Đến với bài thơ hay: Cỏ giao mùa

Sân trường vẫn cỏ ngày xưa
Vẫn là giọt nắng giọt mưa thuở nào
Ghế thì thấp, bàn thì cao
Đâu rồi vết mực tím vào áo em.

Góc nào bị phạt đứng nghiêm
Thầy không vui, bởi tôi quên học bài
Em bưng miệng khúc khích cười
Dỗi hờn, tôi chẳng thèm chơi, em buồn!

Bao ngày phượng đỏ mưa tuôn
Ô hay, ai biết nguồn cơn sự đời
Tôi góc bể, em chân trời
Bạn bè khuất lấp một thời đạn bom.

Năm dạy lớn, tháng dạy khôn
Ta bươn chải giữa thị trường bán mua
May mà vẫn có ngày xưa

Ảnh: Ngọc Tâm

Lời bình: Sân trường cỏ vẫn giao mùa gọi ta...

Nhà thơ Huy Trụ viết bài thơ Cỏ giao mùa gửi dự thi và đạt giải nhì của Báo Giáo dục và Thời đại, không có giải nhất. Tôi nghĩ đó là một bài lục bát rất hay, hay một cách hoàn chỉnh từ nội dung tư tưởng đến phẩm chất nghệ thuật. Thơ lục bát viết vần vè thì dễ nhưng để khắc sâu được vào tâm trí bạn đọc, khơi gợi được những cảm xúc thẩm mĩ, tạo ấn tượng sâu đậm quả là cả quá trình đầy gian nan thử thách nên không nhiều lắm tác giả có được niềm hạnh phúc đó. May thay, giữa rừng thơ lục bát bộn bề hiện nay, Cỏ giao mùa của nhà thơ Huy Trụ vẫn lắng đọng qua tháng năm buồn vui cuộc sống, bởi nó đã nói hộ nỗi niềm cùng tất cả chúng ta đã đi qua thuở học trò vụng dại, hồn nhiên.

Trước hết, tôi nghĩ Cỏ giao mùa là một thi đề rất gợi. Chọn thời điểm giao mùa để phô diễn vẻ biếc xanh, sức sống kỳ diệu của loài thảo mộc này là cả một dụng ý nghệ thuật của tác giả. Cỏ giao mùa do đó còn là ẩn dụ cho kỷ niệm êm đềm, trong trẻo; là ước mơ và khát vọng thần tiên của tuổi học trò dưới mái trường một thời mơ mộng. Dù bao vật đổi sao dời, bao biến thiên dâu bể, màu cỏ vẫn thung thăng vẫy gọi tình người kết đọng hướng về. Đó là vẻ đẹp nhân văn lắng sâu chuyên chở muôn trùng khát vọng yêu thương mà tác giả muốn chuyển tải thông điệp đến với người đọc qua thi phẩm này chăng?

Về nội dung tư tưởng, bài thơ có bốn khổ gồm mười sáu câu thơ đẹp trọn vẹn trong một cấu trúc hợp lí và bài bản, có thể chia thành hai nội dung lớn. Tám câu đầu khẳng định vẻ đẹp của hình ảnh cỏ xanh nơi sân trường xưa cũ và những kỷ niệm buồn vui, thân thương nhắc nhớ về tuổi học trò. Tám câu cuối gợi tả những thăng trầm, dâu bể đã đi qua cuộc đời mỗi người sau một quãng thời gian xa cách, đồng thời khẳng định sự bất tử và huy hoàng của cỏ sân trường - nơi mỗi người vẫn mãi không quên, vẫn luôn hoài vọng hướng về để tắm gội mà trưởng thành, vươn lên trong cuộc sống. Với nội dung tư tưởng bao quát cả một đời người lại được diễn đạt trong một bài thơ lục bát khá nhỏ nhắn thật không dễ gì chuyển tải hết được. Tuy vậy, bằng khả năng nắm bắt nhạy cảm và tài hoa, Huy Trụ đã biết chắc lọc, kiệm lời mà vẫn khái quát được một vấn đề đa dạng, phong phú trong kiếp nhân sinh của hết thảy mỗi người.

Về nghệ thuật, thi phẩm có một kết cấu khá lí thú, một kết cấu vòng kiểu bài thơ Lượm của Tố Hữu hay Đàn Ghi - ta của Lorca của nhà thơ Thanh Thảo đã thể hiện. Nhờ thế, hình tượng cỏ giao mùa như một điệp khúc có hậu nên vẫn thiêng liêng xanh biếc từ quá khứ mở ra đến chân trời hiện tại, khẳng định một sức sống vĩnh hằng, bất tận. Đó cũng là vẻ đẹp thanh khiết, đong đầy kỷ niệm và mãi mãi biếc xanh trong mỗi hồn người.

Hai câu thơ đầu đầy thi vị với hình tượng cỏ xanh sau bao mưa nắng vui buồn trong cuộc sống. Chân lí đơn giản ấy khiến cho tác giả rưng rưng bằng một nỗi niềm thán phục qua thời gian khi về thăm lại trường xưa:

Sân trường vẫn cỏ ngày xưa
Vẫn là giọt nắng, giọt mưa thuở nào

Ôi! Hóa ra cỏ dại mà đan thanh, bền bỉ qua thời gian đến thế! Điệp từ "vẫn" khẳng định sự bất chấp đến khắc nghiệt của cuộc dâu bể vô thường. Mưa nắng vẫn đi về trong lòng trời đất, cỏ vẫn xanh tươi mãi đến giờ. Giản dị, bé nhỏ mà vượt thoát đến không ngờ. Từ hiện tại, nhà thơ nhớ về bao kỷ niệm buồn vui của một thuở học trò vụng dại. Bàn ghế nơi phòng học, vết mực tím và màu áo em trong sáng. Nhớ nhất vẫn là bài học mà bản thân mình chưa trả được cho thầy:

Góc nào bị phạt đứng nghiêm
Thầy không vui, bởi tôi quên học bài
Em bưng miệng khúc khích cười
Dỗi hờn, tôi chẳng thèm chơi, em buồn!

Thơ viết về kỷ niệm tuổi học trò có vô vàn vô lượng, nhưng đạt được sự sống động, cụ thể, giàu trạng thái, tâm lí phải kể đến bốn câu thơ trên của Huy Trụ. Bốn câu thơ lục bát với một loạt động từ thật bình dị đã như một góc quay cận cảnh về một buổi học lắng đọng bao buồn vui thơ dại. Hình ảnh cậu học trò không thuộc bài bị thầy giáo bắt phạt đứng nghiêm hay úp mặt vào tường thật quen thuộc với mỗi chúng ta. Thầy phạt trò mà lòng thầy không vui là một ý thơ hay, dù rằng "tôi quên học bài" trong sự biện giải lý do.

Sống động nhất là hình ảnh người con gái cùng lớp "bưng miệng khúc khích cười" mới ấn tượng làm sao! Một cõi xa xưa hay đó là tiếng lòng ngân lên khi nhà thơ trở về trường cũ! Chính cái động thái "coi thường" người khác của em để tôi hờn dỗi không thèm chơi với nữa. Cảm xúc chín đọng đã làm nên một cặp lục bát thật dễ thương và lưu dấu ấn trong vườn thơ viết về tuổi học trò: "Em bưng miệng khúc khích cười/ Dỗi hờn, tôi chẳng thèm chơi, em buồn!".

Từ nỗi hoài niệm về một thuở thần tiên tràn đầy trong sáng, Huy Trụ cũng đã lặng người khi nghĩ về những mất mát, đau thương và cả những hi sinh của bè bạn một thời chinh chiến. Đâu chỉ tưởng nhớ đến những gì cỏn con, bé nhỏ gắn với sách vở học trò, giá trị nội dung của bài thơ sâu đằm hơn nhờ sự mở rộng biên độ phản ánh hiện thực khi tác giả khắc họa nỗi đau thương mà bạn bè anh đã hiến dâng cho đất nước. Khổ thơ thứ ba là sự trải nghiệm mà một người phải từng trải lắm mới viết được bằng những câu thơ dồn nén đến ám ảnh:

Bao ngày phượng đỏ mưa tuôn
Ô hay, ai biết nguồn cơn sự đời
Tôi góc bể, em chân trời
Bạn bè khuất lấp một thời đạn bom.

Người mất đã hi sinh cho Tổ quốc, người còn cũng phải "bon chen giữa thị trường bán mua". Bạn bè li tán, mỗi người một ngả. Đó là nỗi đau sinh li tử biệt khó ai tránh khỏi trong đời. Vì thế, đọc Cỏ giao mùa, tôi có cảm tưởng như nhà thơ đã nói hộ với tất cả chúng ta rằng: Hãy biết trân trọng và nâng niu những kỷ niệm đẹp của tuổi học trò mơ mộng dù vui hay buồn, nếu không chúng ta sẽ khó có cơ hội để yêu thương, chia sẻ cùng nhau. Hai câu kết lặp lại hình ảnh cỏ sân trường buổi giao mùa ngày trở lại nhưng đã mở ra một ẩn dụ, liên tưởng sáng đẹp về sự vững bền muôn thuở của những gì tốt đẹp mà tuổi thơ mỗi người vẫn còn mãi trong đời:

May mà vẫn có ngày xưa
Sân trường cỏ vẫn giao mùa gọi ta...

Bài thơ Cỏ giáo mùa bao quát được hiện thực của một đời người, có buồn vui kỷ niệm thuở học trò vụng dại; có mất mát, đau thương của một kiếp phù sinh trần thế; nhưng vượt lên trên tất cả, những gì tốt đẹp sẽ đọng mãi với thời gian qua hình tượng cỏ giao mùa nơi sân trường xưa cũ. Đó là cội nguồn cho mỗi chúng ta luôn mãi hướng về, để rồi từ đó chắp cánh bay cao, thắp sáng tin yêu vươn đến những chân trời bao la phía trước.

Lê Thành Văn