Với người Ê đê, đàn T’rưng không chỉ gắn bó với đời sống sinh hoạt, lễ hội truyền thống mà còn là phương tiện kết nối, sum họp giữa các buôn làng.
 |
Ðàn T’rưng - nhạc cụ vẫn còn được dùng trong sinh hoạt văn hóa văn nghệ của người Ê đê |
Ðàn T’rưng là loại nhạc cụ tự thân vang, chi gõ, loại đàn do nhiều ống đàn hợp thành. Các ống đàn được chế tác từ những ống lồ ô khô, có chiều dài ngắn, to nhỏ khác nhau. Ống đàn gồm hai phần: Ống hơi và thanh cộng hưởng, có quan hệ mật thiết để tạo nên các ống đàn có cao độ chuẩn, âm thanh vang.
Để làm một cây đàn T’rưng, người Ê đê vào rừng chặt những ống lồ ô có thân già, độ dày mỏng vừa phải về róc sạch đầu lóng rồi đem phơi nắng cho khô, sau đó ngâm trong nước khoảng 2 – 3 tháng để tránh nứt nẻ, mối mọt ăn.
Tiếp theo, người ta dùng sợi dây mây rừng hoặc cật của loại tre già bện lại để kết các thanh lồ ô lại với nhau theo hình chóp đứng (có thể kết thẳng hàng hoặc kết so le bắt chéo nhau), khoảng cách kết giữa ống nọ với ống kia rộng khoảng 1 cm. Ðặc biệt, trong quá trình kết các ống lồ ô, người chế tác không được để các ống lồ ô chạm sát vào nhau, vì như vậy khi gõ sẽ làm âm thanh phát ra không được chuẩn do bị tạp âm.
Bên cạnh đó, để tạo ra những âm độ khác nhau khi gõ vào mỗi ống lồ ô, người Ê đê đã sáng tạo bằng cách cắt bằng sát mấu lóng tre ở một đầu ống, đầu kia cắt vát để tạo chuỗi âm thanh cao thấp tùy theo ý riêng của mỗi nghệ nhân. Cây đàn dài khoảng 1 đến 1,5 mét, được sắp xếp theo thứ tự từ ống dài phía dưới rồi lên dần ống ngắn phía trên. Trung bình mỗi đàn T’rưng có từ 15 – 20 ống tùy thuộc vào kích cỡ, nhu cầu sử dụng khác nhau của người chơi. Chân đàn được làm từ thanh tre chắc, có 3 chân vững chãi, giang rộng để bảo đảm đàn không bị đổ khi người chơi đánh.
Đồng bào Ê đê sử dụng đàn bằng cách dùng hai dùi được làm từ gỗ hoặc thanh tre để gõ vào ống sẽ tạo ra những âm thanh thánh thót, lắng dịu dễ nghe. Thông thường các ống ngắn và mỏng có âm độ cao, các ống dài có âm độ trầm. Đàn T’rưng của người Ê đê có âm sắc không trong, không kêu to, vang xa như cồng chiêng, sáo, chiêng tre…, nhưng dễ ăn sâu vào lòng người bởi tiếng đàn mang cái “hồn’’ rừng núi giống với tiếng gió xào xạc trên nương rẫy, hoặc tiếng suối chảy róc rách khi người dân đeo gùi bẻ măng rừng bên suối.
Ðàn T’rưng thường được biểu diễn trong nhà rông hoặc ngoài trời vào các dịp lễ, tết truyền thống hoặc trong sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Ê đê.
Theo một số nghệ nhân dân tộc Ê đê ở xã Tâm Thắng (Chư Jút) thì cha ông ngày xưa chế ra đàn T’rưng với mục đích xua đuổi chim, thú, chuột trên nương rẫy. Người Ê đê quan niệm, cứ mỗi khi tiếng đàn được cất lên sẽ có thần linh (Yang) đến che chở, xua đuổi muông thú để bảo vệ mùa màng, đồng thời giúp họ xua đuổi những điều dữ và gặp nhiều may mắn trong cuộc sống. Ngày nay, do chim thú không còn nhiều để phá hoại mùa màng nhưng đàn T'rưng vẫn được bà con sử dụng trong đời sống văn hóa, sinh hoạt hằng ngày.
Những năm gần đây, cuộc sống của người Ê đê đã thay đổi rất nhiều, có nhiều nhạc cụ mới hiện đại, dễ chơi và được bán rộng rãi. Trong khi, việc làm đàn T’rưng và học đánh đàn mất nhiều công sức nên hiện tại người biết làm đàn và đánh đàn còn rất ít, nhất là thế hệ trẻ không còn mặn mà với loại nhạc cụ này.
Tuy nhiên, điều đáng mừng là các cấp chính quyền, ngành Văn hóa các địa phương, già làng, nghệ nhân cũng đã có sự quan tâm đến việc bảo tồn những giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số. Qua đó, các lớp học chế tác nhạc cụ dân tộc, đánh cồng chiêng, chơi các loại đàn đã được tổ chức ở một số buôn làng để truyền dạy cho thế hệ trẻ biết được nét đẹp truyền thống của dân tộc mình. Với những nỗ lực đó, hy vọng, dù cuộc sống có thay đổi bao nhiêu thì tiếng vọng đàn T’rưng sẽ được thế hệ trẻ người Ê đê trân trọng, giữ gìn.