Lễ hội Phết Hiền Quan 2025: Day dứt quả phết không bay lên

Lễ hội Phết Hiền Quan của dân làng xã Hiền Quan đã tồn tại hàng nghìn năm, kể từ thời Hai Bà Trưng, được tổ chức vào ngày 12 và 13 tháng Giêng âm lịch hằng năm; trong đó chính hội là ngày 13.

Lễ rước kiệu, rước phết từ đình ra đền được các thanh niên trong làng thực hiện.

Lễ hội được tổ chức nhằm tôn vinh tinh thần thượng võ và tưởng nhớ hai vị thành hoàng là Thiều Hoa Công chúa - một nữ tướng dưới thời Hai Bà Trưng có công đánh giặc và Mộc Trang Đại vương thời nhà Đinh có công dẹp loạn 12 sứ quân.

Tương truyền, để rèn luyện quân sĩ, Thiều Hoa Công chúa sáng lập ra việc đẽo gốc tre thành hình tròn (quả to gọi là phết, nhỏ hơn gọi là quả chúi), chia quân ra để đánh phết. Theo đó, hai bên (thanh niên, trai tráng trong làng) sẽ thi thố tài năng, tìm cách cướp và đưa quả phết (hoặc chúi) ra khỏi phạm vi quy định để giành phần thắng.

Quả phết có đường kính khoảng 6-7cm. Quả chúi có đường kính khoảng 4-5cm. Trước đây khi tổ chức cướp phết, đám thanh niên giành nhau để đem được quả phết về nhà với kỳ vọng một năm may mắn.

Ông Tiên Chỉ xếp ngay ngắn 3 quả phết trước khi tiến hành các nghi lễ.

Tục lệ, lễ hội gồm 4 phần: Rước kiệu, tế lễ, kéo quân và cướp phết. Lễ rước kiệu được tiến hành từ 12 giờ ngày 12 tháng Giêng. Trên kiệu là các sắc phong, bài vị, quả phết, quả chúi được cất giữ trong cung cấm của đình làng từ ngày mồng 10-10 âm lịch. Kiệu được khiêng từ đình ra đền do các “binh sĩ” hộ tống.

Sau lễ rước kiệu là phần tế lễ. Tham gia tế lễ là ông Tiên Chỉ (người được dân làng lựa chọn) và các bậc cao niên trong làng. Lễ kéo quân được chia thành 2 đoàn, mỗi đoàn với nhiều người tham gia. Đi đầu mỗi đoàn là ông trưởng lão râu tóc bạc phơ, mình quấn khố vàng, đầu chít khăn đỏ, tay cầm cờ nheo, miệng hô vang, biểu thị sự oai phong của đoàn quân; tiếp đó là đội trống cái, trống con gõ theo nhịp phách.

Đoàn “binh sĩ” nam có, nữ có, mình mặc áo giáp vàng, đầu đội nón lá, chân quấn xà cạp, đeo giày mũi hài, tay cầm long đao, cờ xúy. Lễ kéo quân được diễn đi diễn lại 3 vòng rồi lại tề tựu giữa sân đền, cùng hò reo vui mừng chiến thắng. Lễ kéo quân kết thúc cũng là lúc bắt đầu lễ cướp phết.

Lễ hội là niềm tự hào của con dân cháu làng, thông qua lễ hội giáo dục lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc và truyền thống bất khuất của người Việt trong công cuộc dựng nước, giữ nước.

Các bô lão trong làng thực hành nghi lễ của Lễ hội Phết Hiền Quan.

Trong không khí đón Tết, mừng xuân, hân hoan đầm ấm mỗi năm, con dân cháu làng Hiền Quan luôn náo nức hướng về, trông đợi ngày hội làng đầy ý nghĩa. Hội phết là nét văn hoá đặc trưng, riêng có của vùng trung du đất Tổ, mà cụ thể là của dân làng Hiền Quan. Ai cũng biết, cũng tự hào về hội làng. Đó cũng là nơi bắt nguồn cho ý chí, cốt cách của người Hiền Quan.

Tại lễ hội năm nay, các phần nghi lễ đã diễn ra trong không khí trang nghiêm, thành kính, thể hiện những giá trị truyền thống tốt đẹp được người dân Hiền Quan gìn giữ.

Nhưng: “Buồn quá, gia đình chúng tôi ở Hà Nội háo hức về dự hội làng để mong được xem đánh phết mà nghe thông báo năm nay tiếp tục không tổ chức đánh phết”, anh Nguyễn Văn Thủy, một người con của xã Hiền Quan bày tỏ tiếc nuối.

Ông Tiên Chỉ thực hành phần "khẩn tấu".

Trước giờ thực hành các nghi lễ, ông Nguyễn Tiến Nhân, 55 tuổi, ở khu 10, xã Hiền Quan - người năm nay được dân làng chọn vào vai ông Tiên Chỉ - thực hành phần “khẩn tấu”, cho biết năm nay là năm thứ 7 không diễn ra hội đánh phết, nên dân làng tâm tư, buồn, nhiều người con xa quê không về dự lễ hội nữa.

“Nguyện vọng của người dân Hiền Quan là sớm được khôi phục các hoạt động truyền thống trong hội phết, trong đó phần đánh phết”, ông Nhân nói.

“Sau 6 năm phần thực hành đánh phết không được diễn ra, các cấp quản lý, chính quyền đã tổ chức hội thảo khoa học, mời các nhà chuyên môn, nhà khoa học tham luận ý kiến hồi tháng 12-2024. Người dân đã rất mong chờ sau hội thảo này, mùa lễ hội 2025 được tổ chức đánh phết. Nhưng rồi nhận thông báo không tổ chức. Chúng tôi mong các cơ quan quản lý, chính quyền nhìn nhận đúng lễ hội, trả lễ hội về cho dân. Lễ hội Phết Hiền Quan được duy trì hơn nghìn năm qua, kể cả những năm tháng đất nước còn chiến tranh vẫn thực hành đánh phết. 7 năm nay quả phết không bay lên, lòng dân day dứt”, ông Bùi Phúc Khánh, 75 tuổi, người dân Hiền Quan bày tỏ.

Trao đổi với báo chí, ông Trần Kim Tuyến, Bí thư Đảng ủy xã Hiền Quan cho biết, ông mới đảm nhận nhiệm vụ tại xã được 4 tháng, rất quan tâm với trăn trở của nhân dân. Lễ hội là nét đẹp, giá trị truyền thống lâu đời của nhân dân. Tuy nhiên, việc tổ chức phần hội đánh phết nếu chỉ dựa vào trách nhiệm của xã thì không đảm đương được, mà cần có sự chung tay của các cấp huyện, tỉnh và các nguồn lực khác.

“Bản thân tôi cũng mong muốn hội đánh phết được tổ chức. Nhưng ngày nay hội phết không chỉ là của người dân Hiền Quan nữa mà của rất đông người dân, du khách khắp nơi háo hức đổ về. Vì vậy, để tổ chức hội phết phải đảm bảo mọi điều kiện về an toàn, lên kịch bản khoa học, khuôn viên đánh phết, cơ sở hạ tầng… Hy vọng thời gian tới với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản, hội đánh phết Hiền Quan năm 2026 sẽ được diễn ra”, ông Trần Kim Tuyến cho hay.

Người dân cho rằng do không có phần đánh phết, nên lễ hội năm nay thưa vắng; con cháu phương xa ít về.

Được biết, để chuẩn bị cho Lễ hội Phết Hiền Quan năm 2025, tháng 12-2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ phối hợp với UBND huyện Tam Nông tổ chức Hội thảo khoa học “Lễ hội Phết Hiền Quan - nhận thức, giá trị và giải pháp quản lý, tổ chức”.

Tại hội thảo, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu về văn hóa và đại diện các thế hệ của xã Hiền Quang, huyện Tam Nông đã đưa ra nhiều ý kiến đóng góp nhằm tìm ra các nhóm giải pháp tổ chức tốt lễ hội phết, nhằm bảo đảm thực hành các nghi thức truyền thống và phát huy được giá trị của lễ hội.

Không diễn ra phần hội đánh phết, các quả phết nằm ngay ngắn trên hương án.

Theo GS, TS Nguyễn Quang Ngọc, Phó chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam, lễ hội Phết Hiền Quan là một trong lễ hội tái hiện lại trang sử vinh quang, hào hùng vào bậc nhất của dân tộc Việt Nam, đã diễn ra cách ngày nay gần 2.000 năm. Lễ hội Phết Hiền Quan cần phải được xếp vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và cần được bảo tồn, phát huy giá trị theo đúng Luật Di sản văn hóa.

Phó chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam băn khoăn, từ năm 2019 đến nay, do có những thiếu sót trong khâu tổ chức mà hội Phết Hiền Quan không tổ chức phần đánh phết. Do vậy, việc tổ chức hội thảo để tìm các giải pháp khắc phục thiếu sót, bất cập trong tổ chức và quản lý lễ hội Phết Hiền Quan là việc làm ý nghĩa. Trên cơ sở đó, có thể nghiên cứu xây dựng lại kịch bản lễ hội với các quy chế tổ chức và quản lý lễ hội thật sự phù hợp và hiệu quả.

Bài và ảnh: HÀ ANH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.