Kỷ niệm 66 năm ngày Thương binh – Liệt sĩ (27/7/1947-27/7/2013): Hình ảnh những người con trung hiếu của Tổ quốc trong các ca khúc cách mạng

Mộttrong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam là “uống nước nhớ nguồn”,“ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Đạo lý này đã được biểu hiện rõ trong nền cakhúc cách mạng Việt Nam.Một tỷ lệ bài hát đáng kể đã được dành để nói về những anh hùng liệt sĩ-những người con trung hiếu của Tổ quốc.

Ảnh: tư liệu

Bàihát ra đời sớm nhất là Hồn tử sĩ của Lưu Hữu Phước. Bằng một giaiđiệu trầm lắng, tiết tấu chậm rãi, bài hát như một khúc mặc niệm của nhữngngười còn sống trước vong linh những người đã ngã xuống: “Đêm khuya âm u,ai khóc than sương mù…”. Với tính khái quát cao của lời ca và hìnhtượng âm nhạc, ca khúc này đã trở thành “bài ca mặc niệm” của mọingười tại các buổi lễ sau khi chào cờ, bằng phần diễn tấu nhạc không lời củadàn quân nhạc.

Nhạcsĩ Phong Nhã có bài Kim Đồng được hết thảy thiếu nhi và người lớnưa thích: “Kim Đồngquê hương Việt Bắc xa mù, Kim Đồng thaycha rửa mối quốc thù…”. Bài “Biết ơn chị Võ Thị Sáu” củaNguyễn Đức Toàn, tác giả tạo ra tiếng khóc nức nở nghẹn ngào của người còn sốngtrước cái chết kiêu hùng của người con gái còn rất trẻ quê ở vùng đất đỏ BàRịa: “Mùa hoa lê ki ma nở, ở quê ta miền đất đỏ, thôn xóm vẫn nhắc tênngười anh hùng đã chết cho mùa hoa…”.

NếuBế Văn Đàn đã lấy thân mình làm giá súng để đi vào bài Bế Văn Đàn sốngmãi của Huy Du thì Ngô Mây lại dũng cảm ôm bom lao vào quân giặc đểthành một hình tượng rất đẹp trong Bài hát Ngô Mây của Nguyễn ĐứcToàn. Nối tiếp truyền thống những người lớp trước, sau này, những Lê Thị HồngGấm, Lê Đình Chinh đã tô đẹp thêm trang sử anh hùng! Về hai người con trunghiếu này, nhiều bài hát hay gây xúc động lòng người đã ra đời: Những cánhchim Hồng Gấm (Phạm Tuyên), Hát về Lê Đình Chinh (BảoChung).

Năm1965, một sự kiên chấn động dư luận toàn cõi Việt Nam. Đó là hành động dũng cảm tuyệtvời của người thợ điện trẻ quê ở Quảng Nam có tên Nguyễn Văn Trỗi đã không sợchết, tìm cách tiêu diệt tên Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ lúc đó là Mắc-Na-Ma-Ra.Việc không thành, anh bị bắt và bị xử bắn. Ngay sau đó hàng loạt bài hát xúcđộng về sự kiện này đã ra đời: Lời anh vọng mãi ngàn năm (VũThanh), Ca ngợi Nguyễn Văn Trỗi (Hiền An), Nguyễn Văn Trỗi-anh còn sống mãi (Nguyễn Đức Toàn).

Cáichết kiêu hùng của người công nhân điện thành phố Sài Gòn đã làm bùng lên ngọnlửa đấu tranh Cách mạng vốn đang sục sôi khắp miền Nam trước sự dày xéo của Đế quốcMỹ: “Noi gương anh còn có triệu người. Cả miền Nam đang sôi tim gan, cuồncuộn dâng lên như phong ba, dìm đầu quân cướp Mỹ xâm lăng…”(Lờianh vọng mãi ngàn năm - Vũ Thanh).

Tấtcả những bài hát nói về họ đều có giai điệu thâm trầm lắng đọng nhưng không nãonề mà luôn vút lên âm hưởng khỏe khoắn hào sảng. Dễ hiểu bởi cái chết của họ làsự hy sinh vì nghĩa lớn, vì sự sống còn của Tổ quốc, vì vận mạng của dân tộc.Lý tưởng cao đẹp ấy đã thổi vào những bài hát viết về Anh hùng liệt sĩ mộtkhông khí vừa bi tráng lại vừa lạc quan. Và còn rất nhiều những người con trởvề sau các cuộc chiến không lành lặn vẹn nguyên, đã gửi lại chiến trường mộtphần xương thịt.

Trởvề quê hương họ đã sống giữa sự ngưỡng mộ biết ơn của cộng đồng. Phẩm chất anhbộ đội cụ Hồ luôn được phát huy ở những người thương binh này. Đó chính là nộidung được biểu hiện trong rất nhiều bài hát thành công, được công chúng ưathích: Người thầy giáo thương binh, Anh thương binh về làng (NguyễnĐức Toàn),Vết chân tròn trên cát (Trần Tiến), Cỏ non thànhcổ (Tân Huyền), Ngày trở về (Nguyễn Đình San)…

TrầnTiến là một nhạc sĩ luôn tìm tòi ‘tứ” văn học cho những ca khúc của mình. Hìnhtượng “vết chân tròn trên cát” đồng thời được đặt tên cho bài hát, đã có sứcbiểu cảm lớn, giàu sức thuyết phục. Người thương binh cụt chân trở về làng trởthành một thầy giáo. Anh phải chống nạng đi trên quãng đường xa đầy cát trắngđể đến trường. Và chiếc nạng kia - chiếc chân thứ hai của anh - đã để lại nhữngvết tròn trên cát. Tác giả không nói đó là vết nạng mà nói “vết chântròn”.

Cuộcsống sau chiến tranh của người thầy giáo thương binh này hẳn vô cùng khó khăn,trở ngại, nhưng chất lãng mạn vốn có của người lính Cụ Hồ luôn chiến đấu bởi lýtưởng nhân văn cao cả đã khiến anh vượt lên tất cả để luôn vui tươi hòa nhậpvới cuộc sống hồn nhiên của các em học sinh. Nhạc sĩ đã khai thác việc dạy hátcủa thầy giáo cho học trò thay vì nói đến dạy chữ. Điều này đã tạo thuận lợicho việc biểu hiện đời sống tâm hồn với những tâm tư sâu kín nhất của đối tượngđề cập: “Bài hát có ngọn núi quê anh xa vời, bài hát có đồng lúa mênh mangcâu hò. Bài hát có người lính đã hy sinh âm thầm…” vừa lãng mạn lại vừa hiệnthực biết bao khi “Cho hôm nay những vết chân son vui quanh dấu chân tròn” và“Bài hát có ngọn gió cuốn bay theo dấu chân tròn, để lại một bài ca trên cáttrắng bao la”.

VớiCỏ non thành cổ, nhạc sĩ Tân Huyền tỏ ra sâu sắc khác hẳn vớiphong cách quen thuộc của ông ở nhiều ca khúc khác: đại chúng, đại trà, thườngdiễn đạt những tình cảm nhẹ nhõm ít sức lắng đọng. Thành cổ năm xưa chứng kiếnnhững trận chiến khốc liệt, ngoan cường của quân dân ta. Rất nhiều chiến sĩ đãvĩnh viễn không trở về. Hôm nay - sau bao nhiêu năm- nơi thành cổ hoang tàn xưađã tràn ngập sự sống mà biểu tượng là những nhành cỏ non “một màu xanhnon tơ, cỏ mềm theo gíó đung đưa”. Tác giả như trầm ngâm đứng lặng đểmặc niệm trước hương hồn những người đã khuất. Và ông nhắn nhủ “Cỏ xanhnon tơ xin chớ vô tình với người hy sinh trên mảnh đất quê mình…”

Bàithơ Thời hoa đỏ của Nguyễn Đức Mậu được viết ra vào giai đoạnkhốc liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ, bằng xúc cảm của người lính:

“Có người lính, mùa thu ấy ra đi từ mái tranhnghèo/ Có người lính, mùa xuân ấy ra đi từ đó không về/

Dòngtên anh khắc vào đá núi

Mâyngàn hóa bóng cây tre…”.

Bài thơ đã được nhạc sỹThuận Yến phổ nhạc thành ca khúc bất hủ Màu hoa đỏ.

Thoángchút bùi ngùi, song phần hồn của Màu hoa đỏ là niềm tin tất thắng vào ngày mai.Màu hoa đỏ chính là vầng hào quang chiến thắng, mà tác giả đã mường tượng và đãtrở thành hiện thực vào ngày 30/4/1975 lịch sử.

Cakhúc “Đất nước tôi” của nhac sỹ Phạm Minh Tuấn nói về sự hy sinhcủa một người mẹ trong đó có cụm ca từ mà ai ai biết đến cũng đều xúc động đólà, “ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ...” vì như thế sự hy sinh vànỗi đau của người mẹ đã lớn lắm rồi.

Mộtđiều cũng cần được ghi nhận về lời lẽ ca từ, những bài hát hay nhất đều đạtđược sự dung dị. Sự sáo mòn về nội dung lời ca sẽ không thể phù hợp với việcthể hiện chủ đề này. Hát về những người con trung hiếu của dân tộc sẽ là mộtmạch nguồn cảm hứng vô tận không bao giờ cạn trong tâm hồn mỗi người dân Việt Nam. Bởi aicũng biết rằng dân tộc ta có được cuộc sống ngày hôm nay là nhờ ở công đức vôcùng lớn lao của những người con trung hiếu đó. Mạch âm nhạc về chủ đề này chắcchắn vẫn sẽ còn tuôn chảy trong sự nghiệp sáng tác của các nhạc sĩ Việt Nam.

T.B (t.h)