nay, đâu thắng ở tiền phương?

Ơi anh Giải phóng chân không mỏi

Mỗi bước hành quân, mỗi chiến công

Có thấy ấm lòng nghe Bác gọi

Sáng đường, đôi mắt Bác hằng trông!

Các anh, các chị ở trong ra

Những đứa con yêu trở lại nhà

Có phải mỗi lần ta gặp Bác

Bác vui như trẻ lại cùng ta?

Ôi! nụ cười vui của Bác Hồ

“Miền Nam đánh giỏi, Mỹ thua to!”

Bác ơi! Con biết con chưa giỏi

Quét sạch đường đi, để Bác vô!

Còn những ai chưa được một lần

Trong đời, gặp Bác? Hãy nhanh chân

Tiến lên phía trước! Trên cao ấy

Bác vẫn đưa tay đón lại gần....

Bác vẫn đi kia... giữa cánh đồng

Thăm từng ruộng lúa, hỏi từng bông

Ghé từng hợp tác, qua thôn xóm

Xem mấy trường tươi, mấy giếng trong....

Bác vẫn về kia... Những sớm trưa

Hỏi lò than, xưởng máy, giàn tơ

Hỏi anh hỏi chị công nhân ấy

Vàng ngọc thi đua được mấy giờ?

Ơi anh bộ đội trên mâm pháo

Mắt lượn trời cao, dõi bóng mây

Có thấy, bốn mùa, quên nắng bão

Bên ta, Bác vẫn thức đêm ngày?

Biết chăng, hỡi mẹ rất anh hùng

Con mấy lần đi lập chiến công

Hỡi chị hằng trông ngày thắng trận

Bác khuyên thương nhớ vững bền lòng.

Và các em, có hiểu vì sao

Lòng Bác mênh mông vẫn dạt dào

Yêu nụ mầm non, yêu tuổi trẻ?

Biển thường yêu vậy sóng xôn xao...

Vì sao? Trái đất nặng ân tình

Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh

Như một niềm tin, như dũng khí

Như lòng nhân nghĩa, đức hy sinh.

Đâu chẳng vang lời Bác thiết tha?

Đời vui tiếng Bác ấm muôn nhà

Bác đi... Đâu cũng nghe chân bước

Như gió xuân về, đất nở hoa....

Nếu có hôm nào ta vắng Bác

Chắc là Người bận chuyến đi xa...

Ơi đàn em nhỏ quên ca hát

Hãy lớn ngoan như Bác có nhà!

Anh dắt em vào cõi Bác xưa

Đường xoài hoa trắng nắng đu đưa

Có hồ nước lặng sôi tăm cá

Có bưởi cam thơm, mát bóng dừa.

Có rào râm bụt đỏ hoa quê

Như cổng nhà xưa Bác trở về

Có bốn mùa rau tươi tốt lá

Như những ngày cháo bẹ măng tre....

Nhà gác đơn sơ, một góc vườn

Gỗ thường mộc mạc, chẳng mùi sơn

Giường mây chiếu cói, đơn chăn gối

Tủ nhỏ, vừa treo mấy áo sờn.

Máy chữ thôi reo, nhớ ngón đàn

Thong dong chiếc gậy gác bên bàn

Còn đôi dép cũ, mòn quai gót

Bác vẫn thường đi giữa thế gian...

Bụt mọc dầm chân đứng đợi ai

Quanh hồ thấp thoáng bóng hôm mai

Ngọn đèn kia thức bên ai đó

Mà dạ hương còn phảng phất bay!

Ô vẫn còn đây, của các em

Chồng thư mới mở, Bác đang xem

Chắc Người thương lắm lòng con trẻ

Nên để bâng khuâng gió động rèm...

Con cá rô ơi, chớ có buồn

Chiều chiều Bác vẫn gọi rô luôn

Dừa ơi, cứ nở hoa đơm trái

Bác vẫn chăm tay tưới ướt bồn.

Ôi lòng Bác vậy, cứ thương ta

Thương cuộc đời chung, thương cỏ hoa

Chỉ biết quên mình, cho hết thảy

Như dòng sông chảy, nặng phù sa.

Như đỉnh non cao tự giấu hình

Trong rừng xanh lá, ghét hư vinh

Bác mong con cháu mau khôn lớn

Nối gót ông cha, bước kịp mình.

Ta vào thăm Bác, gặp Lê-nin

Trán rộng yêu thương, dõi mắt nhìn

Người đến cùng ta, ngồi với Bác

Như hình với bóng, một anh linh.

Bác ơi!

Xin để Người yên giấc mộng say

Còn trời đất đó, nước non đây.

Còn ba mươi triệu con Nam Bắc

Quyết thắng, bền gan, tay nắm tay.

Còn triệu anh em đồng chí đó

Bốn mươi năm Đảng, óc tim này.

Nhớ lời Di chúc, theo chân Bác

Lên những tầng cao, thẳng cánh bay!

Ngày mai, thống nhất lại non sông

Mẹ được gần con, vợ gần chồng

Ôi đến ngày ta vui sướng nhất

Thoả lòng Bác lại trở về trông!

Đời sẽ tươi hơn, xây dựng mới

Đàng hoàng to đẹp, sáng trời Đông

Tuổi xanh vững bước lên phơi phới

Đi tới, như lòng Bác ước mong.

Đem ngày gần lại, đổi năm xa

Nghĩa lớn tình chung, vẫn ruột rà

Bốn biển anh em hoà hợp lại

Trăm đường một hướng, nở muôn hoa

Bác ơi!

Tết đến. Giao thừa đó

Vẫn đón nghe thơ Bác mọi lần

Ríu rít đàn em vui pháo nổ

Tưởng nghìn tay Bác vỗ sang xuân...

Phân tích bài thơ Theo chân Bác của Tố Hữu

Theo chân Bác là một trong những bài thơ hay nhất của Tố Hữu, cũng là một trong những bài thơ hay nhất trong hàng nghìn bài thơ ngợi ca Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Theo chân Bác được tác giả viết vào tháng 1-1970, đăng trên Báo Nhân Dân, sau đó được in trong tập thơ Ra trận (Nxb Văn học, năm 1971) và mới đây nhất in trong bộ Hồ Chí Minh với văn nghệ sĩ - văn nghệ sĩ với Hồ Chí Minh. Bài thơ gồm hơn 20 khổ, tổng cộng gần 500 câu nên có thể gọi là một trường ca.

Trường ca "Theo chân Bác" được viết trong một hoàn cảnh đặc biệt, Bác Hồ qua đời mới được ba bốn tháng, Tố Hữu lúc ấy bị bệnh nặng đang điều trị tại Liên Xô. "Đó là một bài thơ tôi đã "rút ruột" ra mà viết", tác giả đã kể lại như thế trong hồi ký "Nhớ lại một thời" của mình.

Tố Hữu đã chọn cho trường ca một cái tựa vừa mang ý nghĩa sâu xa, vừa có tính thời sự. Câu đề từ ông viết: "Nhớ lời Di chúc theo chân Bác".

"Theo chân Bác" là theo con đường mà Người đã chọn cho cách mạng Việt Nam; là theo tư tưởng, theo đạo đức, theo hành động của Người.

Bác Hồ - “một tâm hồn vĩ đại”; đồng thời là một con người “mong manh áo vải”, nhưng “hồn muôn trượng”, luôn “nâng niu tất cả chỉ quên mình”. Cuộc đời của Người giản dị là vậy, nhưng tình thương yêu của Người đối với đồng bào, Tổ quốc thì vô bờ bến: “Ôi lòng Bác vậy, cứ thương ta/ Thương cuộc đời chung, thương cỏ hoa/ Chỉ biết quên mình, cho hết thảy/ Như dòng sông chảy, nặng phù sa” (thơ Tố Hữu).

Là người trọn đời lo cho dân, cho nước, Bác Hồ đã để lại cho các thế hệ mai sau nhiều bài học quý giá. Di chúc của Bác được Trung ương Đảng công bố năm 1969 là một áng văn mẫu mực, đồng thời cũng để chúng ta hiểu thêm chiều sâu tâm hồn vị lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc.

Suốt cả cuộc đời của mình, Người sống vô cùng giản dị, khiêm nhường, như những câu thơ của nhà thơ Tố Hữu đã viết: “Như đỉnh non cao tự giấu mình/ Trong rừng xanh lá, ghét hư vinh”, “Nhà gác đơn sơ, một góc vườn/ Gỗ thường mộc mạc, chẳng mùi sơn/ Giường mây chiếu cói, đơn chăn gối/ Tủ nhỏ, vừa treo mấy áo sờn”. Dù ở núi rừng Việt Bắc hay khi hòa bình, về Thủ đô, lúc nào Người cũng chỉ ưa ăn cơm đạm bạc với dưa cà, mắm ruốc, chứ không bao giờ thích mâm cao cỗ đầy.

Là người có may mắn được sống gần Bác nhiều năm, trong nhiều thời kỳ, nhà thơ Tố Hữu đã có nhiều bài viết, bài thơ rất hay và xúc động về Bác. Với riêng bản Di chúc của Bác, ông đã đọc và cảm nhận một cách sâu sắc.

Nếu như Bác ơi viết lúc Bác mất thì trường ca Theo chân Bác viết về Di chúc, về những bài học rút ra từ Di chúc của Người, là đỉnh cao của thơ Tố Hữu viết về Bác Hồ. Nếu Bác ơi là tiếng nấc nghẹn ngào: “Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa…” những ngày đầu tháng 9-1969, thì trường ca Theo chân Bác được Tố Hữu viết năm 1970 tựa như cuốn nhật ký về cuộc đời Bác, lưu lại trong đó những gì đơn sơ nhất, thân thương nhất từng gắn bó với Bác thời ấu thơ: “Tôi trở về quê Bác, làng Sen/ Ơi hoa sen đẹp của bùn đen/ Làng quen như thể quê chung vậy/ Mấy dãy ao chua, mảnh đất phèn”… đến lúc Bác “Vào cuộc trường sinh nhẹ cánh bay” tại Hà Nội:

“Tháng năm ơi có thể nào quên

Hàng bóng cờ tang thắt dải đen

Rủ giữa lòng đau. Ta nhớ mãi

Cuộc đời như ngọn lửa đầu tiên…”.

Viết về việc tang, viết về những chia ly, nhưng với Tố Hữu không hề bi lụy. Ông coi việc Bác đi xa như mọi lần Người đi vắng, đi công tác: “Tôi viết bài thơ mừng thọ Bác/ Năm nay vừa tuổi tám mươi tròn/ Chắc như thường lệ. Người đi vắng/ Để mọi lời ca tặng nước non”.

Ông nghĩ Bác mãi còn, Bác sống mãi: “Xin nhớ từ đây, nhớ lại ngày/ Bác Hồ từ giã cõi Hôm nay/ Bảy mươi chín tuổi xuân trong sáng/ Vào cuộc trường sinh, nhẹ cánh bay...”.

Bác ra đi thật nhẹ nhàng, thanh thản như một ông tiên và: “Như thế, Người đi… Phút cuối cùng/ Nhẹ nhàng, thanh tịnh, rất ung dung/ Lời Di chúc gửi, êm bên gối/ Quên nỗi mình đau, để nhớ chung”.

…Và hình ảnh Bác mãi còn với những người nông dân, công nhân, bộ đội; với đất trời, cỏ hoa nước Việt. Bác còn mãi “như dòng sông chảy, nặng phù sa”: “Bác vẫn đi kia... giữa cánh đồng/ Thăm từng ruộng lúa, hỏi từng bông/ Ghé từng hợp tác, qua thôn xóm/ Xem mấy trường tươi, mấy giếng trong.../ Bác vẫn về kia... Những sớm trưa/ Hỏi lò than, xưởng máy, giàn tơ/ Hỏi anh hỏi chị công nhân ấy/ Vàng ngọc thi đua được mấy giờ?”.

Đúng như tên gọi của bài thơ, từng câu, từng câu đi theo từng bước chân của Bác trong cuộc đời... Và nhà thơ muốn mọi người hãy

“… Nhớ lời Di chúc, theo chân Bác

Lên những tầng cao, thẳng cánh bay!”

Để đi tới như lòng Bác ước mong và mỗi người hãy Theo chân Bác, noi gương Bác, học tập và làm theo Bác mỗi ngày:

“Còn những ai chưa được một lần

Trong đời, gặp Bác? Hãy nhanh chân

Tiến lên phía trước! Trên cao ấy

Bác vẫn đưa tay đón lại gần...”.

Nửa thế kỷ Bác của chúng ta đi xa và để lại “muôn vàn tình thương yêu”. Câu thơ nhà thơ viết năm nào còn như tươi mới bởi Tết sắp sửa sang, mùa xuân cũng đang về:

“… Bác ơi!

Tết đến Giao thừa đó

Vẫn đón nghe thơ Bác mọi lần

Ríu rít đàn em vui pháo nổ

Tưởng nghìn tay Bác vỗ sang xuân...”.