Sửa Luật các tổ chức tín dụng: Ngân hàng có thể thu giữ tài sản đảm bảo dù đang tranh chấp?

Một điểm quan trọng trong dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) là việc luật hóa quyền thu giữ tài sản bảo đảm, nội dung vốn được quy định tại Nghị quyết số 42/2017/QH14. Tuy nhiên, dự thảo mới có điều chỉnh so với Nghị quyết 42 khi bãi bỏ điều kiện quy định rằng tài sản bảo đảm không thuộc diện tranh chấp trong các vụ án đang được tòa án thụ lý hoặc giải quyết (điểm d, khoản 2, Điều 7 Nghị quyết 42).

Theo báo cáo của Chính phủ, việc không tiếp tục quy định điều kiện này nhằm ngăn chặn tình trạng khách hàng bắt tay với bên thứ ba tạo ra các tranh chấp giả nhằm trì hoãn việc thu giữ tài sản. Đồng thời, quy định mới cũng nhằm khắc phục khó khăn cho các tổ chức tín dụng (TCTD) khi tra cứu tình trạng pháp lý của tài sản để thực hiện quyền thu giữ.

Tuy nhiên, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính cho rằng, việc sửa đổi quy định của Nghị quyết 42 cần cân nhắc lợi ích của cả TCTD và các bên liên quan. Đặc biệt là những người đang sử dụng tài sản thông qua hợp đồng thuê, mượn hợp pháp.

 Bên cạnh đó, vướng mắc nêu trong Báo cáo số 481 của Chính phủ có thể được giải quyết thông qua việc quy định rõ ràng thế nào là "tranh chấp" và cách thức xác định tài sản có đang trong diện tranh chấp hay không. Vì vậy, Thường trực Ủy ban đề xuất giữ lại điều kiện này trong dự thảo luật.

Ủy ban cũng đề nghị tiếp tục duy trì hình thức công khai thông tin khi thu giữ tài sản bảo đảm, bằng cách niêm yết thông báo tại trụ sở UBND cấp xã nơi bên bảo đảm đăng ký địa chỉ theo hợp đồng, cũng như nơi có tài sản. Hình thức này giúp người dân và tổ chức liên quan nắm được thông tin, từ đó hạn chế giao dịch phát sinh đối với tài sản bị thu giữ.

Một số ý kiến khác từ Ủy ban và đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại về việc xử lý tài sản bảo đảm có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của bên thứ ba, nhất là trong các trường hợp thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất. Do đó, cần có phương án xử lý phù hợp để tránh tình trạng TCTD lạm dụng quyền thu giữ, nới lỏng điều kiện cho vay, thẩm định tín dụng, dẫn đến nợ xấu và phát sinh tranh chấp, khiếu kiện.

Về vấn đề này, trong Báo cáo số 481, Chính phủ khẳng định rằng, dù nợ xấu phát sinh từ nguyên nhân nào, từ vi phạm của TCTD, khách hàng vay, hay khoản vay không đúng quy định thì khách hàng vẫn phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ, trừ khi có bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật quy định khác.

Nếu có trường hợp TCTD lợi dụng quyền thu giữ để nới lỏng điều kiện vay, dẫn đến nợ xấu, các cá nhân, tổ chức liên quan sẽ bị xử lý theo quy định hành chính, dân sự hoặc hình sự, tùy theo mức độ vi phạm, trên nguyên tắc bảo đảm thu hồi tối đa tài sản cho TCTD, Nhà nước và người dân.

Trong thời gian tới, khi sửa đổi Nghị định số 88/2019/NĐ-CP và Nghị định số 143/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước sẽ phối hợp với các cơ quan liên quan để nghiên cứu, bổ sung các chế tài xử lý vi phạm, kể cả trong các trường hợp dẫn đến nợ xấu. Đồng thời, sẽ rà soát trách nhiệm của cán bộ thanh tra, giám sát trong việc quản lý hoạt động của các TCTD.

Chính phủ cũng nhấn mạnh rằng việc luật hóa Nghị quyết 42 không có nghĩa là xóa bỏ quyền dân sự hợp pháp của bên thứ ba đối với tài sản bảo đảm. Việc xử lý các giao dịch liên quan, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai, nhà ở, bất động sản vẫn phải tuân thủ pháp luật chuyên ngành và các thỏa thuận giữa các bên liên quan.

Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính cơ bản đồng thuận với giải trình của Chính phủ và đề nghị rà soát chặt chẽ các quy định về điều kiện cho vay, thẩm định, cấp tín dụng và xử lý nợ xấu. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc trong xử lý tài sản bảo đảm: quyền nào phát sinh trước phải được ưu tiên xử lý trước, đảm bảo không xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Thanh Cao