Thách thức an ninh nghiêm trọng ở Tây Phi

Hoạt động rút quân MINUSMA bắt đầu được triển khai tại hai doanh trại Tessalit và Aguelhok trong khu vực Kidal, nơi thường diễn ra các cuộc giao tranh căng thẳng. Theo dự kiến ban đầu, MINUSMA rút lực lượng tại Kidal từ giữa tháng 10, tuy nhiên, lịch trình đã được đẩy sớm lên do bạo lực leo thang giữa các bên để giành quyền kiểm soát lãnh thổ. MINUSMA cũng cho biết sẽ hoàn thành việc rút lực lượng sớm nhất có thể và nếu cần thiết thì có thể đẩy nhanh việc rút lực lượng ở doanh trại thứ ba, thuộc thị trấn Kidal. Kể từ tháng 8, MINUSMA đã chuyển giao bốn doanh trại cho chính quyền Mali. Tuy nhiên, việc rút quân khỏi các doanh trại ở khu vực Kidal thuộc miền bắc Mali, đặc biệt là thị trấn Kidal - vốn được coi là thành trì của phe ly khai, có nguy cơ gặp phải nhiều rủi ro hơn cả.

Động thái nêu trên diễn ra trong bối cảnh hồi tháng 6, chính quyền quân sự Mali đã yêu cầu MINUSMA rời khỏi nước này sau nhiều tháng quan hệ hai bên xấu đi. MINUSMA được triển khai từ năm 2013 tại Mali và đã trở thành mục tiêu tấn công của các phần tử thánh chiến. MINUSMA có sự tham gia của 11.700 binh sĩ, đến từ 65 quốc gia. Phái bộ này được cho là thực hiện sứ mệnh nguy hiểm nhất mà LHQ từng tham gia, với khoảng 250 binh sĩ giữ gìn hòa bình thiệt mạng trong 10 năm qua. Đến cuối tháng 9 vừa qua, MINUSMA cho biết, hơn 3.300 nhân viên của họ đã rời khỏi quốc gia châu Phi này kể từ khi tiến trình rút lui của Phái bộ bắt đầu, và phải kết thúc trước ngày 31/12/2023.

Việc MINUSMA rút lực lượng khỏi Mali đã làm trầm trọng thêm giao tranh giữa các nhóm vũ trang ở phía bắc Mali, nhằm tranh giành quyền kiểm soát lãnh thổ. Các nhóm ly khai chủ yếu là người Tuareg nối lại các hành động thù địch chống lại nhà nước ở miền trung, trong khi nhóm phiến quân có liên kết với tổ chức khủng bố Al-Qaeda gia tăng các cuộc tấn công nhằm vào các vị trí quân sự. Những cuộc đối đầu này có nguy cơ trở nên tồi tệ hơn khi triển khai kế hoạch sơ tán các căn cứ MINUSMA ở Tessalit và Aguelhok, đặc biệt là Kidal. Một lượng lớn phiến quân đang tiến về phía thị trấn này.

LHQ nhấn mạnh rằng, nghị quyết của Hội đồng Bảo an về chấm dứt nhiệm vụ của MINUSMA vào tháng 6/2023 kêu gọi chính phủ chuyển tiếp của Mali hợp tác đầy đủ với LHQ để bảo đảm việc rút quân một cách có trật tự và an toàn. LHQ cũng bày tỏ quan ngại về sự leo thang quân sự ở miền bắc Mali. Kể từ khi bắt đầu quá trình rút quân vào ngày 1/7, MINUSMA đã ghi nhận nhiều cuộc tấn công nhằm vào các đoàn xe khác nhau của họ. Theo người đứng đầu MINUSMA, ông El-Ghassim Wane, điều này tạo nên thách thức to lớn, với thời hạn rất ngắn, chỉ là 6 tháng cho việc giải thể một phái bộ đa chiều, chưa tính đến bối cảnh các cuộc cuộc tấn công khủng bố ngày càng gia tăng.

Các cuộc tấn công ngày càng gia tăng của phiến quân tại Mali gây lo ngại sẽ phá vỡ thỏa thuận hòa bình ký vào năm 2015 giữa chính phủ và phiến quân Tuareg, lực lượng từng đẩy lực lượng an ninh ra khỏi miền bắc Mali khi họ tìm cách thành lập nhà nước Azawad ở đó. Mali ngày càng chìm vào hỗn loạn kể từ khi Tổng thống dân cử bị lật đổ trong cuộc đảo chính năm 2020.

Kể từ khi lên nắm quyền sau cuộc đảo chính, Đại tá Assifmi Goita đã tách Mali ra khỏi nhiều đối tác quốc tế vốn từ lâu đã hỗ trợ quốc gia Tây Phi này trong cuộc chiến chống những phần tử Hồi giáo cực đoan. Trong khi đó, tình hình an ninh khu vực này cũng đứng trước nhiều thách thức khi Pháp đã bắt đầu rút quân khỏi Niger theo yêu cầu của quân đội Niger - lực lượng đã tiến hành vụ đảo chính tháng 7/2023 tại quốc gia này. Việc Pháp rút quân khỏi Niger được thực hiện sau khi Đại sứ Pháp tại đây cũng bị buộc phải rời khỏi nước này. Đây là lần thứ 4 trong vòng chưa đầy hai năm, binh sĩ Pháp buộc phải rời khỏi một thuộc địa cũ ở châu Phi, sau Mali, Cộng hòa Trung Phi và Burkina Faso, bỏ lại một lỗ hổng an ninh lớn tại Tây Phi.

HÀ ANH