Thơ: “Viếng bạn” - Một bài thơ xúc động về tình đồng chí

Tôi được học bài thơ “Viếng bạn” của nhàthơ Hoàng Lộc từ thời tiểu học. Thú thật lúc đó tôi chưa hiểu gì nhiều về nhữngmất mát hi sinh của cha anh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Gần bamươi năm qua, thi phẩm ấy vẫn cứ nằm lòng, day dứt theo tháng năm tôi lớn khônđể rồi bất chợt vỡ òa trong khoảnh khắc tâm tình xao động. Bài thơ ngắn gọn,giản dị và đánh động được nhiều tình cảm thiêng liêng trong mỗi con người Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam: lòng cămphẫn sâu sắc đối với kẻ thù, tình quân dân cá nước sâu nặng, đặc biệt là tìnhđồng chí, đồng đội dâng tràn tha thiết.

Khổ thơ mở đầu giản dị theo mạch kểchuyện, nhưng là câu chuyện đầy kịch tính. Kịch tính nên có cao trào, có sựgiằng xé đến tột đỉnh. Nghệ thuật đối lập trong khổ thơ đã phát huy được khảnăng kích cảm đối với người đọc:

Hôm qua còn theo anh

Đi ra đường quốc lộ

Hôm nay đã chặt cành

Đắp cho người dưới mộ

Chiến tranh thật tàn khốc mà con ngườikhông lường trước được. Khoảng cách giữa “hôm qua” và “hôm nay” đã biến thànhkhoảng cách giữa sự sống và cái chết, giữa tồn tại và hủy diệt. Chính sự mấtmát quá đột ngột ấy của người đồng chí chỉ sau một ngày đã khiến tác giả khôngthể kìm nén nổi cảm xúc. Hai khổ thơ tiếp theo vừa là một lời ướm hỏi với ngườibạn nằm xuống, vừa là lời buộc tội đanh thép, dõng dạc trước kẻ thù. Mạch thơvì thế tự nhiên như một lời bộc phát từ cõi lòng tác giả. Người đọc không cầntìm thấy câu chữ của thơ vẫn cảm nhận được chất thơ từ đáy lòng đau thương chấtngất:

Tên nó là đế quốc

Tên nó là thực dân

Nó là thằng thổ phỉ

Hay là đứa Việt gian?

Thủ pháp liệt kê kết hợp với câu hỏi tutừở đây được Hoàng Lộc sử dụng hết sứcnhuần nhuyễn, diễn tả đúng tâm trạng của người đi viếng mộ bạn. Trước sự hisinh bất ngờ của đồng đội, hàng loạt câu hỏi được đặt ra, xoáy sâu như để chỉđích danh kẻ thù đã giết bạn. Càng hỏi, tác giả càng đau xót và thương bạnnhiều hơn:

Khóc anh không nước mắt

Mà lòng đau như thắt

Gọi anh chửa thành lời

Mà hàm răng dính chặt

Đây có thể xem là khổ thơ hay nhất, xúcđộng nhất của bài thơ “Viếng bạn”. “Khóc không nước mắt” là nỗi đau đã được góivào bên trong, cặp mắt cứ ráo hoảnh mà xót xa lên đến tận cùng. Ta để ý cái âmkhép “ắt” gieo vần ở khổ thơ thứ tư này như một sự tức nghẹn, uất ức đến tộtđỉnh. Chắc chắn, hận thù sẽ biến thành hành động, hành động cụ thể để báo thùcho bạn. Lời tâm niệm của nhà thơ vừa âm thầm, lắng đọng, vừa mãnh liệt, dứtkhoát. Âm điệu của bốn câu thơ cuối bài dồn dập vang lên như một lời nguyềnđanh thép minh chứng cho điều đó:

Mai mốt bên cửa rừng

Anh có nghe súng nổ

Là chúng tôi đang cố

Tiêu diệt kẻ thù chung!

Quả vậy, thơ hay không cứ phải cần nhiềuđến chữ nghĩa. Chữ nghĩa, xét cho cùng chỉ là sự phô diễn của tấm lòng, củatình cảm tác giả. Bài thơ “Viếng bạn” của Hoàng Lộc thực sự gây xúc động chonhiều thế hệ độc giả mấy chục năm qua vì cái tình quá nặng, nỗi đau quá lớn.Cảm động hơn, bài thơ ra đời chưa bao lâu thì chính tác giả lại hi sinh trongmột chuyến đi công tác. Người “Viếng bạn” đã về với bạn, duy nỗi niềm tiếc thươngvẫn còn đọng mãi với hậu thế muôn đời sau.

Lê ThànhVăn