Hình ảnh người phụ nữ trong dòng chảy của thơ ca Việt Nam

Đất nước Việt Nam -đất nước của những câu hát ru ngọt ngào một thuở, đất nước của cánh cò trắngbay, đất nước của bàn tay mẹ tảo tần qua bao năm tháng... và từ trong cái nguồnmạch dạt dào ấy, người phụ nữ kết tinh của non nước ngàn năm, là đề tài chưabao giờ vơi cạn trên đầu ngọn bút của người nghệ sĩ, qua nhiều thời đại khácnhau.

Thời kỳ phong kiến, cả nước Việt chìm trong nhữngràng buộc, lễ giáo khắc nghiệt. Và số phận của người phụ nữ cũng không thể nàovượt ra khỏi ranh giới của hoàn cảnh xã hội. Trong thơ ca, họ hiện lên là nhữngkiếp người nhỏ nhoi, bất hạnh. Một nàng Kiều tài sắc vẹn toàn mà cuộc đời lênhđênh trong suốt 15 năm lưu lạc; một Hồ Xuân Hương khát khao hạnh phúc mãnh liệtmà trọn đời ngao ngán bởi phận “làm lẽ”, “kiếp chồng chung”... Rồi trên thi đànViệt Namlúc ấy, còn biết bao người phụ nữ cũng cùng một số phận như vậy khiến Nguyễn Du- đại thi hào dân tộc phải đau đớn mà thốt lên: “Đau đớn thay phận đàn bà / Lờirằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Hai câu thơ cất lên trong hoàn cảnh mà conngười bị cương tỏa bởi “vòng kim cô” của lễ giáo phong kiến, của những “tamtòng tứ đức”... Người phụ nữ càng đẹp, càng tài, càng lắm bất hạnh, khổ đau.Nguyên nhân vì đâu thì vào cái thời đại ấy chưa có câu trả lời. Và do đó mà câuthơ của Nguyễn Du chính là khúc “bạc mệnh” tấu lên cho mọi “kiếp hồng nhan”.

Ảnh: Ngọc Tâm

Năm tháng dần qua đi, cùng với sự vận động của lịchsử, đất nước Việt Namcũng đã đổi thay khi bước vào thế kỷ mới đầy biến động - thế kỷ XX và bộ mặt xãhội đã mất dần cái khắc nghiệt của hơn trăm năm về trước.

Vậy là hơn một trăm năm sau, hình ảnh người phụ nữtrong văn học dưới ngòi bút của các nhà thơ có cách nhìn nhận khác. Không cònthấy những tiếng than thân trách phận, những lời thở than đau buồn…; người phụnữ Việt Nam trong văn học hiện đại Việt Nam 1930 - 1945 trở về với nét đẹp giảndị đời thường và với những công việc hàng ngày.

Đến thời kỳ kháng chiến 1945 - 1975, trong không khícủa cuộc cách mạng sục sôi và dưới ánh sáng của lý tưởng mới, hơn bao giờ hếthình ảnh người phụ nữ hiện lên với vẻ đẹp tuyệt vời, vẻ đẹp của những con ngườiđã được giải phóng, được tháo ra khỏi vòng cương tỏa của lễ giáo phong kiến, đểhòa mình vào công cuộc chung của đất nước. Đó là những cô thanh niên xung phongtrên tuyến lửa Trường Sơn nhỏ bé mà hiên ngang trong thơ Nguyễn Đình Thi “Emđứng bên đường như quê hương/ Vai áo bạc quàng súng trường” (Lá đỏ) hoặc có thểlà những cô gái Nam bộ “dịu dàng như những nàng tiên”, là những “cô du kích, giaoliên” của chốn quê hương gian khổ mà anh dũng trong “Trở về quê nội” - Lê AnhXuân... Tất cả đều hiện lên đẹp đẽ bởi mang trong mình hồn thiêng của sôngnước. Vì thế cho nên, khác với Nguyễn Du xưa kia đã từng treo lơ lửng một câuhỏi lớn: “Đau đớn thay phận đàn bà / Kiếp sinh ra thế biết là tại đâu?”. Nay,là người đại diện cho dân tộc, Huy Cận trong bài thơ “Ca ngợi người phụ nữ ViệtNam”(1966) viết: “Chị em tôi tỏa nắng vàng lịch sử / Nắng cho đời nên cũng nắng chothơ”. Nhà thơ như hóa thân vào người phụ nữ để tự hào mà nhủ thầm rằng: trongcuộc sống hôm nay, người phụ nữ là một phần của lịch sử, họ tạo nắng cho nhângian và tạo nắng cho thơ - nghĩa là họ làm đẹp cho cuộc đời, họ cũng là cảmhứng của thi sĩ... nhưng họ đã được thổi vào một sức sống mãnh liệt lớn để làmđẹp “cho đời” và “cho thơ” như thế đó.

Nằm trong dòng chảy bất tận ấy, văn học trong giaiđoạn đất nước đổi mới (từ 1986 trở đi) vẫn không ngừng khám phá, thể hiện hìnhtượng người phụ nữ. Nhưng sau cuộc chiến tranh, đất nước hòa bình trở lại, họđã khác nhiều về tâm tư, tình cảm và cả những khát vọng yêu thương. Nếu coi“thơ ca là tiếng nói của tâm hồn” thì hơn bao giờ hết thời đại tự do đã chophép người phụ nữ nói rõ những cung bậc của lòng mình. Họ hiện lên trong thơnhư con người giữa đời thường tâm sự với ta về cuộc đời, tình yêu về sự sống(điển hình là thơ Xuân Quỳnh). Và đặc biệt, chưa bao giờ ta thấy nhu cầu hạnhphúc, nhu cầu tự do đến tột độ như tình yêu lại hiện lên rõ nét như trong thờikỳ này khi đến với thơ của Phan Huyền Thư hay Vi Thùy Linh... Nếu xưa kia, HồXuân Hương đã từng tung hê, nhạo báng tất cả… mà rốt cục, vẫn không khỏi ngaongán, ngậm ngùi vì muốn vùng vẫy, muốn bứt phá mà không được; thì ngày hôm nay,người phụ nữ có quyền được sống đúng với xúc cảm và bản năng yêu đương củamình. Địa hạt tự do ấy đã cho phép Vi Thùy Linh viết lên những câu thơ kiểunhư: “Trong dữ dội em khát khao bình yên/ Em muốn ngủ trong anh như rễ câytrong đất/ Em trổ nhịp mong từ căn phòng trống/ Hằn nơi em, cả mảng trời bầmtím/ Em ép mình trong tiếng khóc khô”. Quả là một hơi thở khoáng đạt và một tấclòng cháy bỏng xiết bao!.

Có ai đó nói rằng: “Người phụ nữ là một nửa thếgiới”. Và quả thật, họ đã đi vào những trang viết chảy suốt trong văn học từtrước đến nay, để rồi không chỉ làm nên một nửa, mà là trọn vẹn tấm hình trongsâu thẳm tâm hồn thế hệ người đọc hôm nay và cả mai sau.

(Theo Tạp chí BHXH)