Cơ chế nào để báo chí Việt Nam vươn tầm? - Bài 3: Gợi ý cơ chế đặc thù để xây dựng tổ hợp báo chí hiện đại, đột phá
Việc bổ sung mô hình tổ hợp báo chí vào dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) 2025 mở ra hướng đi mới cho báo chí Việt Nam: Tích hợp, linh hoạt, hiện đại và cạnh tranh.
Cơ chế nào để báo chí Việt Nam vươn tầm? - Bài 3: Gợi ý cơ chế đặc thù để xây dựng tổ hợp báo chí hiện đại, đột phá
Việc bổ sung mô hình tổ hợp báo chí vào dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) 2025 mở ra hướng đi mới cho báo chí Việt Nam: Tích hợp, linh hoạt, hiện đại và cạnh tranh.
Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) 2025 bổ sung hai nội dung đáng chú ý là tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện và tổ hợp báo chí của địa phương. Nội dung này được các cơ quan báo chí, giới chuyên gia và công chúng rất quan tâm, đặc biệt là trong bối cảnh báo chí cả nước đang trong giai đoạn sắp xếp, tinh giản bộ máy theo tiêu chí tinh - gọn - mạnh, hiệu năng, hiệu quả.
Trả lời Pháp Luật TP.HCM, ThS Phan Văn Tú, Chủ nhiệm bộ môn Báo chí, khoa Báo chí - Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV (ĐH Quốc gia TP.HCM) (ảnh), nhận định: Việc bổ sung hai mô hình mới vào dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) là bước đi quan trọng nhằm xây dựng một hệ sinh thái báo chí tích hợp - linh hoạt - hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.
Vận hành đúng hướng sẽ tạo ra đột phá
. Phóng viên: Việc bổ sung các mô hình tổ hợp báo chí sẽ tạo ra sự đột phá gì cho việc phát triển hệ sinh thái báo chí trong thời gian tới?
+ TS Phan Văn Tú: Nếu được tổ chức một cách khoa học, với các cơ chế linh hoạt, tương xứng với thực tiễn và tiềm năng phát triển của nền báo chí cả nước, tôi nghĩ mô hình tổ hợp báo chí sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, tinh giản tổ chức, tránh phân tán, chồng chéo, lãng phí và giảm hiệu quả thông tin.
Các mô hình tổ hợp, nếu được vận hành đúng hướng, sẽ tạo điều kiện tích hợp công nghệ (AI, dữ liệu lớn, nền tảng số quốc gia…), tăng tính linh hoạt tài chính, huy động nguồn lực xã hội, hình thành các “thực thể truyền thông” đủ mạnh để cạnh tranh trong và ngoài nước, từ đó định hướng dư luận xã hội nhanh hơn, chính xác hơn và sâu rộng hơn.
Áp dụng mô hình tổ hợp báo chí cũng là cách để tái cấu trúc hiệu quả hệ thống báo chí trong bối cảnh tinh giản bộ máy hành chính, việc sáp nhập các cơ quan báo chí nhỏ lẻ vào tổ hợp là hướng đi tất yếu. Tuy nhiên, tổ hợp báo chí không phải là con số cộng của các loại hình, các nền tảng, các cơ quan báo chí cũ, mà là sự tích hợp thế mạnh các loại hình, tích hợp tầm ảnh hưởng, năng lực tài chính, hạ tầng công nghệ, chất lượng đội ngũ.
Mô hình tổ hợp báo chí tạo điều kiện đa dạng hóa nguồn thu từ truyền thông, nội dung số, sản phẩm công nghệ…, đồng thời cho phép cơ quan báo chí áp dụng cơ chế tài chính, tiền lương như doanh nghiệp, giúp thu hút, giữ chân nhân sự chất lượng cao, tăng động lực đổi mới sáng tạo.
Áp dụng mô hình tổ hợp báo chí cũng là cách đảm bảo thực thi chức năng chính trị - xã hội của các cơ quan báo chí trong tổ hợp, nhất là việc cân đối giữa tính tự chủ và trách nhiệm xã hội, để đảm bảo thông tin chính xác - nhanh chóng - đúng định hướng… Và báo chí không chỉ là phương tiện truyền thông - tuyên truyền, mà còn là trụ cột an ninh thông tin, điều tiết và định hướng dư luận, xây dựng hình ảnh quốc gia trong mắt bạn bè quốc tế.
Đặc biệt, theo Quyết định 407/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022-2027, truyền thông phải đi trước một bước để thống nhất nhận thức, tạo sự đồng thuận trong xã hội. Trong bối cảnh đó, nếu mô hình tổ hợp báo chí truyền thông được tổ chức bài bản sẽ đủ năng lực dẫn dắt dư luận, giám sát thông tin xã hội, chống tin giả, định hình giá trị văn hóa và quốc gia số. Bên cạnh đó, nhờ có mô hình tổ hợp, sự liên thông giữa báo chí, doanh nghiệp truyền thông, nền tảng số và dữ liệu công sẽ hiệu quả hơn. Báo chí đồng hành cùng chính phủ số, kinh tế số và xã hội số trong một hệ sinh thái mở, năng động, phát triển cả về nội dung, công nghệ, lẫn mô hình vận hành.
Từ “doanh nghiệp công đặc biệt”…
. Trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) có mô tả cơ bản về tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện. Theo ông, tổ hợp này nên được thực tiễn hóa bằng các quy định của pháp luật theohướng nào?
+ Khoản 2 Điều 4 dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) khẳng định: Báo chí là phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của cơ quan Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; là diễn đàn của nhân dân.
Trên cơ sở đó cùng với thực tiễn báo chí Việt Nam hiện nay, theo tôi, mô hình tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện ở Việt Nam nên vận hành theo cơ chế doanh nghiệp công lập đặc biệt. Tổ hợp báo chí sẽ có bộ máy quản trị chuyên nghiệp, ví dụ như tổng giám đốc, ban tài chính, sáng tạo, công nghệ, đào tạo, nghiên cứu phát triển (RD)...
Cơ chế tiền lương tổ hợp này thay vì áp dụng hệ số công chức thì nên chuyển sang hệ thống chỉ số đo lường hiệu suất công việc (KPI) linh hoạt, định lượng rõ ràng. Tổ hợp nên áp dụng mô hình quản trị hiện đại: Có hội đồng biên tập độc lập, bộ phận chiến lược nội dung và đánh giá dư luận xã hội theo thời gian thực.
Như định danh, tổ hợp này hội tụ đầy đủ các loại hình báo chí: Báo in, báo hình, báo nói, báo điện tử, các kênh nội dung báo chí trên không gian mạng. Đặc biệt, phải phát triển nền tảng số riêng, dịch vụ cung cấp nội dung đa phương tiện OTT (Over-The-Top), sản phẩm truyền thông ứng dụng AI...
Những tổ hợp này sẽ xây dựng mô hình tự chủ tài chính từng phần hoặc toàn phần, có nguồn thu từ: Bán bản quyền nội dung số; dịch vụ quảng cáo, truyền thông, sản xuất nội dung; đào tạo; đầu tư, cổ phần hóa dịch vụ truyền thông phụ trợ; đặt hàng chính sách từ Nhà nước…
Bên cạnh đó, tôi nghĩ tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện chỉ có thể theo mô hình “hybrid” - Nhà nước đầu tư, thị trường vận hành. Nhà nước đặt hàng nội dung chiến lược: Chính trị, an ninh, văn hóa, đối ngoại… Còn lại tổ hợp vận hành theo cơ chế thị trường (sản xuất nội dung thương mại, đa nền tảng). Quỹ đầu tư truyền thông nhà nước (giống “Quỹ đầu tư mạo hiểm công nghệ báo chí”) cấp vốn cho sản phẩm mới.
Với mô hình tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện, đa nền tảng được bảo trợ mạnh mẽ bởi Nhà nước, tập trung vai trò định hướng tư tưởng, tôi nghĩ chúng ta nên học tập theo các mô hình từ Trung Quốc như Tân Hoa Xã, Đài Truyền hình trung ương Trung Quốc (CCTV) hoặc có thể nghiên cứu mô hình Media Corp của Singapore (quản lý theo mô hình công quyền, chú trọng tính chuyên nghiệp và hội tụ công nghệ).
…đến cơ chế xứng tầm, đặc thù
. Dự thảo luật hiện naycũng xác định: Tổ hợp báo chí của địa phương là mô hình hoạt động của cơ quan báo chí địa phương có nhiều loại hình báo chí, có các cơ quan báo chí trực thuộc, có vai trò nòng cốt định hướng dư luận xã hội tại địa phương. Ông có góp ý gì cho nội dung này?
+ Tổ hợp báo chí địa phương thực chất đã được một số tỉnh, thành triển khai trong thời gian qua. Tuy nhiên, điều mà một số người băn khoăn đó là thực tiễn báo chí cho thấy trong bối cảnh truyền thông hiện nay đang rất hiện đại, tính toàn cầu hóa cao thì nhiều cơ quan báo chí địa phương đang hướng tới lượng người đọc - nghe - xem ở nhiều địa phương, cả nước, thậm chí nước ngoài, điển hình như báo chí ở TP.HCM hay các TP lớn khác.
Ở TP.HCM, không chỉ một mà có nhiều cơ quan báo chí đa phương tiện hoạt động mạnh, có tôn chỉ mục đích, bản sắc riêng, có sức ảnh hưởng lớn và thực hiện nhiệm vụ truyền thông chính sách cho cả nước chứ không chỉ riêng trên địa bàn TP. Theo đánh giá chuyển đổi số báo chí năm 2024 từ Bộ TT&TT (nay chuyển sang Bộ VH-TT&DL), nhiều cơ quan báo chí ở TP được xếp loại tốt và xuất sắc.
Trong bối cảnh ấy, theo tôi, việc xây dựng mô hình tổ hợp báo chí của địa phương tại các đô thị đặc biệt như TP.HCM cần được thực hiện trên nguyên tắc linh hoạt, phân tầng và phát huy thế mạnh sẵn có, tránh áp đặt một khuôn mẫu cứng nhắc làm triệt tiêu năng lực phát triển tự nhiên của các cơ quan báo chí đã có thương hiệu mạnh, tự chủ tài chính và tầm ảnh hưởng quốc gia, quốc tế.
Cần xác định rằng với vị thế là đô thị đầu tàu kinh tế, văn hóa và đối ngoại, TP.HCM không chỉ phục vụ thông tin cho địa phương mà còn đảm nhiệm các nhiệm vụ chiến lược về truyền thông chính sách quốc gia, quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới.
Do đó, mô hình tổ hợp báo chí tại đây nên có cơ chế xứng tầm, đặc thù - nghĩa là được trao quyền tương đương với tổ hợp chủ lực, có thể phát triển nội dung ngoài phạm vi địa phương, linh hoạt trong tổ chức nhân sự - tài chính - công nghệ và có lộ trình rõ ràng để tích hợp các đơn vị truyền thông hiệu quả theo hướng hệ sinh thái mở, bảo tồn thương hiệu riêng nhưng liên thông về chiến lược.
Xác định tiêu chí để phân nhóm cơ quan báo chí
. Quá trình sắp xếp, sáp nhập, tổ chức lại hệ thống cơ quan báo chí theo chủ trương của Đảng, Nhà nước cần dựa vào những tiêu chí quan trọngnào?
+ Trong quá trình tái cấu trúc hệ thống báo chí theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, việc xác định tiêu chí để lựa chọn giữa mô hình sáp nhập và tổ hợp là tối quan trọng nhằm đảm bảo hiệu quả vận hành, phát huy nguồn lực và giữ vững vai trò định hướng dư luận, tạo đồng thuận xã hội.
Hai mô hình tổ hợp báo chí trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi)
Tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện là mô hình có nhiều loại hình báo chí, có các cơ quan báo chí trực thuộc, doanh nghiệp trực thuộc hoặc góp vốn tại doanh nghiệp, có vai trò nòng cốt định hướng dư luận xã hội, được có cơ chế đặc thù về tài chính, lao động, tiền lương như doanh nghiệp. Đối tượng hoạt động theo mô hình tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện phù hợp với quy hoạch phát triển mạng lưới cơ sở báo chí, phát thanh, truyền hình, thông tin điện tử, cơ sở xuất bản được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Tổ hợp báo chí của địa phương là mô hình hoạt động của cơ quan báo chí địa phương có nhiều loại hình báo chí, có các cơ quan báo chí trực thuộc, có vai trò nòng cốt định hướng dư luận xã hội tại địa phương. Chính phủ quy định chi tiết cơ chế đặc thù về tài chính, lao động, tiền lương của cả hai mô hình báo chí nói trên.
Một số tiêu chí cần xem xét: Tôn chỉ, mục đích; uy tín, thương hiệu; việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị như bảo vệ nền tảng, tư tưởng của Đảng, truyền thông chính sách, pháp luật, thể chế; mức độ ảnh hưởng (tệp người dùng, lượng theo dõi…); khả năng tự chủ tài chính; quy mô tổ chức; mức độ trưởng thành trong chuyển đổi số; năng lực phát triển đa phương tiện - đa nền tảng - đa dịch vụ. Tất nhiên, cần lượng hóa các nội dung trên thành barem cụ thể.
Trên cơ sở đó, theo tôi, nhóm cơ quan báo chí nên sáp nhập là những đơn vị trùng lặp nhiều về tôn chỉ - đối tượng phục vụ, có quy mô nhỏ, không hoặc khó tự chủ tài chính, nội dung hạn chế và năng lực công nghệ thấp. Việc sáp nhập trong trường hợp này giúp tinh giản bộ máy, giảm chi phí hành chính và tăng hiệu quả thông tin qua việc tập trung hóa nguồn lực.
Ngược lại, nhóm cơ quan báo chí nên phát triển theo mô hình tổ hợp là các đơn vị đã có bề dày hoạt động ổn định, có thương hiệu, tệp công chúng riêng biệt, khả năng tự chủ phần lớn hoặc toàn phần và nhất là có năng lực chuyển đổi số, sản xuất đa nền tảng. Mô hình tổ hợp giúp duy trì bản sắc từng cơ quan thành viên, đồng thời tạo sức mạnh tổng hợp thông qua kết nối hạ tầng, công nghệ, nguồn nhân lực và chiến lược truyền thông.
Trong bối cảnh hiện nay, tổ hợp báo chí - truyền thông chủ lực đa phương tiện là mô hình phù hợp để phát triển các trung tâm truyền thông vùng hoặc TP lớn như TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng - nơi mà mỗi cơ quan báo chí không chỉ phục vụ địa phương mà còn đóng vai trò dẫn dắt dư luận quốc gia và quốc tế.
. Xin cảm ơn ông!
Một số tập đoàn báo chí lớn trong khu vực
Mô hình tập đoàn báo chí đã chứng minh hiệu quả vượt trội tại nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc, Singapore, trở thành động lực thúc đẩy đổi mới, tích hợp đa nền tảng, đa dịch vụ và gia tăng sức cạnh tranh, từ đó xây dựng hệ sinh thái truyền thông bền vững, linh hoạt và hiện đại.
Tập đoàn Nhật báo Bắc Kinh (Beijing Daily Group)
Tập đoàn Nhật báo Bắc Kinh được chính thức thành lập vào năm 2000, sở hữu chín tờ báo (bao gồm: Nhật báo Bắc Kinh, Tin tức buổi tối Bắc Kinh, Bưu điện buổi sáng Bắc Kinh, Tin tức giải trí Bắc Kinh, Nhật báo ngoại ô Bắc Kinh, Tin tức kinh doanh hiện đại Bắc Kinh, Tin tức xây dựng thủ đô, Tin tức xã hội Bắc Kinh và Kinh báo), ba tạp chí (Báo chí và Văn học, Sinh viên đại học và Đời sống chi bộ), một nhà xuất bản (Đồng Tâm) và một trang tin điện tử (Mạng tin tức Bắc Kinh).
Lượng phát hành hằng ngày của các tờ báo lớn vượt mốc 2 triệu bản, chiếm hơn 60% tổng lượng phát hành báo chí tại Bắc Kinh.
Hiện nay, Tập đoàn Nhật báo Bắc Kinh sở hữu các bất động sản và đơn vị kinh doanh như tòa nhà tin tức, trung tâm in ấn, trung tâm đào tạo tin tức và tổng công ty phát triển tin tức, các ngành công nghiệp của tập đoàn này đang phát triển theo hướng đa dạng. Trong đó, tòa nhà tin tức được đưa vào sử dụng năm 2004, là một khách sạn kinh doanh và tòa nhà văn phòng năm sao tích hợp nhiều chức năng như văn phòng, hội nghị, triển lãm, lưu trú, ăn uống và giải trí.
PV được lấy từ trung tâm tuyển chọn nhân tài. Đó là những tài năng được đào tạo qua các trường ĐH song không nhất thiết phải là ngành báo chí. Sau khi được tiếp nhận, cơ quan báo chí sẽ bồi dưỡng “nghề” báo cho họ.
Tập đoàn Báo chí Văn Hối - Tân Dân
Tập đoàn Báo chí Văn Hối - Tân Dân là cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc ở TP Thượng Hải, được thành lập vào ngày 25-7-1998, trên cơ sở hợp nhất hai tờ Văn Hối nhật báo (ra buổi sáng) và Tân Dân vãn báo (buổi chiều).
Tập đoàn sở hữu tới 30 ấn phẩm (buổi sáng, buổi chiều, cuối tuần, bán nguyệt san và nguyệt san), trong đó có năm tờ nhật báo (Văn Hối báo, Tân Dân vãn báo, ShanghaiDaily, Oriental Morning Post và Oriental Sport Daily), sáu tờ tuần báo (Báo Văn học, Wenhui Book Review, Gia đình Thượng Hải, Auto, Thượng Hải thứ tư và The Bund) và sáu đặc san (Xinmin Weekly, Journalism Review, Xinduxie and Writing, Shanghai Scene, Thượng Hải ngày nay và Mengya). Bên cạnh đó, tập đoàn còn điều hành Nhà xuất bản Wenhui.
Ngoài ra, tập đoàn còn kinh doanh bất động sản (cao ốc văn phòng, nhà hát Shanghai Yueju, trung tâm mỹ thuật ở phố Đông), bán vé qua mạng (kể cả vé máy bay).
Tập đoàn Singapore Press Holdings (SPH)
Năm 1982, Văn phòng Thủ tướng Singapore tuyên bố cải tổ các tờ báo tiếng Anh và tiếng Hoa. Theo đó, hai nhật báo Nanyang Siang Pau và Sin Chew Jit Poh sáp nhập thành tờ Lianhe Zaobao, trực thuộc Singapore News and Publications Ltd (SNPL). Năm 1984, SPH ra đời từ sự hợp nhất của SNPL, Straits Times Press Ltd và Times Publishing Berhad.
Về báo in, SPH xuất bản 13 tờ báo bằng bốn ngôn ngữ (Anh, Hoa, Malay, Tamil) và hơn 80 tạp chí. Tờ báo nổi bật nhất là The Straits Times. Ngoài xuất bản báo và tạp chí, SPH cung cấp dịch vụ tin tức, tiện ích giao dịch điện tử qua AsiaOne - cổng thông tin trực thuộc SPH Internet Business Unit.
SPH có trung tâm in ấn ở phía tây Singapore, cũng in nhiều ấn bản quốc tế như The Asian Wall Street Journal, International Herald Tribune, Financial Times, Asahi Shimbun, Nihon Keizai Shimbun. Về quảng cáo và phát hành, SPH dẫn đầu thị trường báo in Singapore nhờ phối hợp hiệu quả giữa báo in, báo online và ấn phẩm định kỳ.
Ở Trung Quốc, nhiều tập đoàn báo chí hoạt động theo mô hình kinh doanh đặc biệt mang tính tổng hợp: Viết báo, in báo, phát hành báo; kinh doanh khách sạn; xây nhà cho thuê… Hiện nay, Trung Quốc có trên 40 tập đoàn báo in, khoảng 20 tờ báo địa phương khác cũng gọi là tập đoàn, do chính quyền địa phương và các cơ quan có liên quan cấp đăng ký kinh doanh. Các tập đoàn báo chí của Trung Quốc đều thuộc sở hữu và sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng Cộng sản Trung Quốc, Chính phủ Trung Quốc.
SPH không trực tiếp vận hành truyền thông ngoài báo chí nhưng sở hữu cổ phần trong một số doanh nghiệp cùng lĩnh vực. Cụ thể, SPH giữ 20% cổ phần MediaCorp TV Holdings - đơn vị truyền hình miễn phí lớn của Singapore. Tập đoàn cũng đầu tư vào quảng cáo ngoài trời, sở hữu 80% SPH MediaBoxOffice - mạng lưới truyền thông LED lớn nhất Singapore với bốn màn hình LED và 400 màn hình plasma, LCD. SPH còn nắm 35% cổ phần TOM Outdoor Media Group (Trung Quốc) và cổ phần trong nhà mạng di động MobileOne (M1).
SPH mở rộng sang bất động sản bằng cách mua lại hai trung tâm Paragon và Promenade, phát triển thành khu phức hợp thương mại cao cấp Paragon.
TÌM PHAN(tổng hợp)