Xét xử sơ thẩm án dân sự: Còn nhiều hạn chế

Theo thống kê củangành Tòa án, trong năm 2012, trong tổng số 94 vụ án dân sự, hôn nhân và giađình mà tòa án nhân dân (TAND) các cấp đã thụ lý, giải quyết thì có đến 20 vụbị hủy và 12 vụ bị sửa. Có những vụ án do đánh giá chứng cứ không toàn diện,nên việc áp dụng các quy định của Bộ Luật dân sự không đúng, dẫn đến quyết địnhcủa bản án trái quy định của pháp luật.

Sai sót và vi phạm về tố tụng

Những sai sót và viphạm phổ biến nhất của tòa án cấp huyện, thị xã khi xét xử sơ thẩm là vượt quáphạm vi đơn khởi kiện hoặc không giải quyết hết các yêu cầu khởi kiện. Ðơn cửlà vụ tranh chấp quyền sử dụng đất giữa nguyên đơn là anh Vũ Văn Hiển và bị đơnlà anh Nguyễn Văn Liệu, chị Nguyễn Thị Mến ở huyện Ðắk R’lấp.

Ðơn khởi kiện của anhHiển chỉ yêu cầu tòa án huyện giải quyết buộc anh Liệu và chị Mến trả lại hơn12.000m2 đất và tài sản trên đất. Hai bên đương sự cũng không yêu cầu tòa ángiải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Thế nhưng,trong quá trình xét xử, TAND huyện Ðắk R’lấp lại tuyên hợp đồng chuyển nhượngquyền sử dụng đất giữa các bên bị vô hiệu hóa và xử lý hậu quả của hợp đồng làvượt quá phạm vi đơn khởi kiện.

Còn trong vụ án tranhchấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa nguyên đơn ông Trần Văn Bảovới bị đơn là ông Phạm Hữu Ðình Phước ở xã Nhân Cơ (Ðắk R’lấp) thì ông Dương MãLong cũng là người có liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ. Tuy nhiên, vào thờiđiểm ông Bảo khởi kiện ông Phước thì ông Long đã đi khỏi địa phương 2 năm. Thếnhưng, TAND huyện Ðắk R’lấp vẫn tiến hành giải quyết vụ án mà không yêu cầu ôngBảo thông báo tìm tin tức, địa chỉ của ông Long.

Việc xét xử của TANDhuyện Ðắk R’lấp trong vụ án này là không đúng với quy định của pháp luật, khôngđảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự. Theo quy định của Bộ Luậttố tụng dân sự thì “Nếu người khởi kiện không biết hoặc ghi không đúng địa chỉcủa người bị kiện, người có nghĩa vụ liên quan để ghi trong đơn khởi kiện, thìhọ phải thực hiện nghĩa vụ thông báo tìm tin tức, địa chỉ của người bị kiện,người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan”.

Bên cạnh đó, trong quátrình xét xử vụ án dân sự, tòa án các huyện, thị xã còn bỏ sót người tham giatố tụng. Ðiều này phản ánh một thực tế đó là nhiều vụ án do cấp sơ thẩm xét xửkhông xem xét toàn diện chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ vụ án, dẫn đến việcđưa người vào tham gia tố tụng và xác định tư cách tố tụng của họ có nhiềuthiếu sót.

Ðơn cử như vụ tranhchấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa nguyên đơn ông Trần NgọcThời, bà Trần Thị Thu Lợi với bị đơn là bà Phạm Thị Quyên ở huyện Ðắk Mil. Cụthể, sau khi nhận chuyển nhượng đất của bà Quyên thì ông Thời chuyển nhượng lạicho ông Trương Công Mỹ một ao cá với diện tích 200m2. Sự việc sau đó xảy rakhúc mắc nên ông Thời khởi kiện bà Quyên. Thế nhưng, khi xét xử, TAND huyện ÐắkMil lại không đưa ông Mỹ vào tham gia tố tụng, trong khi ông cũng là người cóquyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong vụ án.

Không chỉ vậy, khi ôngThời đã có đơn yêu cầu luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho ông tại cácphiên xét xử, thì TAND huyện Ðắk Mil còn cấp giấy chứng nhận bảo vệ quyền vàlợi ích hợp pháp cho đương sự. Ðáng nói hơn, tại phiên xét xử, TAND huyện ÐắkMil lại không triệu tập luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho ông Thờitham gia phiên tòa.

Ngoài ra, còn có nhữnglỗi khác mà tòa án cấp huyện, thị xã mắc phải, đó là việc thu thập, đánh giáchứng cứ có nhiều sai sót, lấy lời khai chưa đầy đủ, không xem xét chứng cứ.Thậm chí, có những vụ án quyết định đưa ra xét xử một đằng, nhưng thành phầnhội đồng xét xử lại khác.

Sai cả về nội dung

Việc sai phạm về nộidung của tòa án cấp sơ thẩm, dẫn đến việc áp dụng các quy định của Bộ Luật dânsự không đúng và quyết định của bản án trái với quy định của pháp luật cũngdiễn ra khá nhiều

Ðiển hình cho sự saiphạm này là việc TAND thị xã Gia Nghĩa xét xử vụ án tranh chấp hợp đồng chuyểnnhượng quyền sử dụng đất giữa nguyên đơn là anh Ðào Như Hoài với bị đơn là bàLê Thị Phúc. Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa anh Hoài và bà Phúckhông lập thành văn bản có chứng nhận của công chứng Nhà nước hoặc chứng thựccủa UBND cấp có thẩm quyền.

Tại thời điểm giữa 2bên chuyển nhượng đất chưa được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứngnhận quyền sử dụng đất, nhưng khi xét xử, TAND thị xã Gia Nghĩa cho rằng bàPhúc đã trồng cây lâu năm nên công nhận hợp đồng hợp pháp. Như vậy, TAND thị xãđã mắc sai lầm về đánh giá chứng cứ nên đã công nhận hợp đồng là vi phạm nghiêmtrọng trong việc áp dụng pháp luật, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của cácđương sự.

Một đơn cử khác trongviệc sai phạm về mặt nội dung là của TAND huyện Krông Nô khi xét xử vụ tranhchấp hợp đồng vay tài sản giữa chị Ngô Thị Ngọc Trúc với chị Nguyễn Thị Hạnhsinh sống trên địa bàn. Trong vụ án, giữa các đương sự không xác định rõ lãisuất, mức lãi suất lại vượt quá 150% lãi suất do Ngân hàng Nhà nước công bố vớiloại cho vay tương ứng, nhưng TAND huyện Krông Nô vẫn áp dụng mức lãi suất chocác đương sự là trái với quy định của pháp luật tại khoản 2 Ðiều 476 Bộ Luậtdân sự.

Tương tự, TAND huyệnChư Jút cũng đã sai phạm khi bác yêu cầu chia tài sản của chị Lăng Thị Hươngtrong vụ ly hôn với anh Lý Văn Hà là không đúng pháp luật, không bảo vệ được quyềnvà lợi ích hợp pháp của chị Hương.

Theo đánh giá của TANDtỉnh thì những hạn chế, sai phạm trong việc xét xử các vụ án dân sự của TANDcấp huyện, thị cho thấy chất lượng xét xử vẫn còn nhiều hạn chế. Ðây là vấn đềmà ngành Tòa án, nhất là tòa án cấp huyện, thị xã cần nhanh chóng khắc phục,nâng cao chất lượng xét xử, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Phạm Khánh